آیا تانک ها منسوخ شده اند؟ سناریوهای پیش روی تانک برای بقا در میدان های نبرد آینده

هیچ تردیدی در تاثیرگذاری و اهمیت تانک در ارتش های مدرن وجود ندارد. با بیش از ۷۰,۰۰۰ فروند در خدمت در سراسر جهان، تانک ها بخش بزرگی از هر ارتش را تشکیل می دهند. در درگیری ها و جنگ های مختلف، تانک ها کارآیی و تاثیرگذاری خود را در عبور از خطوط دشمن و عمل کردن به عنوان محافظ نیروهای پیاده نظام روی زمین نشان داده اند. با این وجود، ممکن است دوران سلطه تانک ها به پایان خود رسیده باشد.

جنگ های اخیر، از جمله حمله روسیه به اوکراین و جنگ دوم ناگورنو-قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان، باعث تردید در نقش تانک ها در میدان نبرد شده است.

در این نبردها، تانک ها به صورت گسترده در مقابله با سلاح های پیاده نظام و پهپادهای نظامی شکست خورده و نابود شده اند.

اخبار جدید مبنی بر اینکه برخی از کشورها در حال کاهش ناوگان تانک هستند و اینکه نیروهای تفنگدار ویژه دریایی ایالات متحده قصد دارد سه گردان تانک خود را کنار بگذارد، باعث شده که بسیاری بگویند ناوگان تانک به عنوان چیزی که اکنون شناخته می شود و روزگاری بسیار موثر بود، دیگر کارآمد نبوده و به پایان راه خود رسیده است.

تانک ها برای بیش از یک قرن بخشی مهم از عملیات های جنگی بوده اند

برای بیش از یک قرن، تانک ها نقش مهمی در نبردها ایفا کرده اند. از زمان معرفی شان در جنگ جهانی اول، زمانی که بحث خودروهای زرهی بوده، تانک ها ستون فقرات بسیاری از ارتش ها بوده اند و نقش پیشرو و خط شکن را در جریان حمله ها و اولین خط در مقابله عملیات تهاجمی دشمن ایفا کرده اند. با گذشت زمان، تانکک ها از قلعه هایی سنگین و کم تحرک که روی شنی حرکت می کنند، به خودروهایی با نقش های متنوع و تخصصی تبدیل شده اند.

تانک های اولیه عمدتاً در سه دسته قرار می گیرند: سبک، متوسط و سنگین. اما دوران جنگ سرد با شروع به استفاده از تکنولوژی مدرن برای ساخت چیزی که امروزه با عنوان تانک نبرد اصلی (main battle tank (MBT)) شناخته می شود، توسط کشورهای مختلف جهان همراه شد.

این مفهوم به شکلی موثر قابلیت ها و نقاط قوت اصلی انواع گذشته تانک را با بسته بندی کاملی ترکیب می کرد. این تانک ها قدرت آتش و زره تانک های سنگین و چابکی و سرعت تانک های متوسط و کوچک را داشتند. این قابلیت های ترکیبی، تانک ها را در شرایط جنگی متعددی به شدت موثر ساخته بود، جایی که می توانستند از هر عوارض زمینی عبور کرده و خطوط دشمن را در هم بشکنند.

بسیاری از پراستفاده ترین و بهترین تانک هایی که امروزه در سرویس هستند، دهه ها قدمت دارند. در حالی که تکنولوژی پیشرفته باعث شده که روزآمدسازی های متعددی روی آن ها انجام شود، این روزآمدسازی ها عمدتاً برای مدل های قدیمی تر انجام شده و طرح های کاملاً جدید بسیار اندکی در دهه گذشته وارد سرویس شده اند. این تانک ها شامل تان ام ۱ آبرامز، تانکی که یکی از بهترین تانک های تمام دوران به شمار می آید، تانک لئوپارد ۲ و چلنجر ۲ است.

سلاح های ارزان قیمت ۱۰ درصد از کل ناوگان تانک های روسیه را نابود کرده است

یکی از مشکلات اصلی تانک ها در عصر مدرن این است که در مقابل سلاح هایی که به طور گسترده توسط نیروهای پیاده نظام مورد استفاده قرار می گیرد، آسیب پذیر هستند. در گذشته، برای نیروهای پیاده نظام دشوار بود که بدون سلاح های سنگین یا پشتیبانی هوایی و توپخانه ای به تانک ها حمله کنند. این مشکل دیگر وجود ندارد و سربازانی که روی زمین هستند می توانند با این غول های آهنین شاخ به شاخ شده و ضربات مهلکی به آن ها وارد نمایند.

