فرعونی که در قبر یک فرعون دیگر دفن شد
باستان‌شناسانی که دهه‌ها در «تانیس» کار کرده‌اند، با معمایی نگران‌کننده روبه‌رو بوده‌اند: چرا یک تابوت سنگی گرانیتی بدون هیچ‌گونه کتیبه، در اعماق مقبره سلطنتی «اوسورکون دوم» قرار داشت، بی‌آنکه نشانی از صاحب آن وجود داشته باشد؟
فرادید| برپایه‌ی یک کشف جدید، بی‌نامی این تابوت سنگی تصادفی نبوده و احتمال دارد فرعون «ششنق سوم» آگاهانه در مقبره پادشاهی پیش از خود پنهان شده باشد؛ او احتمالا قربانی تصمیمی سیاسی بوده که فصل پایانی سلسله بیست‌ودوم مصر را دگرگون کرد.
به گزارش فرادید، یک هیئت مشترک باستان‌شناسی مصری و فرانسوی، ۲۲۵ تندیس اوشابتی دارای نام «ششنق سوم» را در اتاق شمالی مجموعه تدفینی اوسورکون دوم کشف کرده است. این پیکره‌ها که در لایه‌هایی متراکم از گل و لای حفظ شده‌اند، تنها چند گام با همان تابوت رازآلود و بی‌کتیبه‌ای فاصله داشتند که نخستین بار سال ۱۹۳۹ کشف شد.
به گفته وزارت گردشگری و آثار باستانی مصر، این شواهد تنها به یک نتیجه اشاره دارد: ششنق سوم اینجا دفن شده، اما نه بر پایه طرح اولیه.
تدفینی پنهان در برابر دیدگان
تا پیش از این، پژوهشگران گمان می‌کردند «ششنق سوم» در مقبره خود در نقطه‌ای دیگر از گورستان تدفین شده است. اما قرار گرفتن پیکره‌های تدفینی او در اتاق متعلق به پادشاهی دیگر، روایت متفاوتی را بازگو می‌کند؛ روایتی که گواه آشفتگی سیاسی و شاید پنهان‌کاری آگاهانه دارد.
دکتر محمد اسماعیل خالد، دبیرکل شورای عالی آثار باستانی، این کشف را «نقطه عطفی در درک ما از گورستان سلطنتی تانیس» توصیف کرده است.
او تأکید کرده که آرایش و چینش تندیس‌های اوشابتی نشان می‌دهد ششنق سوم در مقبره اوسورکون دوم به خاک سپرده شده؛ یافته‌ای که دهه‌ها فرضیه گذشته را رد می‌کند و پرسش‌های ژرفی را درباره دلیل انتقال یا پنهان‌سازی این تدفین مطرح می‌کند.
هیئت مشترک باستان‌شناسی مصری و فرانسوی، ۲۲۵ پیکره اوشابتی با نام ششنق سوم را در اتاق شمالی مجموعه تدفینی اوسورکون دوم کشف کرده است
سلسله‌ای درگیر بحران
برای درک اینکه چگونه ممکن است آرامگاه یک فرعون نیرومند از دست برود، باید به فضای سیاسی پیچیده زمان این پادشاه نگریست.
«ششنق سوم» (حدود ۸۲۵ تا ۷۷۳ پ. م.) در دوره‌ای از مصر حکومت کرد که از سیاسی‌ترین دوره‌های آشفته دوران میانۀ سوم بود. دوران حکومت او در بحبوحۀ یک درگیری طولانی میان خاندان سلطنتی سپری شد؛ زمانی که شاخه‌های رقیب برای کسب قدرت و مشروعیت با هم در نبرد بودند. مصر در عمل میان قدرت‌های شمال و جنوب تقسیم شده بود و در نتیجه، چندین پادشاه ممکن بود هم‌زمان حکومت کنند. این چنددستگی، قدرت مرکزی را ضعیف کرده و زمینه نفوذ روزافزون فرماندهان نظامی محلی و حکمرانان منطقه‌ای را فراهم می‌کرد.
با وجود این آشفتگی، ششنق سوم کنترل دلتا را حفظ کرد و فرمان ساخت‌وسازهای عظیمی در تانیس، از جمله دروازه‌های بزرگ معابد را داد. با این حال، حکومت طولانی او نتوانست مانع فروپاشی تدریجی سلسله شود و حتی نتوانست امنیت تدفین او را تضمین کند.
