کشف مُهر «ایوان کبیر»؛ پادشاهی که روسیه را متحد کرد

فرادید|  باستان‌شناسان در جریان حفاری‌های خود در کوچه رومانوف، نزدیک کلیسای شمایل مقدس مادر خدا، به یک شئ تاریخی بی‌نظیر برخورد کردند: مُهری سربی از دوران ایوان سوم کبیر (ایوان واسیلیویچ). 

به گزارش فرادید، این کشف بی‌نظیر که از سوی شهردار مسکو، سرگئی سوبیانین اعلام شد، نقطه عطفی در تاریخ باستان‌شناسی شهر به شمار میرود. این نخستین مُهر شناخته‌شده دوک اعظم در مسکو و همچنین، واپسین نمونه از دوره استفاده از مهرهای سربی است که بعدها جایشان را به مهرهای مومی دادند. 

نماد حاکمیت: مُهر ایوان کبیر

در یک سوی این مُهر، نقشی از سنت جورج ویکتوری‌یِس حکاکی شده؛ نمادی شناخته‌شده در نشان‌های ملی روسیه. در سوی دیگر آن، این نوشته حک شده: «مُهر شاهزاده ایوان واسیلیویچ کبیر.» 

مُهرهایی مانند این برای اعتبار بخشیدن به اسناد مهم سیاسی و دیپلماتیک در دوران حکومت ایوان سوم به کار می‌رفتند؛ دورانی سرنوشت‌ساز که شکل‌گیری آینده دولت روسیه را رقم زد. 

دلیل اهمیت این کشف

این مُهر از لایه‌ای فرهنگی وابسته به نیمه نخست تا میانه سده شانزدهم میلادی بدست آمده است. با اینکه در سال‌های اخیر بیش از ۳ هزار اثر در این محوطه کشف شده، این مُهر از همه باارزش‌تر است، چون به یکی از اثرگذارترین فرمانروایان تاریخ روسیه تعلق داشته است. 

پشت مُهر حاوی نوشته‌ای است با این مضمون: «مُهر شاهزاده ایوان واسیلیویچ کبیر.» 

ایوان سوم: معمار روسیه یکپارچه

ایوان سوم (۱۵۰۵-۱۴۴۰) که بیشتر با لقب «گردآورنده سرزمین‌های روس» شناخته می‌شود، نقشی کلیدی در شکل‌گیری دولت مرکزی روسیه به شکل امروزی آن ایفا کرد. 

دوران سلطنت او که از ۱۴۶۲ تا ۱۵۰۵ دوام داشت، پایان سلطه مغول-تاتارها بر سرزمین‌های روسی را رقم زد، چرا که او با موفقیت استقلال کامل از اردوی زرین را اعلام کرد. ایوان سوم برای تقویت قدرت خود و یکپارچه‌سازی کشور، «سودب‌نیک ۱۴۹۷» را معرفی کرد؛ نخستین مجموعه قانون مدون سراسری در روسیه که پایه‌های نظام قضایی یکپارچه را بنا نهاد. 

یکی از ماندگارترین دستاوردهای ایوان، دگرگونی نمادین و معماری شهر مسکو بود. او ساخت کرمیلن مدرن مسکو را سفارش دارد، از جمله کلیسای جامع اسومپشن که به مرکز مذهبی و سیاسی روسیه تبدیل شد. ایوان سوم جدای آثار معماری، ساختار حاکمیت روسیه را هم دگرگون کرد و پایه‌گذار حکومت خودکامه شد؛ نظامی که قرنها در روسیه ادامه یافت. 

مهر سربی تازه کشف‌شده که نام او روی آن حک شده، گواه پیوند نادر و ملموس با این دوره مهم از تاریخ است؛ دورانی که پایه‌های روسیه مدرن در حال شکل‌گیری بود. 

روی مُهر نقش سنت جورج ویکتوری‌یِس حک شده؛ نمادی که به شکل گسترده با مسکو و هویت دولتی روسیه مرتبط است

نگاهی نادر به روسیه قرون وسطی

این کشف نه تنها به غنای پرونده باستان‌شناسی مسکو افزوده، بلکه داده‌های ارزشمندی درباره ساختار اداری و نمادهای قدرت در روسیه قرون وسطی ارائه میدهد. 

برای مورخان و باستان‌شناسان، مُهر ایوان سوم تنها یک شئ تاریخی نیست، بلکه گواهی خاموش بر روند شکل‌گیری دولت روسیه است.

مترجم: زهرا ذولقدر