مرموزترین شیء باستانی جهان که هیچ‌کس نمی‌داند چرا ساخته شده است
باستان‌شناسان مدت‌هاست در تلاشند تا بفهمند دوازده‌وجهی‌های رومی دقیقاً چه کاربردی داشته‌اند و هنوز به جواب قطعی نرسیده‌اند.
فرادید| آیا این شیء یک ساز موسیقی است؟ یک جاشمعی؟ یا وسیله‌ای برای اندازه‌گیری؟ این دوازده‌وجهی رومی اثر مرموزی از دوران باستان است که احتمال دارد تمام این کاربردها را داشته یا شاید هیچ‌کدام را نداشته. اگرچه این اشیاء با ساختار پیچیده‌شان ظاهراً در دوران امپراتوران تراژان و هادریان رایج بوده‌اند، باستان‌شناسان هنوز کاربرد آنها را کشف نکرده‌اند.
به گزارش فرادید، همان‌طور که از نامشان پیداست، دوازده‌وجهی‌ها اجسامی با ۱۲ وجه هستند. هر وجه به شکل یک پنج‌ضلعی است و سوراخی دایره‌ای دارد که به مرکزی توخالی منتهی می‌شود. اندازه‌ی آنها در نمونه‌های مختلف متفاوت است و ابعادی بین ۱.۵ تا ۴.۵ اینچ دارند. برخی از آنها از سنگ ساخته شده‌اند و برخی دیگر از مس، قلع، سرب یا ترکیبی از تمام این مواد.
برخی ساده هستند و برخی دیگر با نقوش حکاکی‌شده و برجستگی‌هایی شبیه مرمر روی لبه‌ها تزئین شده‌اند. به‌جز شکل، تنها وجه اشتراک آنها قدمت‌شان است. بیشتر این اشیا بین قرون دوم تا سوم میلادی ساخته شده‌اند، در دوران پکس رومانا؛ دوره‌ای از صلح و شکوفایی که به‌لطف امپراتورانی خردمند و مسئول به‌وجود آمد که هرکدام سال‌ها حکمرانی کردند.
دوازده‌وجهی به نمایش درآمده در موزه جنگ داخلی ملی در نیوآرک
نخستین دوازده‌وجهی شناخته‌شده سال ۱۷۳۹ در شهرستان هِرتفوردشر انگلستان کشف شد، در حالی که تازهترین آنها سال گذشته در لینکلن‌شر در همان حوالی پیدا شد. در مجموع، بیش از ۱۳۰ نمونه از این اشیاء کشف شده‌اند، نه‌فقط در جزایر بریتانیا، بلکه در سراسر قلمرو پیشین امپراتوری روم، از حوزه رود راین گرفته تا نواحی مرکزی مجارستان.
با وجود شمار زیاد و پراکندگی گسترده دوازده‌وجهی‌ها که گواه اهمیت فرهنگی آن‌هاست، هیچ‌گونه اشاره‌ای به آنها در متون یا آثار هنری باقی‌مانده از دوران باستان نشده است. در نتیجه، باستان‌شناسان هنوز نمی‌دانند این اشیاء دقیقاً چه کاربردی داشته‌اند. برخی گمان می‌کنند آنها تاس بوده‌اند، برخی دیگر معتقدند آنها اشیاء آیینی مرتبط با آیین‌های سلتیک بوده‌اند. همچنین احتمال داده شده که این اشیاء اسباب‌بازی‌های کودکانه، وزنه‌هایی برای تورهای ماهیگیری، سازهای موسیقی، ابزار بافندگی یا جاشمعی بوده‌اند.
برخی پژوهشگران سرنخ‌هایی را در مکان کشف این اشیاء جستجو می‌کنند. برای نمونه، این‌که بسیاری از دوازده‌وجهی‌ها همراه گنجینه‌های سکه کشف شده‌اند، نشان می‌دهد آنها اشیاء ارزشمندی بوده‌اند، نظریه‌ای که تأیید می‌کند ساخت چنین اشیاء پیچیده‌ای تنها از عهده صنعتگران ماهر برمی‌آمده است. اگر هم این‌ها اسباب‌بازی بوده‌اند، چه‌بسا متعلق به کودکان خانواده‌های ثروتمند بوده‌اند.
جدیدترین دوازده‌وجهی کشف‌شده در لینکلن‌شر، بریتانیا
برخی دیگر بر موقعیت جغرافیایی کشف این اشیاء تمرکز دارند. بیشتر دوازده‌وجهی‌ها در مناطقی یافت شده‌اند که زمانی محل سکونت اقوام سلت بوده‌اند، یعنی این اشیاء ممکن است معنا و کارکردی خاص در فرهنگ سلت‌ها یا گالو-رومی‌ها داشته‌اند. از سوی دیگر، این احتمال نیز مطرح شده که دوازده‌وجهی‌ها از راه جاده ابریشم به امپراتوری روم وارد شده‌اند، نظریه‌ای که با کشف اشیاء مشابه در شرق و جنوب‌شرق آسیا پشتیبانی می‌شود.
در حال حاضر، یکی از محتمل‌ترین توضیحات اینست که دوازده‌وجهی‌ها نوعی ابزار اندازه‌گیری بوده‌اند. با نگاه کردن به اشیاء از میان سوراخ‌های مختلف، کاربران ممکن بوده بتوانند فاصله را اندازه‌گیری کنند یا اگر این ابزار در ارتش روم استفاده می‌شده، شاید می‌توانستند به کمک آن زاویه‌ی پرتاب سلاح‌های پرتابی برای هدف‌گیری دشمن را محاسبه کنند.
جدای رازآلود بودن این اشیاء و هرگونه کاربردی که داشته‌اند، طراحی پیچیده آنها همچنان گواهی است بر مهارت‌های فنی و هنری مهندسان و صنعتگران روم باستان.
مترجم: زهرا ذوالقدر
