تصاویر؛ ۱۰ «گیاه» که مثل «حیوان» رفتار می‌کنند
برخی گیاهان در جریان تکاملشان ویژگی‌های حیوان‌مانند پیدا کرده‌اند؛ از جمله حشره‌خوارها، گیاهان خون‌گرم، انگل‌ها و گیاهانی با حرکت سریع یا ترفندهای ویژه برای جذب گرده‌افشان‌ها. این گیاهان مرز بین گیاه و حیوان را می‌شکنند و نشان می‌دهند طبیعت پر از استثناهای شگفت‌انگیز است.
فرادید| در طول فرگشت، برخی گیاهان ویژگی‌های شگفت‌آور و حیوان‌مانند پیدا کرده‌اند. از کلم‌های بدبو گرفته تا انگل‌هایی که گریه می‌کنند و سبزیجاتی که خون‌آشام هستند.
به گزارش فرادید، کافیست کمی به طبیعت دقت کنید تا بفهمید کم و بیش برای هر قانونی، استثناهایی هم وجود دارد. درست زمانی که فکر می‌کنید همه چیز را به‌خوبی طبقه‌بندی کرده‌اید، موجودی پیدا می‌شود که در هیچ دسته‌بندی قرار نمی‌گیرد.
تفاوت گیاهان و حیوانات چیست؟
مرزبندی میان گیاهان و حیوانات ساده به نظر می‌رسد: حیوانات حواس تیز و بدن‌های انعطاف‌پذیر و عضلانی دارند که با دستگاه عصبی هماهنگ شده و به آن‌ها امکان یافتن و خوردن غذا را می‌دهد. گیاهان که از سلول‌های سخت ساخته شده‌اند و در خاک ریشه دارند، تنها در آفتاب لم می‌دهند، آرام فتوسنتز می‌کنند و با سرعت آهسته رشد می‌کنند. اما طبیعت همیشه خلاق بوده و با وجود اینکه گیاهان و حیوانات حدود دو میلیارد سال پیش نیاکان مشترک داشتند، گیاهان به شکل مستقل ویژگی‌هایی بسیار شبیه حیوانات پیدا کرده‌اند.
۱. ژاله‌پوش: موهای درخشان که به معده گیاهی تبدیل می‌شوند
چارلز داروین نخستین کسی بود که برگ‌های گرد ژاله‌پوش (یا شبنم‌تره) حشره‌خوار را «معده‌ی گیاهی» نامید. این گیاهان زیبا که در مرداب‌ها و باتلاق‌ها پیدا می‌شوند، ابتدا مگسی را با ترشحات چسبناک موهای غده‌ای درخشان خود گیر می‌اندازند. سپس، تلاش بی‌ثمر حشره برای فرار موجب می‌شود موهای اطراف به سمتش خم شوند. در نهایت، کل برگ روی قربانی خسته بسته می‌شود و آن را با آنزیم‌های گوارشی شبیه آنچه در معده ما وجود دارد خیس کرده و به‌آرامی هضم می‌کند.
۲. کلم بدبو یا کلم جیوه‌ای: گیاهی با گرمای درونی
گیاهان همواره تحت تأثیر هوای بیرون هستند. تابستان‌ها گرم می‌شوند و زمستان‌ها باد سرد آن‌ها را سرد می‌کند. دمای بدن آن‌ها با دمای محیط پیرامون‌شان هماهنگ است، اما برخی گیاهان ویژه هستند که مانند پرندگان و پستانداران خون‌گرم، قادرند گرمای داخلی خودشان را تولید و به این ترتیب دمای بدنشان را کنترل کنند.
یکی از این گیاهان، کلم بدبو است که در مناطق یخ‌زده نیمه‌شمالی زندگی می‌کند. خوشه‌های گل آن بسیار زود شکوفا می‌شوند، زیرا از گرمای تولیدشده توسط اسپادیکس (میلچه) عجیب‌وغریب خود استفاده می‌کند تا مسیرش را از میان برف‌ها ذوب کند. این روش تولید گرما در گیاه بسیار شبیه عملکرد حیوانات است، چون در این فرایند، گیاه با تجزیه مواد غذایی خود، انرژی آزاد می‌کند و این انرژی به شکل گرما در اسپادیکس گیاه تولید می‌شود.