ادوارد لوتواک، مشاور و کارشناس استراتژیک نظامی از این می گوید که جنگ ها در این زمینه بسیار تغییر کرده اند. نیروهای پیاده نظامی که در میدان نبرد هستند، قدرت آتش کافی برای آسیب رساندن به تانک ها استفاده کنند. وی در این باره می گوید: «یک نیروی پیاده نظام که برای مبارزه مصمم است می تواند با داشتن چیزهایی مانند تعداد زیادی راکت ضد تانک با قابلیت نشانه بگیر و شلیک کن و در تعداد زیاد را در اختیار دارند که قدرت بسیار بی سابقه ای به آن ها بخشیده است».

منظور از چنین سلاح هایی که با نام سلاح های ضد تانک سبک نسل جدید (NLAW) شناخته می شوند، بسیار انعطاف پذیر بوده و همین موضوع نقطه قوت آن هاست. آنطور که SAAB از کمپانی های سازنده سلاح های ضد تانک می گوید «NLAW می تواند تقریباً از هر موقعیتی حمله کند، از ارتفاع بالا در یک ساختمان تا پشت یک درخت یا در داخل یک گودال». جای تعجب زیادی ندارد که چنین تعداد زیادی از تانک های روسی تاکنون در جنگ اخیر با اوکراین، توسط سربازان پیاده کی یف از بین برده شده اند.

پهپادها نیز کارآیی خود را در مقابله با تانک ها نشان داده اند

اگر چه سلاح های سبک ضد تانک نسل جدید و سیستم های هدف بگیر و شلیک کن آن ها باعث شده اند که نیروهای پیاده نظام راه موثری برای مقابله با تانک ها داشته باشند، یک روش بسیار مدرن تر نیز نشان داده که به همان اندازه برای تانک ها مرگبار است. پهپادهای ارزان قیمت مجهز به مواد منفجره، در جنگ روسیه و اوکراین نشان داده اند که در نابود کردن تانک ها بسیار موثر هستند. در واقع، نیروهای اوکراینی اکنون واحدهای ویژه پهپادی را برای مقابله و نابودی تانک های روسی تشکیل داده اند.

در مصاحبه ای با پولتیکو، پاولو تسیبنکو، رییس آکادمی نظامی Dronarium در اوکراین در مورد شیوه استفاده از پهپادها در نبرد علیه نیروهای اوکراینی گفته است: «ساقط کردن آن تقریباً غیرممکن است. تنها یک تور می تواند کمک کننده باشد. و پیش بینی من این است که به زودی باید چنین تورهایی را روی شهرهایمان یا دستکم ساختمان های دولتی در سراسر اروپا بکشیم».

همچنین پهپادها به شکلی منحصربفرد و خاص موثر بوده اند، زیرا می توانند به سرعت سرهم بندی شده و با شرایط میدان نبرد سازگار شوند، در حالی که به سرعت و به سادگی به ابزارهای مدرنی در میدان نبرد تبدیل شده اند. تسیبنکو در مورد پهپادهای مورد استفاده نیروهای اوکراینی گفته است: «این پهپادها تا ۴۰۰ دلار قیمت دارند و می توان آن ها را همه جا ساخت. ما با استفاده از میکروچیپ ها وارداتی از چین و قطعاتی که از AliExpress خریداری کرده ایم توانسته ایم پهپادهای خودمان را بسازیم. ما قالب کربنی را خودمان ساخته ایم. و بله، باتری های آن ها ساخت تسلا هستند».

