۱۵ «فرعون» تاثیرگذار که تاریخ مصر باستان را شکل دادند

فرادید|«مصر باستان» طولانی‌ترین تمدن تاریخ بشر بود که بیش از سه هزار سال شکوفایی داشت و سپس بخشی از «امپراتوری روم» شد. فرعون در این تمدن بیش از یک رهبر مطلق بود؛ او تجسم الهی بر زمین بود. رفاه مردم مصر به رفاه فرعون وابسته بود و فرعون پس از مرگ نیز قرار بود به خدایان بپیوندد.

به گزارش فرادید، درحالی‌که هر فرعون به‌عنوان حلقه‌ای در زنجیره‌ای عظیم اهمیت داشت، برخی از آن‌ها قدرتمندتر بودند و اثر بیشتری بر تاریخ مصر باستان به‌جای گذاشتند. در ادامه با ۱۵ فرعون مهم تاریخ مصر باستان آشنا می‌شوید. 

۱۵. نارمر، دودمان اول (۳۱۵۰–۳۱۰۰ پیش از میلاد) 

پالت نارمر با نشان شاهین هوروس، جزئیات پالت نارمر که شاهین هوروس را نشان می‌دهد، مصر دوران پیش‌دودمانی، حدود ۳۱۰۰ پیش از میلاد

«نارمر» مصر علیا و سفلی را به یک تمدن واحد متحد کرد و مدل رهبری فرعونی را بنیان نهاد. بیشتر شهرت او به دلیل سنگ‌نبشته «پالت نارمر» است، یکی از قدیمی‌ترین آثار مصر باستان و نخستین تصویر از یک پادشاه مصری. این پالت، نارمر را با خدای هوروس مرتبط می‌کند و نشان می‌دهد که او تجسم خدا بر زمین بوده است. 

۱۴. جوسر، دودمان سوم (۲۶۳۰–۲۶۱۱ پیش از میلاد) 

مجسمه جوسر در مجموعه هرم‌های پله‌ای سقاره

فرعونِ دودمان سوم، «جوسر» نخستین هرم مصر را به شکل مقبره‌ای عظیم ساخت که او را به همراه خدا به دنیای پس از مرگ منتقل کند. «هرم پله‌ای» تکامل مقبره‌های مصطبه‌ی پیشین بود و باورهایِ در حال تحول درباره فرعون و زندگی پس از مرگ را نشان می‌دهد. این نخستین اثر سنگی بزرگ ساخته‌شده توسط مصری‌ها بود که با توسعه معدن‌کاری، تجارت و کشاورزی امکان‌پذیر شد. 

۱۳. سنفرکا، دودمان چهارم (۲۶۱۳–۲۵۸۹ پیش از میلاد) 

سنفرکا، دهشور، موزه مصر، قاهره

«سنفرکا» بنیان‌گذار دودمان چهارم بود و ۵۰ سال حکومت کرد، سپس پسرش «خوفو» جانشین او شد. سنفرو با تجارت و جنگ با نوبیا (سودان امروزی) ثروت عظیمی برای مصر ساخت و هرم‌های معروفی مانند هرم خمیده و هرم سرخ را ساخت، نخستین هرم‌های واقعی. 

۱۲. خوفو، دودمان چهارم (۲۵۸۹–۲۵۶۶ پیش از میلاد) 

مجسمه پادشاه خوفو، حدود ۲۵۸۰ پیش از میلاد

«خوفو» مسئول ساخت هرم بزرگ جیزه بود، تنها اثر از عجایب هفتگانه جهان که هنوز پابرجاست. هردوت او را مستبد توصیف کرده، اما باستان‌شناسان مدرن به دلیل ثبات و رفاه اقتصادی مصر در زمان او، این روایت را زیر سوال می‌برند. 

۱۱. خفرع، دودمان چهارم (۲۵۵۸–۲۵۳۲ پیش از میلاد) 

خفرع، موزه مصر، قاهره

«خفرع» پسر خوفو و سازنده هرم میانی در مجموعه هرم‌های جیزه بود. همچنین احتمال دارد او مسئول ساخت ابوالهول بزرگ بوده که کنار مسیر معبدش قرار دارد. او مصر را در دوره‌ای از قدرت اقتصادی رهبری کرد و باوجود بدنام شدن توسط مورخان یونانی بعدی، در یکی از شکوفاترین دوره‌های مصر فرعون بود. 

