این آیین یا در واقع سالگرد ازدواج پیری افسانه‌ای به نام شالیار شامل راز و نیاز، ذبح قربانی و دف‌زنی است و بنابر رسمی نانوشته، طایفه‌های مختلف اورامان‌تخت امور مختلف این جشن سه‌روزه را بین خود تقسیم کرده‌اند. یکی از جنبه‌های کمتر دیده شده این جشن عرفانی اما باغ گردویی است که به نام پیرشالیار شناخته می‌شود تا گردوی مورد نیاز برای نذر گردو را تامین کند؛ آیین پیرشالیار با توزیع گردو میان مردم آغاز می‌شود که نماد برکت و خوشی است. روز آغاز جشن را متولی باغ پیر شالیار با تقسیم گردوهای درخت وقفی خانه او بین اهالی تعیین می‌کند که معمولا بین ۱۱ تا ۱۵ بهمن است. به این بخش از آیین که در واقع پیش‌درآمد آن است «خَبَر» می‌گویند که یک هفته قبل از برپا شدن جشن عروسی و برای اطلاع مردم برپا می‌شود.

باغ وقفی

باغ گردوی پیرشالیار با مساحت حدود ۲۵۰ هکتار از قرن‌ها پیش پربار است و هر سال در زمان برگزاری آیین، نذر گردو از همین باغ شروع می‌شود. این باغ در ضلع جنوبی منطقه اورامان و در هه‌وارِ «به‌نه‌ن» (هه‌وار منطقه‌ای در دامنه کوه است و هه‌وار اورامان تخت «به‌نه‌ن» نام دارد) قرار گرفته است.

در حال حاضر متولی باغ گردوی پیرشالیار طایفه رستم‌زاده است. یکی از اعضای این خانواده که محصول گردوی باغ پیرشالیار را بین مردم توزیع می‌کنند به همشهری می‌گوید: «باغ گردو متعلق به پیرشالیار است که وقف شده و از زمان‌های قدیم گردوی آن برای چنین مراسم‌هایی چیده می‌شده است. هرچند مردم از باغ‌های خود هم گردو می‌چینند و نذر می‌کنند.»

«عایشه رستم‌زاده» با تاکید بر اینکه باغ گردوی پیرشالیار هنوز پابرجاست و هر سال محصول گردوی آن در مراسم پیرشالیار به صورت نذر بین مردم توزیع می‌شود، می‌افزاید: «پدرم به اتفاق عمویم متولی باغ گردو هستند و همان مسیری که قرن‌هاست طی می‌شود را درباره مصرف محصول باغ طی می‌کنند. محصول باغ گردو متعلق به مردم اورامان است که هر سال در مراسم پیرشالیار توزیع می‌شود.»

نگهداری و برداشت گردو

برداشت گردو از باغ پیرشالیار معمولا از اواخر شهریور آغاز می‌شود و اواخر مهر به پایان می‌رسد. «عایشه رستم‌زاده» می‌گوید که گردوی برداشت شده بعد از برداشت در خانه عمویش نگهداری می‌شود تا زمان آیین پیرشالیار فرا برسد.

او با بیان اینکه تقریبا یک جمعه مانده به مراسم پیرشالیار یعنی اواسط بهمن گردوها بین مردم توزیع می‌شود، توضیح می‌دهد:‌ «طایفه ما هم یک خانه باغ در ییلاق دارد و تابستان‌ها به آنجا می‌رویم و به باغ گردو رسیدگی و درختان را آبیاری می‌کنیم. پس از آن زمان برداشت فرا می‌رسد و همه خانواده به برداشت گردو مشغول می‌شویم.»‌

رستم‌زاده البته می‌گوید که دو، سه سالی است تولید گردو در منطقه اورامان کم شده و به همین دلیل، تولید گردو در باغ پیرشالیار هم کمتر شده ولی هر چقدر گردو برداشت شود به عنوان نذر گردو بین مردم تقسیم می‌شود.

