«قدیمی‌ترین ردپاهای جهان» در کجا پیدا شده‌اند؟
تشخیص اینکه «قدیمی‌ترین ردپاها» کدامند، بستگی به این دارد که «قدیمی‌ترین» را چگونه تعریف کنیم: آیا منظور نخستین شواهد تأییدشده از نیاکان انسان است؟ یا ردپای موجودی را جستجو می‌کنیم که میلیون‌ها سال پیش از پیدایش نوع انسان، به شکل ایستاده راه می‌رفت؟
فرادید| امروزه بحث دربارۀ دو کشف بزرگ در جریان است: ردپاهای لائتولی (Laetoli) در شمال تانزانیا که حدود ۳٫۶ میلیون سال قدمت دارند و ردپاهای کرت (Crete) در یونان که قدمتشان حدود ۶ میلیون سال برآورد می‌شود.
به گزارش فرادید، دکتر «مَتیو بِنِت»، متخصص ردپاهای فسیلی می‌گوید: «قدیمی‌ترین ردپاهای تأییدشده از نیاکان ما همان ردپاهای لائتولی هستند. زیرا ردپاهای کرت بحث‌برانگیزترند و شاید متعلق به تبار ما باشند، شاید!».
مسیر لائتولی
در دهه‌ی ۱۹۷۰، باستان‌شناس نامدار مِری لیکی و گروهش در لائتولی این ردپاها را از دل خاک بیرون آوردند. این مسیر حدود ۲۷ متر طول دارد و شامل نزدیک به ۷۰ ردپا می‌شود که توسط سه انسان‌سان اولیه بر لایه‌ای از خاکستر تازه‌ی آتشفشانی به‌جای مانده است. باران، خاکسترِ نرم را فشرده و به نوعی «سیمان طبیعی» تبدیل کرده که رد هر قدم را با جزئیات خیره‌کننده (از پاشنه تا نوک انگشتان) حفظ کرده است. سپس لایه‌ای دیگر از خاکستر آتشفشانی آن را برای بیش از سه میلیون سال پوشانده است.
ردپاهای لائتولی (Laetoli) حدود ۳٫۶ میلیون سال قدمت دارند
دکتر «اووه کِرشِر، زمین‌فیزیک‌دان می‌گوید: «لائتولی مکانی استثنایی است که ردپاهایش بسیار بهتر از کرت حفظ شده‌اند. شرایط لازم برای حفظ چنین آثاری بسیار خاص و نادر است.»
ردپاهای لائتولی نشان از گام‌های کوتاه و قامت اندکی خمیده دارند، ویژگی‌هایی که نشان می‌دهد این موجودات پیش از پیدایش انسان خردمند (Homo sapiens)، به شکل ایستاده راه می‌رفتند.
آن زمان تنها گونه‌ی شناخته‌شده‌ی انسان‌نما در آن ناحیه، Australopithecus afarensis بود، همان گونه که اسکلت معروف «لوسی» مربوط به آن است. فسیل‌های دیگر از همین گونه نزدیک ردپاها و در همان لایه‌ی رسوبی یافت شدند که حضور آن‌ها را هنگام ایجاد ردپا تأیید می‌کند.
ردپاهای بحث‌برانگیز کرت
اگرچه ردپاهای لائتولی «قدیمی‌ترین ردپاهای تأییدشده» شناخته می‌شوند، اما کشف جدیدی در جزیره‌ی مدیترانه‌ای کرت، این داستان را پیچیده‌تر کرده است. سال ۲۰۰۲، یک دیرین‌شناس در تعطیلات، به‌شکل اتفاقی مجموعه‌ای از ردپاهای فسیل‌شده را نزدیک روستای تراخیلوس کشف کرد، آثاری که شاید بتوانند تاریخ تکامل انسان را بازنویسی کنند.
بیش از ۵۰ ردپا در رسوبات فسیل‌شده‌ی ساحلی یافت شد. ابتدا تصور شد آن‌ها حدود ۵٫۷ میلیون سال قدمت دارند، اما بررسی‌های جدیدتر در سال ۲۰۲۱ توسط تیم کرشر، قدمت آن‌ها را تا حدود ۶ میلیون سال عقب برد. اگر این برآورد درست باشد، این ردپاها ۲٫۵ میلیون سال قدیمی‌تر از ردپاهای لائتولی هستند.