۱۰. سنوسرت اول، دودمان دوازدهم (۱۹۷۱–۱۹۲۶ پیش از میلاد) 

سنوسرت اول، موزه آلتس، برلین

فرعون دودمان دوازدهم، «سنوسرت اول» ۴۵ سال در دوران پادشاهی میانه حکومت کرد. او پادشاهی توسعه‌طلب بود که بیشتر در نوبیا لشکرکشی می‌کرد و مرز جنوبی جدیدی برای مصر تعیین کرد. در داخل کشور، او به بهبود آبیاری و کشاورزی در امتداد نیل، به ویژه در فیوم کمک کرد. او همچنین بناهایی مانند ابلیسک هلیوپولیس ساخت و به معرفی و گسترش روندهای جدید در هنر و هیروگلیف‌ها کمک کرد. 

۹. احمس اول، دودمان هجدهم (۱۵۴۹–۱۵۲۴ پیش از میلاد) 

مجسمه سر احمس اول با تاج نیلوفری سفید مصر علیا، حدود ۱۵۵۰–۱۵۲۵ پیش از میلاد

«احمس اول» کودک بود که بر تخت نشست، زمانی که مصر تحت سلطه هیکسوس‌ها بود و اقتصاد به دلیل تعطیلی معادن و محدودیت تجارت دچار بحران شده بود. با حمایت مادرش، ملکه آع‌حُتِپ اول، او توانست هیکسوس‌ها را بیرون کند و اقتصاد را تثبیت کند. او آخرین هرم شناخته‌شده را در آبیدوس ساخت که حدود ۵۰ متر ارتفاع داشت، اما اکنون به دلیل ساخته شدن از آجر خشتی به ویرانه تبدیل شده است. 

۸. هاتشپسوت، دودمان هجدهم (۱۴۷۹–۱۴۵۸ پیش از میلاد) 

هاتشپسوت، موزه متروپولیتن، نیویورک

هاتشپسوت سلطنت خود را ابتدا به‌عنوان وصی نوه‌اش تحتمس سوم که هنگام مرگ پدرش تنها دو سال داشت، آغاز کرد. او قدرت را به دست گرفت و پس از ۲۰ سال خود را فرعون نامید. فرعون‌های زن نادر بودند، اما او نخستین زن فرعون نبود. هاتشپسوت خود را مانند همتایان مردش نمایش می‌داد حتی با ریش فرعونی. او مسیرهای تجاری که در زمان حمله هیکسوس ویران شده بودند بازسازی کرد. او همچنین روابط با کشورهای همسایه را دوباره برقرار کرد و از جمله از سرزمین پونت ثروت عظیمی به دست آورد تا اقتصاد مصر را به موقعیتی قدرتمند تبدیل کند. او مجموعه‌ای از بناها و آثار شگفت‌انگیز ساخت، از جمله معبد خاکسپاری مشهور هاتشپسوت زیر صخره‌های دیرالبحری. 

۷. تحوتموس سوم، دودمان هجدهم (۱۴۵۸–۱۴۲۵ پیش از میلاد) 

نیم‌تنه تحوتموس سوم، دیرالبحری، حدود ۱۴۷۹–۱۴۲۵ پیش از میلاد

تحوتموس سوم پس از مرگ عمه‌اش، حتشپسوت، تخت فرعون را به دست گرفت. او بسیاری از لشکرکشی‌های طولانی را انجام داد و مصر را به قدرت برتر منطقه‌ای تبدیل کرد. ثروت مصر با جنگ، تجارت، مالیات و اخذ غلات افزایش یافت. او بناهای بزرگ زیادی ساخت و تالار بزرگ هیپوستایل در معبد کارناک را بازسازی کرد. در پایان حکومت، تحوتموس سوم برخی از آثار حتشپسوت را تخریب کرد تا حق جانشین خود، آمنحوتپ دوم را تقویت کند. 

