چه کسی «ابوالهول» را ساخته است؟

فرادید| ابوالهول از یک تکه بزرگ سنگ آهک تراشیده شده است؛ طول آن حدود ۷۳ متر و ارتفاع آن ۲۰ متر است. این بنای عظیم به سمت شرق نگاه می‌کند و هر روز خورشید در حال طلوع را می‌بیند؛ موقعیتی که ممکن است نماد ارتباط پادشاه با خدای خورشید در مصر باستان بوده باشد.

به گزارش فرادید؛ اگرچه امروزه ابوالهول فرسوده و بدون رنگ به نظر می‌رسد، اما ردهایی از رنگ‌های قرمز روی صورت، زرد روی کلاه‌خود و آبی روی ریش نشان می‌دهد که این مجسمه در دوران باستان بسیار پررنگ و زنده بوده است. شن‌های صحرا در طول قرن‌ها آن را تقریباً تا گردن مدفون کردند و به حفاظت از آن در برابر فرسایش کمک کردند، اگرچه اکنون تهدیدهای مدرن مانند آلودگی و گرد و غبار چالش‌های جدیدی برای حفاظن از آن ایجاد کرده‌اند.

برآورد می‌شود ساخت این مجسمه با ۱۰۰ کارگر و ابزارهایی مانند چکش سنگی و قلم‌های مسی حدود سه سال طول کشیده است؛ دستاوردی شگفت‌انگیز با توجه به ابزارهای در دسترس در زمانی بیش از ۴۰۰۰ سال پیش. اما چه کسی دستور ساخت آن را داده است؟ چند نظریه در این مورد وجود دارد.

بیشتر باستان‌شناسان معتقدند ابوالهول حدود ۴۵۰۰ سال پیش و در دوره پادشاهی قدیم مصر ساخته شده است، در زمان فرمانروایی فرعونی به نام خفره. خفره بین سال‌های حدود ۲۵۵۸ تا ۲۵۳۲ پیش از میلاد سلطنت می‌کرد و ساخت دومین هرم از سه هرم جیزه به او نسبت داده می‌شود.

تندیسی به جا مانده از فرعون خفره (یا خفرع) که برخی معتقدند چهره‌اش به چهرۀ ابوالهول شباهت دارد 

چرا بسیاری از کارشناسان معتقدند که ابوالهول به دستور خفره ساخته شده است؟ ابتدا اینکه این بنا بخشی از مجموعه‌ای است که شامل هرم و معابد خفره می‌شود. همچنین مجسمه‌ای به اندازه واقعی خفره که از سنگ آتشفشانی ساخته شده و در معبدی نزدیک پیدا شده، شباهت‌هایی به چهرۀ ابوالهول دارد. مسیر سنگی و تشریفاتی در مجموعه نیز ارتباط میان معبد کنار ابوالهول و معبد خاکسپاری کنار هرم خفره را نشان می‌دهد.

یک کتیبه معروف به «کتیبۀ خواب» که توسط فرعون تحوتمس چهارم بیش از هزار سال بعد از خفره بین دست‌های ابوالهول قرار داده شد، از مردم مصر می‌خواهد که محل استراحت یا پرستش «خاف» را گرامی بدارند؛ اسمی که به «خفره» تعبیر شده است. این شواهد نظریه ساخته شدن مجسمه به دستور خفره را برای بسیاری از پژوهشگران تقویت کرده است.

با این حال، همه با این نظر موافق نیستند. برخی معتقدند که شاید خوفو، پدر خفره و سازنده هرم بزرگ، دستور ساخت ابوالهول را داده باشد. این نظریه بر اساس شواهد زمین‌شناسی و باستان‌شناسی است؛ زیرا ابوالهول از یک توده سنگ آهکی تراشیده شده که ممکن است در پروژه‌های ساخت خوفو استخراج شده باشد. همچنین برخی پژوهشگران معتقدند معابد و جاده‌های خفره حول ابوالهول طراحی شده‌اند و این نشان می‌دهد مجسمه قبل از سلطنت خفره وجود داشته است.

نظریه‌های دیگری نیز مطرح شده‌اند؛ مانند اینکه برادر خفره، یعنی جده‌فره، یا پسرش منکاور ممکن است سازنده باشند. حتی نظریه‌ای افراطی می‌گوید ابوالهول بسیار قدیمی‌تر از دوره پادشاهی قدیم است و شاید به حدود ۷۰۰۰ پیش از میلاد بازگردد، اما بیشتر مصرشناسان این ایده را رد می‌کنند.

ابوالهول تا یکی دو قرن اخیر تا گردن در شن‌های صحرا مدفون شده بود

جالب است که نام غربی ابوالهول یعنی Sphinx از یونانیان باستان گرفته شده است، نه مصریان. یونانیان بیش از ۲۰۰۰ سال پس از ساخته شدن مجسمه، به دلیل شباهت آن به موجود افسانه‌ای خود که سر زن، بدن شیر و بال عقاب داشت، این نام را بر آن گذاشتند. مصریان باستان احتمالاً آن را «حورماخت» به معنی «حورس افق» می‌نامیدند و آن را با خدای آسمان حورس مرتبط می‌کردند و نقش آن را به عنوان نماد سلطنت الهی و حفاظت تقویت می‌کردند.

در نهایت، هرچند بحث درباره سازنده ابوالهول همچنان ادامه دارد، عظمت و اهمیت آن غیرقابل انکار است. چه کار خفره باشد، چه خوفو یا پادشاه دیگری، ابوالهول همچنان نمادی قدرتمند از نبوغ، هنر و علاقه مصریان باستان به زندگی پس از مرگ است.