هر کسی می تواند از سلاح های ضد تانک سبک مدرن استفاده کند

آسان بودن استفاده از سلاح های ضد تانک سبک دوش پرتاب باعث شده که آن ها سلاح های ایده آلی برای مقابله با تانک ها باشند. تقریباً هر سربازی را می توان برای استفاده از این سلاح ها آموزش داد و نیاز به مهارت زیادی نیز ندارند، در حالی که برخی می گویند کمتر از یک ساعت برای یادگیری استفاده از آن ها در میدان نبرد کافی است. ادوارد لوتواک، مشاور و استراتژیست نظامی در این باره می گوید: « سلاحی که تفاوت بزرگی ایجاد کرده همین سلاح های ضد تانک سبک نسل جدید است، یک سلاح ضد تانک سبک با یک لوله پلاستیکی و راکت پرتابی. هدف می گیرید و شلیک می کنید. یک کامیون می تواند ۵۰۰ قبضه از آن ها را در گوشه ای از خیابانی در کی یف خالی کند».

استفاده از پهپادها اما به سادگی استفاده از سلاح های انفرادی سبک ضد تانک نیست. بکارگیری آن ها به یک تیم کامل نیاز دارد تا بتوانند بهترین عملکرد را داشته باشند، از نیروهای شناسایی برای پیدا کردن بهترین خلبانان و مهندسان به منظور استفاده از آن ها و اضافه کردن مواد منفجره و خلبانانی که بتوانند آن ها را تا رسیدن به اهداف خود در خاک دشمن هدایت کردند. همچنین نگرانی هایی در مورد این واقعیت وجود دارد که بیشتر پهپادهای مورد استفاده نیروهای روسی و اوکراینی از چین آمده اند که باعث ایجاد این ترس می شود که ممکن است چین به اطلاعات حساس دسترسی پیدا کند.

با این وجود، ارتش اوکراین راهی برای دور زدن این مشکل بالقوه پیدا کرده است. پاولو تسیبنکو در گفتگو با پولتیکو گفته است: «وقتی با اروپایی ها صحبت کردیم، آن ها از اینکه هک کردن و ناشناس سازی این پهپادهای چینی تا چه اندازه ساده است حیرت زده شدند. استفاده از آن ها بی خطر است، سعی کرده ایم شرکای خود را به استفاده از آن ها ترغیب کنیم».

تانک ها دیگر پیشقراولانی کارآمد و مفید نیستند

تانک ها در ابتدا به عنوان ابزاری برای در هم شکستن خطوط دفاعی دشمن طراحی شدند. زره آن ها می توانست از خدمه و خود تانک در برابر آتش سنگین دشمن محافظت کرده و خود تانک ها نیز با سلاح های قدرتمند لازم برای نابودی موانع و توپخانه مجهز می شدند.

وقتی تانک ها موفق به ایجاد حفره ای در خطوط دفاعی دشمن می شدند، نیروهای پیاده و واحدهای متحرک بیشتری می توانستند از این حفره ها عبور کرده و به حمله ادامه دهند. اما این خودروهای زرهی اکنون بیش از هر زمان دیگری آسیب پذیر بوده و غیرمنطقی است که به همین شکل و برای اهدافی مشابه، در نبردهای آینده مورد استفاده قرار گیرند.

پل شار یک رنجر سابق نیروی زمینی ارتش ایالات متحده و رییس کنونی مرکز مطالعات امنیت آمریکای جدید است. او بر این باور است که تانک ها در سال های آینده برای نقش های جدید تکامل یافته و دیگر به عنوان پیشقراول به کار گرفته نخواهند شد.

وی در این باره گفته است: «به باور من تانک ها به طور کامل منسوخ نخواهند شد بلکه به احتمال فراوان همان راهی را خواهند رفت که پیاده نظام رفته است، به عنوان نیرویی قوی برای درگیری های در مسافت های نزدیک، به جای نقشی کلیدی که تانک ها از زمان جنگ جهانی دوم در نبردهای زمینی داشته اند».

جنگ شهری باعث شده که تانک ها در معرض خطر مضاعفی قرار داشته باشند

جنگ ها به شکل فزآینده ای در فضاهای شهری صورت می گیرند، به جای اینکه در فضاهای باز و وسیع رخ دهند. این موضوع تا حدودی به این خاطر است که نبردهای امروزی در مکان هایی صورت می گیرند که شهرهای بزرگی وجود دارند، و همچنین این موضوع که انسان ها در سراسر جهان سریع تر از قبل به اقامت در شهرها روی می آورند و روستاها و جماعت های کوچک نیز با سرعت بیشتری به شهر تبدیل می شوند. این موضوع با ترندی همراه شده که در آن تانکک ها بزرگ تر و سنگین تر از نسخه های قبلی می شوند. هر دوی این واقعیت ها باعث می شوند که تانک ها نسبت به قبل آسیب پذیرتر باشند زیرا فضاهای محدود غیرقابل پیش بینی خیابان های شهری در ترکیب با نبود قدرت مانور، تانک ها را در خط آتش دشمن قرار می دهد.

