۷ نوع سرفه و راه‌های تشخیص و درمان هرکدام؛ چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در فصلی از سال هستیم که به هر کجا می‌رویم، با صدای سرفه و عطسه مواجه می‌شویم. شاید فکر کنید که سرفه همان سرفه است؛ اما شرایط و مشکلات مختلف، نوع متفاوتی از سرفه را ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، یک عفونت مانند سرماخوردگی، سرفه‌ای با صدایی متفاوت از سرفه‌های ناشی از آسم را ایجاد می‌کند.

به گفته دکتر اوناتی دسای، رهبر ملی پزشکان عمومی در Nuffield Health، سرفه‌ها می‌توانند خشک، خلط‌دار، خس‌خس‌دار، سیاه‌سرفه یا همراه با صدای پارس باشند. او توضیح می‌دهد که سرفه در واقع یک رفلکس خودبه‌خودی از سیستم عصبی خودمختار برای تمیز نگه داشتن ریه‌ها و مجاری تنفسی حیاتی است. هر روز ذراتی مانند گرد و غبار، عوامل بیماری‌زا و اجسام خارجی هنگام دم وارد سیستم تنفسی می‌شوند و سرفه با بیرون راندن اجباری هوا، تلاش می‌کند که این ذرات را از بدن خارج کند.

سرفه‌ها می‌توانند بسته به علت، از چند روز تا چند هفته ادامه داشته باشند. اگر کمتر از سه هفته طول بکشند، حاد محسوب می‌شوند و اگر بعد از ۸ هفته همچنان باقی بمانند، مزمن به شمار می‌آیند. معمولاً پس از رفع علت اصلی (خواه عفونت باشد یا آلرژی) سرفه‌ها خودبه‌خود از بین می‌روند.

با این حال، سازمان خدمات بهداشت ملی (NHS) توصیه می‌کند که اگر بیش از سه هفته است که سرفه می‌کنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید؛ به‌ویژه اگر بدون دلیل وزن کم کرده‌اید یا سیستم ایمنی‌ شما بر اثر عواملی مانند شیمی‌درمانی یا دیابت ضعیف شده است.

۷ نوع سرفه، نحوه تشخیص و روش‌های تسکین هر یک

۱. سرفه‌های ناشی از عفونت‌ها

سرفه‌های عفونی (چه ویروسی و چه باکتریایی) معمولاً کمتر از سه هفته طول می‌کشند. این نوع سرفه‌ها می‌توانند با تب، احساس ناخوشی و تورم غدد همراه باشند. در چنین شرایطی، ممکن است که در طول روز دچار حملات سرفه شوید و متوجه آبریزش بینی بیش از حد معمول شوید.

به گفته دکتر دسای، اگر سرفه صدای «پارس» دارد، احتمالاً کودک به «کروپ» مبتلاست؛ نوعی عفونت مسری در کودکان که موجب تورم حنجره و نای و ایجاد سرفه‌ای متمایز با صدای پارس‌مانند می‌شود. اگر سرفه همراه با صدای بلند «هوپی» باشد، نشان‌دهنده سیاه‌سرفه است که توسط باکتری ایجاد شده و در میان کودکان شایع است.

او همچنین به ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV) اشاره می‌کند که عامل برونشیولیت در کودکان زیر دو سال است. این عفونت باعث سرفه مرطوب با خلط و خس‌خس سینه می‌شود و معمولاً خفیف است، اما گاهی نیاز به درمان در بیمارستان دارد. اگر سرفه با صدای سوت همراه است، احتمالاً التهاب یا مخاط اضافی مجاری هوایی را تنگ کرده است.

دکتر دسای هشدار می‌دهد که اگر سرفه با علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه، ضربان سریع قلب یا تب بالا همراه باشد، ممکن است که نشانه ذات‌الریه باشد. اگر سرفه همراه با خلط ولی بدون علائم جدی باشد، معمولاً برونشیت تشخیص داده می‌شود.

همچنین، طبق داده‌های آژانس امنیت سلامت بریتانیا (UKHSA)، موارد سل (TB) در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل ۱۳ درصد افزایش یافته است. اگر سرفه بیش از سه هفته ادامه دارد و همراه با خلط خونی است، حتماً باید سل بررسی شود.

درمان عفونت‌ها شامل مصرف مایعات زیاد، داروهای تب‌بر، بخور برای شل کردن خلط و در صورت لزوم، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هاست. در مورد سل نیز درمان شش‌ماهه با آنتی‌بیوتیک مؤثر است.

۲. سرفه ناشی از آسم

آسم یکی از دلایل شایع سرفه‌های مزمن است و معمولاً زمینه خانوادگی دارد. این بیماری به دلیل التهاب مجاری هوایی رخ می‌دهد و با خس‌خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه و سرفه مکرر همراه است. علائم در شب یا بعد از ورزش تشدید می‌شوند و عواملی مانند گرد‌وغبار، مو، گرده گیاهان یا هوای سرد می‌توانند آن را تحریک کنند.