۶. آمنحوتپ چهارم/آخناتون، دودمان هجدهم (۱۳۵۱–۱۳۳۴ پیش از میلاد) 

قربانگاه خانگی آخناتون، حدود ۱۳۴۰ پیش از میلاد

«آمنحوتپ چهارم» مصرِ قدرتمندی را از پدرش آمنحوتپ سوم به ارث برد، اما چند سال پس از آغاز حکومت، او سنت‌های چندخدایی مصری‌ها را رها کرد و دین جدیدی حول آتن، «خدای خورشید» ایجاد کرد. او نام خود را به آخناتون تغییر داد و پایتخت جدیدی در عمارنه بنا کرد. این دوره همچنین تحولی بزرگ در هنر مصری بود. 

۵. توت‌عنخ‌آمون، دودمان هجدهم (۱۳۳۲–۱۳۲۳ پیش از میلاد) 

ماسک جنازه‌ای توت‌عنخ‌آمون، حدود ۱۳۲۳ پیش از میلاد

توت‌عنخ‌آمون فرعون قدرتمندی نبود، اما کشف مقبره‌اش او را مشهور کرد. مقبره او نسبتاً کوچک بود، اما غارت نشده بود و ثروت کشف‌شده گواه ثروت عظیم دفن‌شده با فرعون‌های بزرگ مصر است. او پسر آخناتن بود و در حدود ده سالگی به قدرت رسید و با هدایت مشاوران، به دین سنتی مصری بازگشت. 

۴. حورمحب، دودمان هجدهم (۱۳۱۹–۱۲۹۲ پیش از میلاد) 

حورمحب به عنوان کاتب

حورمحب فرعونی کم‌حاشیه اما اثرگذار بود. او از طبقه عامه برخاسته و در دوران آخناتن در ارتش، به عنوان نویسنده، مدیر و دیپلمات توانمند شهرت یافت. او ثبات و رفاه را به مصر بازگرداند، فساد را از بین برد و زمینه رشد پایدار را برای دودمان نوزدهم، از جمله رامسس دوم فراهم کرد. 

۳. رامسس دوم، دودمان نوزدهم (۱۲۷۹–۱۲۱۳ پیش از میلاد) 

نقش برجسته نبرد کادش از معبد کارناک، رامسس بزرگ با شمشیر خپش و افسار ارابه در کمربندش

«رامسس دوم» معروف به رامسس بزرگ، فرعونی قدرتمند بود و ۶۶ سال حکومت کرد. او دشمنانی مانند هیتی‌ها، سوریه‌ای‌ها و نوبی‌ها را شکست داد. آثار معماری عظیمی مانند ابو سمبل، پایتخت پی-رامسس و معبد خاکسپاری رامسئوم را ساخت. 

۲. بطلمیوس یکم سوتر، پادشاهی بطلمیوسی (۳۰۵–۲۸۲ پیش از میلاد) 

 مجسمه بطلمیوس یکم، ۳۰۵–۲۸۳ پیش از میلاد

«بطلمیوس یکم»، دوست کودکی اسکندر کبیر، مصر را به دست گرفت و دودمان بطلمیوسی را بنیان نهاد که ۲۵۰ سال حکومت کرد. او تأثیرات هلنیستی زیادی از جمله زبان یونانی به مصر آورد و فرهنگ را تغییر داد، در حالی که به میراث گذشته احترام گذاشت. پایتخت جدید، «اسکندریه» توسط او و جانشینانش ساخته شد. 

۱. کلئوپاترای هفتم، پادشاهی بطلمیوسی (۵۱–۳۱ پیش از میلاد) 

نیم‌تنه مرمری کلئوپاترا هفتم

«کلئوپاترای هفتم» آخرین فرعون مصر پیش از الحاق مصر به روم بود. توانایی او در مقام رهبر و سیاستمدار به دلیل روابط خانوادگی پیچیده و روابط عاشقانه با سزار و مارک آنتونی کم‌رنگ شده است. او با مهارت سیاسی و بی‌رحمی، توانست فروپاشی مصر را به تأخیر بیندازد تا در نهایت اکتاویان او را وادار به تسلیم کرد. گفته می‌شود او پس از مرگ مارک آنتونی، با گزش مار خودکشی کرده و راه را برای سلطه روم هموار کرده است.

مترجم: زهرا ذوالقدر