تانک هایی شبیه آن هایی که به طور گسترده توسط تانک های روسی در اوکراین مورد استفاده قرار می گیرند، در مقابله با حملات صورت گرفته از جلو به خوبی محافظت شده اند. این بدان خاطر است که این تانک ها چیزی به نام glacis یا شیب ملایم دارند، یک قطعه شیب دار رو به جلو در قسمت جلو زره که می توانند موشک ها را منحرف کرده و در مقابل مواد منفجره مقاوم باشد. در شهری که ممکن است حمله از هر سمتی رخ دهد، زره جلوی تانک بلااستفاده است. مهاجمان دشمن می توانند از هر طرفی حمله کنند، از طرفین، عقب و حتی از ارتفاع بالا که باعث می شود تانک ها به شدت آسیب پذیر باشند.

کارشناسان موسسه خدمات متحد سلطنتی به اکونومیست گفته اند که بعید است مفاهیم کنونی مربوط به مانورهای زرهی امکان پذیر باشند. جان هاوکس می گوید که توانمندی های سلاح های پیاده نظام اکنون قوی تر از زره تانک هاست. وی می گوید: «تانک اکنون از هر زمان دیگری آسیب پذیرتر است. ما به اوج رقابت زره در مقابل گلوله رسیده ایم و زره این رقابت را باخته است».

تانک ها بسیار گرانقیمت هستند

دلایل دیگری که باعث شده تانک ها دیگر مانند گذشته در میان ارتش ها پرطرفدار نباشند این است که این خودروهای زرهی بسیار گرانقیمت و پرهزینه هستند. در حالی که تانک ها نمی توانند در این زمینه رقیبی برای هلیکوپترها و جت های جنگنده باشند اما رفته رفته قیمت آن ها بالا می رود.

از میان گرانقیمت ترین تانک هایی که تاکنون تولید شده اند، بخش اعظم آن ها یا مدل های جدید هستند یا نسخه های جدیدتر تانک های از قبل شناخته شده که شامل Leopard 2A8 و M1A2 SEP Abrams می شود. زره اضافی، سیستم های حفاظتی و سنسورها به این معناست که بهترین تانک ها می توانند قیمتی از ۸.۵ تا ۳۰ میلیون دلار داشته باشند، عدد قابل توجهی که برای سلاحی که به سادگی نابود می شود بسیار غیرمنطقی است.

این تنها هزینه اولیه نیست که فرماندهان نظامی باید در هنگام بررسی خرید تانک ها مد نظر داشته باشند. هزینه تعمیر و نگهداری و حفظ قابلیت نبرد تنها یک دستگاه تانک نیز سالانه هزاران دلار خواهد بود. این عدد می تواند به شدت افزایش یابد، به ویژه وقتی که ارتش یک کشور دارای صدها و شاید هزاران دستگاه تانک باشد. تانک هایی که در میدان نبرد به کار گرفته می شوند هزینه های بیشتری نیز دارند، در شرایطی که هزینه سوخت و در سرویس نگه داشتن تانک ها در میدان نبرد می تواند برای هر کیلومتر به هزاران دلار برسد.

تاکتیک های ضعیف می تواند تانک ها را آسیب پذیرتر سازد

بحث بر سر کارآمدی و مفید بودن تانک ها در جنگ های عصر مدرن از اهمیت خودروهای زرهی در اوکراین نشأت می گیرد. روسیه تعداد زیادی از تانک های خود را در اوکراین از دست داده است و برآوردها مدعی هستند که این عدد می تواند به ۳۰۰۰ تانک برسد. فیلیپ پی اوبراین، استاد مطالعات استراتژیک در دانشگاه سنت اندروز بر این باور است مسئولیت این میزان از تلفات را نمی توان تنها بر دوش آسیب پذیری های تانک گذاشت بلکه تاکتیک ها و استراتژی های نظامی ضعیف فرماندهان روسی نیز در این امر اثرگذار بوده است.