۳. علف جادویی: خون‌آشام سبز
همه چیز به شکل کامل بی‌خطر و معمولی به‌نظر می‌رسد، تنها چند گیاه زیبا با برگ‌های تیغ‌دار اطراف یک بوته ذرت دیده می‌شوند، اما زیر زمین، داستان دیگری در جریان است. علف جادویی پس از جوانه‌زدن خیلی زود به ریشه گیاه میزبان متصل شده و با ساختار خاصی به نام هاستوریوم آب و مواد معدنی آن را می‌مکد. این گیاه انگلی می‌تواند مزارع غلات آفریقا را نابود و زندگی کشاورزان را ویران کند.
۴. ارکیده آینه‌ای: وقتی جنسیت ابزار تبلیغ می‌شود
جنس ارکیده به نام آفریز (ophrys) شامل گونه‌های زیادی می‌شود که شباهت زیادی به زنبورهای عسل و زنبورهای بی‌عسل دارند تا بتوانند حشرات نر را جذب کنند و آن‌ها را به تلاش برای جفت‌گیری با خود وادار کنند که در نتیجه موجب گرده‌افشانی گل‌ها می‌شود. گونه‌ی افریز اسپکولوم از منطقه مدیترانه نمونه آن‌هاست؛ طوری که حتی لکه‌ی آبی‌رنگی دارد که به شکل عجیبی شبیه نور بازتابیده از بال‌های تاشده‌ی یک زنبور بی‌عسل است.
اما یک جاذبه جنسی پنهان دیگر هم وجود دارد: این ارکیده بویی تکامل یافته که درست شبیه عطر اغواکننده زنبورهای ماده است و موجب تحریک شدید جنسی زنبورهای نر می‌شود؛ نتیجه‌ای تکاملی که آفریز و زنبورهای اسیرش میلیون‌ها سال پیش به آن رسیده‌اند.
۵. رافلزیا: بوی تعفن مرگ
یکی از مشکلات گیاهان نادر که در اعماق جنگل پنهان شده و به ندرت گل می‌دهند، اینست که یافتن گرده‌افشان‌هایی که برای تولید بذر به آن‌ها وابسته هستند، دشوار است. چه راهی بهتر از این که مگس‌ها را جذب کنی، آن هم با بویی شبیه جسد متعفن؟ گیاه رافلِسیا یک گیاه انگلی است که تمام دوره زندگی خود را درون بالارونده‌های استوایی سپری می‌کند و تنها گه‌گاه با تولید بزرگ‌ترین گل جهان، وجود خودش را نشان می‌دهد و بوی زننده گوشت در حال فساد را آزاد می‌کند. این گیاه حتی از دید ظاهری و لمسی شبیه گوشت خون‌آلود و چروکیده است. همه این توصیفات زیبا هستند، البته از دید یک مگس!
۶. علف دندان: گریه‌های بی‌وقفه
چارلز داروین، به عنوان یکی از دقیق‌ترین مشاهده‌گران طبیعت، نخستین کسی بود که متوجه شد خاک پیرامون علف دندان که انگل ریشه درخت فندق است، حتی در خشکسالی مرطوب است. بقاء علف دندان به مکیدن آب و مواد مغذی از میزبانش بستگی دارد. در بیشتر گیاهان، تبخیر از سطح برگ‌ها موجب کشیده شدنِ پیوسته جریان آب در کانال‌های داخلی می‌شود، اما علف دندان برگ ندارد و تنها یک خوشه گل مومی شکل دارد. پس چگونه جریان مایعات حیاتی خود را حفظ می‌کند؟ این گیاه مدام قطراتی شبیه «اشک» را از روزنه‌هایی غده‌ای به نام هیداتودها به داخل خاک پیرامونش ترشح می‌کند.