اکنون شواهد جدید نشان داده‌اند که پس از مرگ او، ممکن است آرامگاه اصلی‌اش توسط جانشینان یا رقیبان سیاسی مصادره شده باشد. برخی اشیاء مرتبط با تدفین او، نام ششنق چهارم را دارند؛ پادشاهی که با شکل‌گیری سلسله بیست‌وسوم پیوند دارد؛ موضوعی که فرضیۀ تصاحب مقبره را تقویت می‌کند.
این احتمال با نظریه‌ی رو به گسترشی همخوانی دارد که ششنق سوم را ناچار در اتاق اوسورکون دوم دفن کرده‌اند؛ هم به دلیل امنیت بیشتر آن و هم به سبب فشارهای سیاسی که اجازه نگهداری مقبره اصلی او را نمی‌داده است.
شواهد مادی زیر خاک‌های دلتا
این ۲۲۵ تندیس اوشابتی که در اتاق شمالی کشف شده‌اند، از بدل چینی (فایانس) مرغوب ساخته شده و نام و القاب ششنق سوم روی آن‌ها حک شده است. نزدیکی آن‌ها به تابوت بی‌کتیبه، شواهد قاطعانه‌ای ارائه می‌دهد که این تابوت که مدت‌ها یک معما به شمار می‌رفت، متعلق به اوست.
دکتر فردریک پِی‌رودو، سرپرست هیئت فرانسوی، تأکید کرده که این تندیس‌ها، نشانه‌های دیواری و چیدمان فضایی، همگی اثبات می‌کنند که ششنق سوم اینجا دفن شده است. همچنین، تیم باستان‌شناسی کتیبه‌هایی تازه و ناشناخته یافته که می‌توانند روشن کنند این تدفین پس از یک بحران سیاسی و برای حفاظت از پادشاه انجام شده یا نتیجه اقدامی حساب‌شده و سیاسی بوده است.
مقبره فرعون اوسورکون دوم در تانیس
تانیس؛ شهری که تاریخ را بازنویسی می‌کند
«تانیس» که بیشتر در سایۀ «دره پادشاهان» قرار می‌گیرد، یکی از اثرگذارترین محوطه‌های باستانی مصر است. مقبره‌های سلطنتی این منطقه (بسیاری از آن‌ها دست‌نخورده) دیدگاهی بی‌نظیر نسبت به آیین‌های تدفینی دوران میانۀ سوم ارائه می‌کنند.
پروژه‌های جاری حفاظت در این گورستان شامل پاک‌سازی سازه‌ها، نمک‌زدایی و نصب پوشش‌های حفاظتی مدرن برای تثبیت مقبره‌ها و پشتیبانی از پژوهش‌های آینده می‌شود.
هر فصل کاوش، شواهد تازه‌ای را آشکار می‌کند که تاریخ سیاسی و فرهنگی پایتخت‌های شمالی مصر را بار دیگر زیر سؤال می‌برد.
پنهان‌کاری سلطنتی یا تدفین نجات‌دهنده؟
شناسایی محل تدفین ششنق سوم، پرسش‌های دیرینه مربوط به ماهیت قدرت سلطنتی این دوره را زنده می‌کند. آیا مقبره او توسط جانشینش تصاحب شد؟ آیا برای حفاظت از او در جریان جنگ داخلی، جسدش را منتقل کردند؟ یا اینکه آگاهانه تلاش شده تا یادش زدوده شود؟
انگیزه‌ها هرچه که باشد، این کشف پرده از اقدامی سیاسی در قلب سلسله بیست‌ودوم برمی‌دارد؛ اقدامی که به‌واسطه‌ی آن، بقایای یک پادشاه در حرم مقدس دیگری جای داده شد.
با ادامه بررسی کتیبه‌های تازه و زمینه معماری این تدفین، یک نکته روشن است: تانیس همچنان رازهایی از رقابت‌های سلطنتی، تغییرات قدرت و تاریخِ پنهان را آشکار خواهد کرد؛ رازهایی که درست زیر لایه‌ای از خاک نهفته‌اند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
