عکس؛ اسرار مرد کوهستان در سایه کوه و تاریخ؛ مجسمه‌ای علیه جریان جاری زمانه
«مجسمه کوهنورد سربند فقط یک تندیس نیست؛ یک تصمیم جسورانه است در روزگاری که بیشتر مجسمه‌ها سفارشی برای جلوه‌نمایی جاه و جلال دربار و خاندان سلطنت بودند.»
این را «کیوان پورنصری‌نژاد»، مجسمه‌ساز و استاد دانشگاه در وصف مجسمه‌ای می‌گوید که امروز در میدان کوهنوردان سربند ایستاده است. مجسمه‌ای ۳متری از یک کوهنورد، که سال‌هاست با صلابت در ابتدای مسیر صعود به کوه‌های شمال تهران جای گرفته است.
پورنصری نژاد با توضیح اینکه ایده اولیه این اثر در سال ۱۳۳۷ توسط «حسن وجدان‌خوش»، یکی از کوهنوردان فعال آن دوران مطرح شده و خیلی زود مورد استقبال فدراسیون کوهنوردی ایران و سرهنگ بیات، رئیس وقت آن زمان، قرار گرفت، می‌گوید: «وجدان‌خوش با جسارت به سراغ ساخت نمادی نه از جنس قدرت‌های رسمی، بلکه از دل مردم رفت. اهمیت این اثر نه فقط در موضوع آن، بلکه در زمانه‌ای‌ست که در آن ساخته شد چراکه بیشتر مجسمه‌هایی که در آن دوره ساخته می‌شدند، خانواده سلطنتی یا اعضای دربار را بازنمایی می‌کردند. اینکه در همان فضا، ناگهان مجسمه یک کوهنورد ساخته می‌شود، خودش یک حرکت هنری و اجتماعی جسورانه و متفاوت بود.»
او درباره شخصیتی که مدل این مجسمه شده، می‌گوید: «امیر شاه‌قدمی، کوهنوردی شناخته‌شده که به خاطر نجات جان سرنشینان یک هواپیمای آمریکایی در قله زردکوه، مدال افتخار از رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده دریافت کرده بود، چهره‌ای مردمی با نماد فداکاری و قدرت بدنی، و در عین حال کاملاً غیرسیاسی بود. این انتخاب هم به لحاظ فرم و هم معنا، نقطه مقابل رویکرد رسمی آن دوره بود.»
در همان سال‌ها که مجسمه‌هایی مثل فردوسی یا خیام به دست استادانی چون صدیقی و ارژنگ ساخته می‌شد، این اثر نگاه را از اسطوره‌های کهن به شخصیت معاصر معطوف کرد. پورنصری‌نژاد از فرایند ساخت اثر، می‌گوید: «استاد «رضا لعل‌ریاحی»، از اساتید وقت دانشکده هنرهای زیبا، مسئولیت ساخت مجسمه را برعهده گرفت. او ماه‌ها با شاه‌قدمی کار کرد. شاه‌قدمی ساعت‌ها به‌صورت ثابت ژست می‌گرفت تا لعل‌ریاحی بتواند فرم دقیق بدن و حالت ایستاده‌اش را مدل کند. ابتدا نسخه‌ای گچی از مجسمه ساخته و نصب شد، اما با آسیب دیدن در اثر یخبندان، نسخه نهایی از سیمان ساخته و با رنگ مسی پوشانده شد. این نسخه هنوز درست در نقطه آغاز مسیرهای کوهنوردی در دربند، پابرجاست.»
از نظر این استاد دانشگاه، محل قرارگیری مجسمه هم بخشی از مفهوم و کارکرد آن است. او می‌گوید: «پشت سر مجسمه، کوه است و راهی که هر هفته صدها نفر از آن می‌گذرند. این ترکیب فضایی باعث می‌شود مجسمه نه صرفاً یک شیء، که بخشی از تجربه زیست کوهنوردان باشد، اثر گذاری و خاطره جمعی مخاطبان در مواجهه بصری با مجسمه‌ای از جنس خودشان که دلیلی بر ماندگاری آن در حافظه تاریخی جامعه شد.»
منبع: همشهری