درمان آسم معمولاً با اسپری‌های تنفسی بازکننده یا استروئیدی انجام می‌شود. در موارد شدیدتر ممکن است که استروئیدهای خوراکی یا داروهای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی تجویز شود. بیماران باید محرک‌های خود را بشناسند و از آن‌ها دوری کنند. داشتن برنامه اقدام شخصی آسم برای کنترل بهتر بیماری ضروری است.

۳. سرفه‌های ناشی از بینی و سینوس

شرایطی مانند رینیت و سینوزیت که روی بینی و سینوس‌ها تأثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث سرفه شوند. در این موارد، خلط از پشت گلو پایین می‌چکد و رفلکس سرفه را تحریک می‌کند.

آلرژی‌ها (مانند تب یونجه) یا عفونت‌های ویروسی شایع‌ترین علل هستند. در صورت مزمن بودن، ممکن است که پولیپ بینی (توده‌های خوش‌خیم در مجاری سینوس) وجود داشته باشد.

درمان شامل اسپری‌های استروئیدی بینی، آنتی‌هیستامین‌ها، بخور و شستشوی بینی با آب نمک است. در صورت عفونت باکتریایی، ممکن است که پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز کند.

۴. سرفه ناشی از رفلاکس اسید معده

گاهی منشأ سرفه، معده است و نه ریه. در بیماری رفلاکس معده به مری (GORD)، اسید معده به مری و گلو بازمی‌گردد و موجب تحریک سرفه می‌شود. علائم آن شامل سوزش سر دل و مزه تلخ در دهان است.

برای درمان، باید از مصرف غذاهای اسیدی مانند قهوه، شکلات و خوراکی‌های تند پرهیز کرد، وعده‌های غذایی را کوچک‌تر و از کشیدن سیگار و پوشیدن لباس‌های تنگ اجتناب کرد. در موارد خفیف، مصرف آنتی‌اسیدها کمک‌کننده است. اگر علائم ادامه داشت، باید به پزشک مراجعه شود.

۵. سرفه ناشی از مصرف داروها

برخی از داروها می‌توانند باعث بروز سرفه خشک شوند. مهم‌ترین آن‌ها، مهارکننده‌های ACE هستند که برای کنترل فشار خون بالا تجویز می‌شوند.

همچنین، داروهایی مانند مسدودکننده‌های بتا (برای بیماری قلبی و اضطراب) و NSAIDها مانند آسپرین می‌توانند باعث تحریک مجاری تنفسی شوند.

برخی دیگر نیز با ایجاد رفلاکس اسید، موجب سرفه به‌صورت غیرمستقیم می‌شوند. پس از قطع مصرف داروی عامل، معمولاً سرفه برطرف می‌شود. در چنین مواردی باید با پزشک مشورت کرد تا داروی جایگزین تجویز شود.

۶. سرفه سیگاری‌ها و بیماری‌های مزمن ریوی

بیماری‌هایی مانند COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه)، آمفیزم و سرطان ریه می‌توانند باعث سرفه‌های مداوم شوند. این بیماری‌ها معمولاً نتیجه التهاب و آسیب طولانی‌مدت ریه، به‌ویژه بر اثر سیگار کشیدن هستند.

COPD اغلب با تنگی نفس، خس‌خس و عفونت‌های مکرر همراه است. طبق آمار، ۷۵ تا ۸۵ درصد موارد سرطان ریه در اثر مصرف سیگار ایجاد می‌شود.

ترک سیگار مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری‌هاست. درمان شامل اسپری‌های تنفسی، داروهای گشادکننده مجاری هوایی و تمرین‌های تنفسی است. در موارد شدید، جراحی یا پیوند ریه ممکن است ضرورت یابد.

۷. سرفه ناشی از وجود لخته خون در ریه

در برخی موارد نادر، سرفه می‌تواند نشانه آمبولی ریه باشد؛ یعنی وجود لخته خون در وریدهای ریه. این وضعیت خطرناک معمولاً به دنبال ترومبوز ورید عمقی (DVT) یا پس از پروازهای طولانی، بی‌تحرکی یا مصرف قرص‌های ضدبارداری و درمان‌های هورمونی رخ می‌دهد.

علائم آن شامل سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه، ضربان سریع قلب و گاهی سرفه خونی است. اگر همراه با این علائم، تورم و درد در یکی از پاها مشاهده شود، احتمال DVT نیز وجود دارد. این وضعیت نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

در نهایت باید گفت که سرفه همیشه علامت بدی نیست و در واقع یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن برای پاک‌سازی مجاری تنفسی محسوب می‌شود. با این حال، اگر سرفه بیش از سه هفته ادامه پیدا کند، همراه با تب بالا، تنگی نفس، یا خلط خونی باشد، باید جدی گرفته و حتماً به پزشک مراجعه شود تا علت دقیق آن را بیابید.

منبع: روزیاتو