سفر به تهران قدیم؛ کدام قنات در مسیر ساخت تونل توحید نابود شد؟

تا قبل از شروع حکومت پهلوی اول که تهران به بهانه توسعه به کلی تغییر چهره داد، بیشتر محله های قدیمی مملو از باغ های سرسبزی بود که در مسیر قنات های پرآب بودند. امیریه و منیریه هم به عنوان دو محله قدیمی و بااصالت از این قاعده پیروی می کردند و باغ های این محدوده به واسطه وجود دو قنات معروف که دست بر قضا به نام افراد مشهور سند خورده بود آبیاری می شد.

قنات فرمانفرما، یکی از پرآب‌ترین قنات های تهران بود که از شمال غرب پایتخت سرچشمه می گرفت و در نهایت به امیریه و منیریه و خیابان معروف حشمت‌الدوله می رسید. نصرالله حدادی، تهران پژوه، درباره مسیرعبور قنات فرمانفرما می گوید: «طبق اسناد مکتوب و اطلاعاتی که از سال ۱۳۳۴ به یادگار مانده، قنات فرمانفرما یا قنات کوثریه از اراضی کن سرچشمه می گرفت و با گذشت از طرشت و عبور از تنوره آسیاب دوم فرمانفرما عمق آن زیاد می شد. بعد هم در امتداد خیابان شمالی طرشت به سمت شرق سرازیر می شد و با عبور از مقابل مسجد لولاگر در میدان جمهوری فعلی به تقاطع خیابان طرشت و حشمت‌الدوله قدیم و پاستور فعلی می رسید. این اطلاعات به این معناست که قنات فرمانفرما در آن سالها باغ های محدوده امیریه و منیریه تا طرشت را آبیاری می کرد.» قنات فرمانفرما تا ابتدای دهه ۵۰ زنده بود اما از گزند ساخت و سازها در امان نماند و به واسطه قرار گرفتن در مسیر تونل توحید از بین رفت.

عیسی‌خان وزیر، دولتمرد و نیکوکار عهد قاجار، یکی دیگر از افراد مشهوری بود که در تهران موقوفه های بسیاری داشت و یک قنات هم وقف آبادانی باغ های محدوده اطراف امیریه و منیریه کرده بود.

حدادی معتقد است قنات عیسی‌خان وزیر هم مثل دیگر قنات امیریه و منیریه از شمال غرب تهران سرچشمه می گرفت. او در این باره می گوید: «آنطور که در منابع مکتوب تاریخی آمده، قنات عیسی وزیر از شمال غرب تهران جاری می شد و از باغ های امیریه و منیریه عبور می کرد. این قنات چند مظهر داشته است. یک مظهر در مسجد میرزاعیسی وزیر در حسن‌آباد بوده و از آنجا به سمت خانه‌باغ وزیر سرازیر می شد و با عبور از خیابان مهدیخانی به مظهر دوم یعنی کوچه لب‌تشنه و شهید حیدری فعلی در پایین‌دست امیریه می رسید و مورد استفاده مردم قرار می گرفت. آب این قنات در ادامه به قلعه وزیر یا «سر آب وزیر» که بعدها به سراب وزیر معروف شد می رسید که مظهر آخر بود.» قنات عیسی وزیر بسیار زودتر از قنات فرمانفرما از بین رفت و امروز هیچ اثری از آن باقی نمانده است.

منبع: همشهری