این دیدگاه توسط چند کارشناس دیگر نیز تایید شده است که بر این باورند که روسیه از ناوگان تانک های خود استفاده نابجا و نامناسبی داشته است. کارشناسی از خدمات متحد سلطنتی در مصاحبه با اکونومیست فاش کرده است که تانک های روسی به طور خاص از دو طرف و قسمت جلو در مقابل حملات آسیب پذیر بوده اند و این آسیب پذیری به خاطر اینکه تانک های روسی از پشتیبانی هوایی کافی برخوردار نبوده اند، تشدید نیز شده است. کارشناسان می گویند که تقریباً هر درگیری با حضور تانک های دوران شوروی از تی-۶۴ به بعد، آسیب پذیری طرح این تانک ها از بالا و از دو طرف را نشان داده است.

ناکامی روسیه در برقراری برتری هوایی در آسمان اوکراین و پیشروی تانک هایش در یک ستوان واحد در ابتدای جنگ باعث تلفات سنگین این کشور در زمینه ناوگان زرهی شده است. پهپادها و نیروهای زمینی اوکراین با بازدارندگی اندکی از جانب جت های جنگنده، هلیکوپترهای تهاجمی یا بمب افکن های روسی مواجه بوده و تقریباً با ایمنی کامل توانسته اند به تانک های روسی حمله کنند. در این اثنا، ظاهراً ارتش روسیه توانایی مقابله مناسب با پهپادهای کوچک را ندارد.

تانک ها هنوز هم مهم هستند

علیرغم تمام چالش هایی که تانک ها با آن ها مواجه هستند، آن ها هنوز هم بخش مهمی از ارتش ها در سراسر جهان به شمار می آیند. این اهمیت زمانی خود را نشان می دهد که اوکراین همچنان خواستار دریافت تانک های بیشتر از متحدان اروپایی خود و همچنین ایالات متحده است. کنراد سی کرین، سردبیر USAWC Press در این باره می گوید: «اگر به کاری که اوکراینی ها انجام می دهند نگاه کنید، آن ها مصرانه در حال تلاش برای حفظ تانک های آبرامز ما و لئوپارد آلمانی هستند. از این امر بسیار واضح است که تانک هنوز هم بخش مهمی از میدان نبرد است».

البته این تنها اوکراین نیست که هنوز راه های زیادی برای استفاده از تانک ها در میدان نبرد دارد. این خودرو زرهی هنوز هم مزایا و برتری های بسیاری داشته و کارهایی می کند که دیگر سیستم های نظامی در میدان نبرد از انجام آن ها عاجز هستند. تانک هنوز هم نقش مهمی در بازی های جنگی ایفا کرده و احتمالاً تا مدت ها این نقش را حفظ کند. برایان کلارک، رییس مرکز مفاهیم و تکنولوژی دفاعی در موسسه هادسون در این باره می گوید: «شما به چیزی نیاز دارید که پشت آن مقداری حفاظت داشته باشد. این موضوع به نیروی پیاده نظام امکان خواهد داد تا از آن برای پوشش یا آتش مستقیم استفاده کند».

جاستین کرامپ، مشاور اطلاعاتی در موسسه Sibylline می گوید: «هیچ سیستم جنگ افزاری دیگری نمی تواند قدرت آتش، بقا، دوام و مقرون به صرفگی تانک را داشته باشد. هلیکوپترها می توانند ضربه سختی وارد کنند و سریع هستند اما بسیار گرانقیمت تر و آسیب پذیتر نیز هستند، در شرایطی که عملیات های سنگینی در آن بالا در جریان است. موشک های ارزان قیمت فراوانند اما اینکه یک نفر آن ها را شلیک کند، یک پیاده نظام، طبیعتاً آن را در مقابل هر سلاحی در میدان نبرد آسیب پذیر می سازد، به طور ویژه در مقابل توپخانه».

تانک ها برای جلوگیری از منسوخ شدن باید تکامل پیدا کنند

تانک ها قطعاً هنوز استفاده هایی دارند و به احتمال فراوان تا آینده ای نزدیک، نقش خود را در ارتش های سراسر جهان حفظ خواهند کرد، تا زمانی که بتوانند با نیازهای عملیاتی جدید سازگار شوند. در غیر این صورت، ممکن است در سال های آینده کاملاً بلااستفاده و منسوخ شوند، زیرا در مقابل سیستم های جنگ افزاری مدرن و روش های جدید حمله آسیب پذیرتر می شوند.