اما اینکه چه موجودی آن‌ها را به‌جای گذاشته، هنوز روشن نیست. این ردپاها شباهت‌هایی به پای انسان دارند: انگشتان رو به جلو، کف پای نامتقارن و بدون نشانه‌ای از چنگال. این می‌تواند نشانه‌ی موجودی دوپا باشد که خیلی پیش‌تر از نیاکان آفریقایی ما در اروپا راه می‌رفته است. شاید این گونه همان Graecopithecus freybergi باشد، یک انسان‌نمای احتمالی که فسیلش در یونان یافت شده و قدمت آن بیش از ۷ میلیون سال است.
کرشر می‌گوید: «اگر این ردپاها به‌راستی ۶ میلیون سال قدمت داشته باشند و اگر متعلق به یک انسان‌نما باشند که هنوز قطعی نیست، در آن صورت، انسان‌نماهای دوپا بسیار زودتر از آنچه فکر می‌کردیم در اروپا حضور داشته‌اند. شاید حتی بخشی از فرایند تکامل انسان در اروپا رخ داده باشد، نه فقط در آفریقا.»
البته کرشر تأکید می‌کند که هنوز داده‌های بیشتری نیاز است، اما همین یافته‌ها نشان می‌دهند تکامل راه‌رفتن دوپا پیچیده‌تر از تصور پیشین بوده است.
از نیاکان باستانی تا انسان امروزی
قدیمی‌ترین شواهد قطعی از راه‌رفتن همانند انسان مدرن، در ایلرت کنیا یافت شده است. پژوهش‌های سال ۲۰۲۴ نشان دادند دو گونه از انسان‌های اولیه، حدود ۱٫۵ میلیون سال پیش کنار یک دریاچه قدم می‌زدند.
این یافته‌ها نشان می‌دهد Homo erectus و Paranthropus boisei در یک محیط می‌زیستند، اما ردپاهای متفاوتشان، تفاوت در ساختار بدن، نحوه‌ی راه‌رفتن و رفتار را آشکار می‌کند.
در مورد انسان خردمند (Homo sapiens) نیز، قدیمی‌ترین ردپاهای شناخته‌شده سال ۲۰۲۳ در پارک ملی گاردن روت در آفریقای جنوبی کشف شدند. این ردپاها حدود ۱۵۳ هزار سال قدمت دارند و در تپه‌های شنی ساحلی حفظ شده‌اند. از روی آن‌ها می‌توان جزئیاتی از گام، حالت بدن و اندازه‌ی فیزیکی افراد را بازسازی کرد. این مکان بخشی از مجموعه‌ای از مسیرهای باستانی بسیار خوب‌حفظ‌شده در سواحل کِیپ است و اهمیت منطقه را به عنوان یکی از مراکز اولیه‌ی فعالیت انسان نشان می‌دهد.
در نقاط دیگر جهان نیز ردپاها در حال بازنویسی تاریخ مهاجرت انسان هستند: در عربستان سعودی، هفت ردپا با قدمتی بین ۱۱۲ تا ۱۲۱ هزار سال، شاید نشانه‌ی مسیر عبور انسان‌های اولیه از شبه‌جزیره‌ای باشد که روزگاری سرسبز بوده است. در پارک ملی وایت سَندز در ایالت نیومکزیکوی آمریکا، ردپاهای انسانی نشان می‌دهند انسان‌ها بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد، به قاره‌ی آمریکا رسیده‌اند.
دکتر «وَنس هالیدِی» باستان‌شناس و زمین‌شناس می‌گوید: «ردپاهای وایت سَندز قدیمی‌ترین و قطعی‌ترین شواهد از حضور انسان در قاره‌ی آمریکا هستند، تاریخ‌گذاری آن‌ها بین ۲۳ تا ۲۱ هزار سال است، یعنی در دوران یخبندان.»
این کشفیات با هم، مسیر طولانی حرکت انسان در سراسر قاره‌ها را ترسیم می‌کنند؛ مسیری که نه‌تنها نشان می‌دهد نیاکان ما کجا می‌زیستند، بلکه چگونه با قدم‌هایشان تمدن را بنا نهادند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
