«فلوت» ۸ هزار سالۀ ایرانی که در شاهرود کشف شد

فرادید| «موزه ملی ایران» به تازگی  ابتکاری هیجان‌انگیز را آغاز کرده تا گنجینه‌های تاریخی باارزش خود را از طریق ساخت ویدیوهای کوتاه به مخاطبان گسترده‌تری معرفی کند. 

به گزارش فرادید،  از جمله آثار برجسته‌ای که به این شکل معرفی شده‌اند، فلوت استخوانی شگفت‌انگیزی با قدمت حدود ۸۰۰۰ سال است که ممکن است یکی از کهن‌ترین سازهای موسیقی شناخته‌شده در جهان باشد. 

این فلوت ماقبل‌تاریخی در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی دهه ۱۹۷۰ میلادی در تپه‌های سنگ چخماق نزدیک شهر تاریخی شاهرود در شمال‌شرق ایران کشف شد. شاهرود در استان سمنان است و به داشتن مناظر متنوع، محوطه‌های باستانی و پیوندش با جاده ابریشم شناخته‌شده است. محوطه کشف، یعنی سنگ چخماق یکی از مهم‌ترین سکونتگاه‌های نوسنگی در ایران به شمار می‌رود.

محوطه باستانی تپه چخماق 

نگاه دقیق‌تر به فلوت ۸۰۰۰ ساله

به‌گفته دکتر فریدون بیگلری، معاون موزه ملی ایران که با روزنامه «تهران تایمز» گفت‌وگو کرده، این فلوت از استخوان پرنده‌ای بزرگ و مهاجر ساخته شده و دارای چهار سوراخ اصلی برای انگشتان و یک سوراخ اضافی نزدیک انتهای آنست که این نشانه‌ای از مهارت پیچیده انسان‌های عهد باستان در ساخت ابزار موسیقایی است. استخوان دراز این پرنده با کمک ابزارهای سنگی تراش خورده و آثار برش‌های قابل‌مشاهده بر سطح آن، داده‌های ارزشمندی درباره فرایند ساخت این ساز باستانی ارائه می‌دهد. 

در حال حاضر، تلاش‌ها برای بازسازی این فلوت باستانی با کمک مواد مشابه در دست انجام است. موزه با همکاری یک نوازنده حرفه‌ای قصد دارد صدای تولیدشده توسط این ساز شگفت‌انگیز را بازآفرینی کند؛ کاری که ممکن است به ما امکان دهد پژواک موسیقی دوران نوسنگی را پس از هزاران سال دوباره بشنویم. 

نقش موسیقی در ایران باستان

دکتر بیگلری باور دارد فلوت‌های استخوانی مانند نمونه‌ی کشف‌شده در سنگ چخماق در جوامع اولیه انسانی کاربردهای متعددی داشته‌اند. این سازها می‌توانستند در آیین‌های معنوی، مراسم جمعی، یا حتی در فعالیت‌های عملی مانند راندن دام‌ها یا ارسال پیام از مسافت‌های دور کاربرد داشته باشند. 

چنین فلوت‌هایی گواه مراحل آغازین شکل‌گیری موسیقی در قالب یک ابزار بیان اجتماعی و فرهنگی هستند و اهمیت صدا و ریتم را در زندگی انسان‌های ماقبل‌تاریخ را نشان می‌دهند. این یافته‌ها نشان می‌دهند موسیقی، از همان نخستین دوران، نقش مهمی در ارتباطات، آیین‌ها و هماهنگی جمعی ایفا می‌کرده است. 

این محوطه، دنباله‌ای پیوسته از توالی فرهنگی را از هزاره هفتم تا اوایل هزاره پنجم پیش از میلاد در بر می‌گیرد و گذار از سبک زندگی نوسنگی بدون سفال به جوامع نخستین دوره مس‌سنگی را مستند می‌کند. سفال‌های کشف‌شده در این مکان از دید سبک، ویژگی‌های مشترکی با فرهنگ جیتون در ترکمنستان و فازهای سیلک I و II در ایران دارند. 

از جمله یافته‌های این محوطه می‌توان به نخستین اشیاء مسی، پیکره‌های انسانی و حیوانی و نوآوری‌های معماری اشاره کرد؛ عناصری که گواه یک تحول اساسی در ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع آن دوره هستند. 

امروزه، چندین اثر از این محوطه، از جمله فلوت استخوانی در تالار نوسنگی موزه ایران باستان در تهران نگهداری می‌شوند. در ماه‌های اخیر، این موزه با انتشار محتواهای آموزشی و ویدئوهای مستند در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و آپارات، به مردم امکان داده با میراث فرهنگی غنی ایران به شیوه‌ای نوین و پویا آشنا شوند.

مترجم: زهرا ذوالقدر