کشف «موی بافته شدۀ انسان» در یک «دستگاه شمارش باستانی»

فرادید| رشته مویی که از یک دستگاه نجومی اینکا کشف شده، نشان می‌دهد نگهداری سوابق در امپراتوری اینکا تنها ویژه افراد نخبه نبوده، بلکه حتی مردم عادی هم این کار را انجام می‌دادند.  این یافته که در مجله Science Advances منتشر شده، گمانه‌زنی‌های ما از سواد عددی مردم این تمدن قرون وسطایی را تغییر می‌دهد. 

به گزارش فرادید، اینکاها از ابزارهای ساخته‌شده از ریسمان‌های گره‌خورده به نام کیپو (khipu) برای ثبت سوابق، به ویژه داده‌های عددی استفاده می‌کردند. این دستگاه‌ها یک ریسمان اصلی با چندین ریسمان آویزان بودند که در آنها داده‌ها از راه گره‌ها، جای آن‌ها و رنگ‌ها رمزگذاری می‌شدند.  گاه  موی انسان مانند «امضا» روی یک کیپو پیچیده می‌شد تا سازنده آن را نشان دهد. 

امضا با موی قهوه‌ای تیره انسان روی یک کیپو، جوکول، پرو

پژوهشگران توضیح می‌دهند: «در کوه‌های آند باستان، مو حکم یک نماد آیینیِ قدرتمند را داشت و نشانه‌ی فردی بود که مو به او تعلق داشت».  تا پیش از این، برپایه‌ی اسناد دوره استعماری اسپانیایی، تنها نخبگانِ مرد کیپو می‌ساختند و گمان می‌رفت تنها دفترداران مسئول نگهداری سوابق با کیپو آشنایی داشتند و مردم عادی از آن بی‌بهره بودند. 

برپایه‌ی گزارش‌های دوره استعماری به زبان اسپانیایی، گمان می‌رود تنها نخبگان اداری مرد قادر به ساخت کیپو بودند، اما بعدها در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰، روشن شد که تولید کیپو حتی میان کارگران، کشاورزان و زنان دهقان آندی هم رواج داشته است. با این حال، آخرین تحلیل موهای انسانی بافته‌شده در یک کیپو از اواخر قرن ۱۵ به‌دست سازنده آن نشان می‌دهد حتی اینکاهای کم‌رتبه هم کیپو می‌ساختند و استفاده می‌کردند. 

ریسمان اصلی کیپوی اینکا از موی انسان به رنگ قهوه‌ای تیره

این کیپوی ویژه در یک حراجی آلمانی پیدا شد و با مستندات اندک، قدمت آن سال ۱۴۹۸ برآورد شد.   به گفته پژوهشگران، ریسمان اصلی آن از موی انسان به طول نزدیک به ۱۰۴ سانتی‌متر ساخته شده بود که پیچیده و تاخورده بود و نشان از حدود هشت سال رشد مو داشت.

دانشمندان با استفاده از پیشرفت‌ها در تحلیل شیمیایی، سطوح عناصر مختلف از جمله کربن، نیتروژن و گوگرد را از نمونه مو اندازه‌گیری کرده و دریافتند فردی که دستگاه را ساخته، رژیم غذایی یک فرد عادی شامل ریشه‌جات و سبزیجات را داشته، نه رژیم یک دفتردار که گوشت و ذرت بوده است. 

تحلیل‌های بیشتر با سنجش مقادیر اکسیژن و هیدروژن، نشان داد این فرد کم‌رتبه احتمالاً در جنوب پرو یا شمال شیلی کنونی زندگی می‌کرده است.  برخلاف فرضیات قبلی، مردم عادی در امپراتوری اینکا نیز کیپو به سبک اینکا می‌ساختند.  نتایج این پژوهش یافته‌های اخیر دیگر را تأیید می‌کند که زنان هم این سیستم‌های ثبت را ساخته‌اند و این گمانه‌زنی را به چالش می‌کشد که سواد کیپو تنها در اختیار نخبگان مرد بوده است. 

در نتیجه، پژوهشگران نتیجه گرفتند سواد کیپو در امپراتوری اینکا احتمالاً فراگیرتر بوده و میان گروه‌های بیشتری رواج داشته است.

مترجم: زهرا ذوالقدر