کشف بقایای قلعۀ 3 هزارساله با سیستم دفاعی چندلایه
«قلعه گرادینا» این وعده را می‌دهد که به یک مکان شاخص برای فهم جوامع عصر برنز در بالکان تبدیل شود. کشف آن، فرضیات دیرینه را به چالش می‌کشد، مسیرهای جدیدی برای پژوهش می‌گشاید و اهمیت استراتژیک منطقه پاپوک در دوران ماقبل تاریخ را برجسته می‌کند.
فرادید| یک قلعه باشکوه از عصر برنز در قله کوه پاپوک در شمال‌شرقی کرواسی کشف شده که دید ما نسبت به سکونت‌های ماقبل تاریخی، دفاع و سازمان اجتماعی در بالکان را بازتعریف می‌کند.
به گزارش فرادید، این کشف در محلی به نام «گرادینا» انجام شده که در ارتفاع ۶۱۱ متری از سطح دریا قرار دارد و تیمی از باستان‌شناسان به رهبری پروفسور هروویه پوتربیکا از دانشگاه زاگرِب، سیستم دفاعی غیرمنتظره و پیچیده‌ای را که به اواخر عصر برنز تعلق دارد، کشف کردند.
معماری دفاعی بی‌سابقه
آنچه «قلعه گرادینا» را متمایز کرده، سیستم دفاعی پیچیده و سه‌لایه آنست. باستان‌شناسان یک هسته داخلی از خاک متراکم را شناسایی کردند که با چارچوب عظیمی از بلوک‌های سنگی بزرگ احاطه شده و در نهایت یک پوسته بیرونی از خاک متراکم روی آن قرار گرفته است. این طراحی چندبخشی گواه مهارت مهندسی فوق‌العاده برای آن دوره است. در برخی بخش‌ها، سطح داخلی خاکریز دو متر ارتفاع دارد، در حالی که سمت خارجی به دلیل شیب تند کوه به هفت تا هشت متر می‌رسد.
شگفت‌انگیزتر کشف دیوار دوم در درون حصار خارجی است. این دیوار داخلی که با سنگ‌چینی خشک و بدون ملات ساخته شده، بیش از ۱.۵ متر ضخامت دارد. به گفته تیم کاوش، چنین سازه‌ای برای سکونتگاه‌های عصر برنز این منطقه‌ی اروپا بسیار نادر است. دوام و وسعت آن نشان می‌دهد سازندگانش نه‌تنها از مهارت فنی بالایی برخوردار بوده‌اند، بلکه از سازمان اجتماعی و منابع چشمگیری هم بهره‌مند بوده‌اند.
قلعه‌ای با مساحت چهار هکتار
محوطه گرادینا نزدیک به چهار هکتار وسعت دارد و بسیار بزرگ‌تر از یک برج نگهبانی دفاعی ساده یا دژ تپه‌ای است. وسعت آن نشان‌دهنده یک سکونت برنامه‌ریزی‌شده است که شاید جامعه‌ای با ساختار اجتماعی مشخص را پشتیبانی می‌کرده و شاید حتی بر منطقه اطراف تأثیر سیاسی داشته است. باستان‌شناسان آثار سکونتگاهای داخل دیوارها و قطعات سفال را هم کشف کرده‌اند که تصویری از زندگی روزمره مردم قلعه ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد این محل فقط پناهگاه زمان جنگ نبوده، بلکه یک فضای مسکونی بلندمدت بوده است.
بازنویسی خط زمانی، از فرضیه‌های سلتیک تا عصر برنز
پیش از آغاز کاوش‌ها، برخی پژوهشگران باور داشتند این محل ممکن است به دوره لا تن (La Tène) مربوط باشد که با فرهنگ سلتیک مرتبط است. این فرضیه برآمده از سکه‌های نقره سلتیکی بود که پیش‌تر توسط کاوشگران غیرمجاز فلز در منطقه یافته شده بودند. اما پس از انجام کاوش‌های نظام‌مند، قطعات سفالی که از لایه‌های بنیادین به دست آمدند، داستان متفاوتی را روایت کردند. این سفال‌ها به اواخر عصر برنز، حدود ۱۲۰۰–۱۰۰۰ پیش از میلاد تعلق دارند و ریشه‌های این سکونتگاه را نزدیک به هشت قرن جلوتر از گمانه‌زنی‌های پیشین قرار می‌دهند.
این تغییر چشمگیر در زمان‌بندی، پیامدهای مهمی برای تاریخ فرهنگی منطقه دارد و نشان می‌دهد منطقه پاپوک پیش از ظهور گروه‌های سلتیک در اروپای مرکزی، میزبان یک جامعه بسیار سازمان‌یافته عصر برنز بوده است. وسعت و پیچیدگی این استحکامات، گواه جامعه‌ای است که سرمایه و برنامه‌ریزی چشمگیری برای ایجاد یک مرکز دفاعی و اجتماعی پایدار صرف کرده است.
اهمیت فراگیر قلعه‌ای که گویی در زمان یخ زده است
قلعه گرادینا به چند دلیل اهمیت دارد:
1. استحکامات سنگی با این وسعت در بالکان ماقبل‌تاریخی بسیار نادر هستند، زیرا بیشتر استحکامات آن زمان از چوب، خاک یا سایر مواد فاسدشدنی ساخته می‌شدند. تصمیم به ساخت با سنگ گواه تلاش آگاهانه برای ایجاد سازه‌ای پایدار و مقاوم است، شاید به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت سیاسی یا تسلط استراتژیک در منطقه.
2. این کشف حلقه گمشده‌ای در فهم سیستم‌های اجتماعی و دفاعی جوامع اواخر عصر برنز در جنوب‌شرقی اروپا فراهم می‌کند. معماری آن، سطحی از سازماندهی را نشان می‌دهد که با مکان‌های هم‌عصر در دیگر نقاط اروپا و خاور نزدیک قابل‌مقایسه است و نشان می‌دهد این منطقه نقش فعال‌تری در شبکه‌های فرهنگی عصر برنز داشته است.
تیمی که این کشف بزرگ را رقم زد
کاوش‌ها به رهبری پروفسور هرویه پوتربیکا، متخصص باستان‌شناسی ماقبل‌تاریخ با ده‌ها سال تجربه میدانی انجام شده است. او با همکاری همکارانی که در چندین کمپین با او کار کرده‌اند، تکنیک‌های دقیق کاوش را با روش‌های تحلیلی مدرن ترکیب کرده‌اند. تلاش‌های آن‌ها منجر به آشکار شدن محوطه‌ای شده که بسیار پیچیده‌تر از آن چیزیست که بررسی‌های اولیه نشان می‌داد.
نمای هوایی از قلعه‌ی عصر برنز تازه کشف‌شده که خطوط کلی و محدوده‌ی آن را نشان می‌دهد
فصلی نو در شناخت بالکان ماقبل‌تاریخ
قلعه گرادینا این وعده را می‌دهد که به یک مکان شاخص برای فهم جوامع عصر برنز در بالکان تبدیل شود. کشف آن، فرضیات دیرینه را به چالش می‌کشد، مسیرهای جدیدی برای پژوهش می‌گشاید و اهمیت استراتژیک منطقه پاپوک در دوران ماقبل تاریخ را برجسته می‌کند. کاوش‌های جاری و آینده ممکن است جزئیات بیشتری از ساکنان، ساختارهای اجتماعی، شبکه‌های تجاری و نقش آن‌ها در چشم‌انداز سیاسی اواخر عصر برنز آشکار کند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