توزیع گردو و حضور کودکان

یک عصر پنجشنبه کودکان و نوجوانان به خانه متولی گردو می‌روند و در آنجا به نسبت مساوی گردوها را در داخل کاسه‌هایی می‌ریزند. بچه‌ها مسئول توزیع گردو هستند و در خانه‌ها می‌روند و کاسه گردو را در اختیار صاحبخانه می‌گذارند. صاحبخانه هم وقتی گردو را تحویل می‌گیرد، داخل کاسه چیزی مانند رب انار یا آرد و ... می‌گذارد و به بچه‌ها برمی‌گرداند. فردی مسئول این کار می‌شود که به زبان کردی «زیرَوانْ» نامیده می‌شود.

«عایشه رستم‌زاده» با بیان اینکه اگر بعد از تقسیم، گردویی اضافه آمد آن را به روستاهای اطراف مانند سرپیر، کماله، رودبر، بلبر و ویسیان می‌برند، می‌گوید: «داوطلبان شرکت‌کننده در این مراسم همگی از سر ذوق و احساس پاک کودکانه و همیاری در پخش گردوها شرکت می‌کنند، آن‌ها در قبال این کار هیچ دستمزدی دریافت نمی‌کنند. بعد از پخش تمام گردوها، آرد یا دیگر موارد گردآوری‌شده به خانه پیرشالیار انتقال داده می‌شود تا در روز مراسم از آن‌ها برای تهیه غذای مخصوص استفاده شود.»

پیرشالیار که بود؟

پیر شالیار نزد مردم به شخصیتی اسطوره‌ای- تاریخی گفته می‌شود که صدها سال پیش می‌زیسته و می‌توان گفت به معنای شاه شاهان یا پیرپیران است. از دیدگاه عامه مردم که تحت‌تاثیر دین اسلام قرار دارند، پیر شالیار نام دوم سید مصطفی است که حضرت محمد را به خواب دیده و به اسلام گرویده و پس از گرایش به اسلام، کتاب «معرفت پیر شالیار» اول را تغییر داده و در آن در رابطه با دین اسلام نوشته و نام خود را به مصطفی پسر خداداد تغییر داده است.

چنان که در کتب تاریخی نیز آمده است، پیرشالیار سیاو پسر جاماسب ۱۵۰ سال پیش از میلاد مسیح در اورامان می‌زیسته است. پیرشالیار اول پیرو آیین زرتشتی بوده و کتاب معرفت پیرشالیار را نوشته است. در کتب تاریخی آمده که پیرشالیار دوم سید مصطفی خداداد است که پس از اشاعه دین اسلام در منطقه اورامان در عصر شیخ عبدالقادر گیلانی در سال ۵۶۱ هجری قمری می‌زیسته و پیرو طریقت قادریه بوده و با افکار و عقاید پیرشالیار سیاو آشنا بوده است. کتاب معرفت را دستکاری کرده و احکامی را که در رابطه با زرتشت بود، حذف و احکام اسلام را در آن جایگزین کرده است.

رتبه دوم کردستان در تولید گردو

کردستان رتبه دوم تولید گردو در کشور را دارد و ۲۰ هزار بهره‌بردار گردو در این استان در زمینه تولید گردو فعالیت می‌کنند. درختان گردو این استان بیشتر در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور قرار دارند و همین موضوع موجب شده کار برداشت‌ سخت و طاقت‌فرسا باشد. ۱۰ هزار و ۷۰۰ هکتار از باغات کردستان به درخت گردو اختصاص دارد و بیش از ۲۶ هزار تن گردو از سطح باغات استان برداشت می‌شود؛ ۶۰ درصد از گردوی تولید شده در استان مصرف و مابقی به استان‌های دیگر کشور صادر می‌شود. میانگین عملکرد گردوی کردستان حدود سه تا سه و نیم تن در هکتار است و بیشتر ارقام گردوی استان ژنوتیپی‌های برتر و بومی استان هستند.

منبع: همشهری