ویکتور موراخوفسکی، سرهنگ بازنشسته روسی می گوید که هنوز تانک ها نقشی حیاتی در ارتش های جهان دارند اما اعتراف می کند که تانک های جدید متعلق به آینده باید بهتر شوند. وی در این باره به اکونومیست گفته است: «عملیات های نظامی با تنش بالا بین کشورهایی که از لحاظ تکنولوژی در یک حد هستند، بدون استفاده گسترده از تانک ها غیرقابل تصور است». وی تصریح می کند که تانک های آینده می تواند از پهپادهای خاص خود برای توسعه بخشیدن به حساسیت سنسوری شان استفاده کنند، که به خدمه آن ها امکان می دهد تهدیدهای مخفی شده در گوشه ها و پشت موانع که تهدیدی برای شبیخون بالقوه هستند را ببینند.

این چیزی است که جرمی بلک، تاریخ نگار، نیز به آن باور دارد و می گوید که باعث خواهد شد تانک ها ترسناک تر شده و از آن ها هم در مقابل حملات پیاده نظام و هم پهپادها مراقبت خواهد کرد. در اصل، تانک های آینده نقش نوعی مادر را خواهند داشت که می توانند ده ها پهپاد را به پرواز درآورده و برای عملیات های خاص اعزام کنند. پل شار نیز می گوید که تانک ها بعید است دیگر به عنوان پیشرو مورد استفاده قرار گیرند بلکه به جای آن «احتمالاً به عنوان بخشی از موج دوم نبرد به کار گرفته خواهند شد، پس از اینکه این ستون های زرهی را به خاکستر تبدیل کردیم».

زره پوش های نسل چهارم در حال توسعه هستند

کشورهای بسیاری در سراسر جهان، اکنون در حال توسعه تانک های نسل چهارم هستند، نشانی از این که فرماندهای نظامی هنوز فکر می کنند که تانک ها ارزشی ذاتی در میدان نبرد ایفا کرده و تنها نیاز به مدرن سازی دارند. در بسیاری از موارد، تاکید کمتری روی زره سنگین تر و ضخیم تر است. به جای آن، این تانک های جدید برای استفاده از سیستم های حفاظتی طراحی شده اند که می توانند حملات نزدیک شونده را کشف کرده و یا آن ها را نابود کرده یا در مسیرشان به سمت خود، منحرف نمایند.

بریتانیا نیز موافقت کرده که تانک های چلنجر ۲ بسیار خاصش را با نسخه های جدیدی به نام چلنجر ۳ جایگزین کند. این تانک های جدید به طور کامل دیجیتالی خواهند بود که به آن ها توانایی اشتراک در لحظه داده ها و اطلاعات سنسورها با دیگر نیروهای نظامی، شامل هلیکوپترها، جت های جنگنده و دیگر خودروهای نظامی روی زمین را می دهد. آلمان نیز در حال کار بر روی تانک لئوپارد ۳ است، که جانشین تانک مشهور و پرطرفدار لئوپارد ۲ است.

تانک های جدید، به احتمال فراوان، فناوری های پنهانکاری بیشتری خواهند داشت. گفته می شود که تانک نسل چهارمی چین روی حرکت غیرقابل شناسایی تمرکز خواهد کرد. نسخه اولیه تانک AbramsX آمریکا نیز از موتور هیبریدی سود خواهد برد که بدین معناست که می تواند در حالت بی صدا حرکت کرده و مقدار اندکی سروصدا تولید کند که شناسایی آن را دشوارتر می کند.

دیگر روزآمدسازی ها برای تانک های آینده شامل نمایشگرهای با رزولوشن بالا و تمام رنگی، سیستم های دوربینی روزآمدشده و بسیار پیشرفته و توانایی شبکه سازی با دیگر خودروهای نظامی و مراکز فرماندهی است. با رشته ای از سیستم های ضدحمله ای الکترونیک و دیجیتال و البته طراحی های پنهانکارانه، این تانک های نسل چهارم آسیب پذیری کمتری نسبت به نسخه های قبلی خواهند داشت.

منبع: روزیاتو