۷. گل قهر و آشتی: گیاهی که سریع واکنش نشان می‌دهد
تصور کنید در خیابان قدم می‌زنید و به رستوران می‌روید، ناگهان روی دریچه‌های مخفی زیر زمین پا می‌گذارید و آن‌ها درست زیر پایتان باز می‌شوند. این همان احساسی است که حشرات گیاه‌خوار هنگام خزیدن روی برگ‌های حساس گیاه میموزا پودیکا تجربه می‌کنند، در حالی که در انتظار یافتن غذا هستند، اما ناگهان بی‌رحمانه روی زمین پرت می‌شوند. هر برگچه این گیاه به لمس شدن حساس است، یعنی ظرف یک یا دو ثانیه پس از تحریک شدن، جمع می‌شود و این واکنش زنجیره‌ای سبب می‌شود برگچه‌های اطراف و سپس کل برگ‌ها به ترتیب بسته شوند. به‌راستی برخی گیاهان می‌توانند به سرعت حیوانات حرکت کنند.
۸. درخت کهن‌دار: اسپرم غول‌پیکر یک فسیل زنده
تکثیر جنسی ابتدا در آب تکامل یافت، جایی که اسپرم‌های نر می‌توانند به سوی سلول‌های تخم ماده شنا کنند. در خزه‌ها که روی زمین زندگی می‌کنند، این نوع تولیدمثل هنوز بر همین اساس استوار است، یعنی در روزهای بارانی، سطح مرطوب خزه‌ها مملو از میلیون‌ها اسپرم میکروسکوپی می‌شود که با شدت در تلاش برای یافتن سلول تخم خزه شنا می‌کنند. این روش پرهزینه است (میلیون‌ها مورد از بین می‌روند و این روش تنها در هوای مرطوب امکان‌پذیر است)، بنابراین گیاهان پیشرفته‌تر مانند درخت کهن‌دار که به آن «فسیل زنده» می‌گویند، اسپرم را به شکلی پیچیده‌تر منتقل می‌کنند. دانه گرده نزدیک سلول تخم باز می‌شود و تنها دو اسپرم بزرگ آزاد می‌کند که آخرین میلی‌متر مسیر را با کمک هزاران مژک کوچک به پایان می‌رسانند.
۹. باقلا: ریشه‌های سرخ رنگ
تکامل، چیزهای قدیمی را به روش‌های جدید و همسو با شرایط به‌کار می‌گیرد. ریشه‌های گیاهان ممکن است آخرین جایی باشد که انتظار داشته باشید در آن رنگدانه‌های خونی پیدا کنید، اما اگر یک گره ریشه باکتریایی را ببرید، لکه‌ای قرمز روشنی شبیه خون خواهید دید.
این لکه همان لگ‌هموگلوبین است؛ معادل گیاهی رنگدانه هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون ما که اکسیژن حیاتی را منتقل می‌کند. اما در گره‌های ریشه لوبیا، اکسیژن به شکل یک سم عمل می‌کند. اکسیژن فعالیت آنزیم‌های تثبیت‌کننده نیتروژن باکتریایی (کارخانه کود داخلی گیاه که نیتروژن جو را به نیترات‌های قابل‌استفاده برای رشد تبدیل می‌کند) را مهار می‌کند. راه‌حل چیست؟ لگ‌هموگلوبین اکسیژن را قفل می‌کند و آن را جایی نگه می‌دارد که آسیبی نرساند.
۱۰. انجیر خفه‌کننده: بوآی دنیای گیاهان
دانه این انجیر پس از افتادن توسط پرندگان روی شاخه، ریشه‌های هوایی خود را به سمت زمین می‌فرستد. این ریشه‌ها به‌تدریج اطراف میزبان را دربر می‌گیرند و با گرفتن مواد غذایی، طی دهه‌ها آن را خفه کرده و می‌کشند. در نهایت، تنها یک قفس ریشه‌ای به جا می‌ماند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
