«صورت‌های سنگی» بعد از 12 هزارسال از زیر خاک بیرون آمدند
کشفی چشمگیر در سفرتپه ترکیه، از ظهور چهره‌های انسانی حکاکی‌شده با قدمتی ۱۲ هزارساله و یک مهره کمیاب دوطرفه از سنگ سِرپانتین خبر می‌دهد؛ کشفیاتی که دریچه‌ای تازه به جهان تپه‌های باستانی این منطقه می‌گشایند.
فرادید| باستان‌شناسان فعال در جنوب‌شرقی ترکیه خبر از مجموعه‌ای از یافته‌ها داده‌اند که می‌تواند برداشت‌های ما از بیان نمادین در دوره نوسنگی پیش‌سفال را به شکل چشمگیری دگرگون کند. نتایج فصل جدید کاوش‌ها در تپه‌های تاش (شامل گوبکلی‌تپه، کاراهان‌تپه، سایبورچ، سفرتپه و چند سکونتگاه تپه‌ای کمترشناخته‌شده) نشان می‌دهد که چشم‌انداز فرهنگی این مکان، یکی از نخستین پهنه‌های فرهنگی به‌هم‌پیوسته در جهان بوده است.
به گزارش فرادید، برخلاف تصور پیشین که این محوطه‌ها را مجموعه‌ای پراکنده از مکان‌های آیینی می‌دانست، شواهد امروزی نشان می‌دهد این ناحیه شبکه‌ای متراکم از جوامع بوده که بیش از دوازده هزار سال پیش در حال شکل‌دهی به معماری پیچیده و آزمودن زبان بصری بوده‌اند.
از جمله شگفت‌انگیزترین یافته‌ها، چهره‌های انسانی حک‌شده در سفرتپه است که یکی با برجستگی زیاد و دیگری با برآمدگی کم روی بلوک‌های سنگی منظم پدیدار شده‌اند. تفاوت در تکنیک، سبک و تناسبات عجیب این چهره‌ها، آن‌ها را از نمونه‌های شناخته‌شده دیگر متمایز می‌کند. تفاوت‌های ظریف در انحنای گونه‌ها، ساختار ابروها و شکل‌دهی بینی، نشان می‌دهد که شاید زبان مجسمه‌سازی بومی سفرتپه در چهارچوب فرهنگی گسترده تپه‌های تاش شکل گرفته باشد.
وزیر اِرسوی از کشف غیرمنتظره دیگری هم در همان منطقه خبر داد: یک مهره سرپانتینی سیاه با نقش انسانی دوطرفه. این شیء کوچک و صیقلی، دو چهره را نشان می‌دهد که از دو سوی سنگ بیرون آمده‌اند. ظرافت این اثر گویای اینست که اشیاء قابل‌حمل کوچک هم ممکن بوده حامل معانی نمادین پیچیده باشند؛ همان‌گونه که ستون‌های عظیم منطقه، حامل نقش‌هایی با بار فرهنگی و اعتقادی هستند. این مهره، همراه چهره‌های تازه کشف‌شده، این برداشت را تقویت می‌کند که سفرتپه مکانی بوده که در آن، اندیشه‌هایی درباره هویت، بازنمایی و حتی شاید مفهوم انسان بودن به شکل فعال کاوش میشده است.
مجسمه‌ی سایبورچ که چهره‌ای با دهان بسته را نشان می‌دهد و آرامش مرگ را القاء می‌کند، بینشی منحصربه‌فرد درباره‌ی نمادگرایی آیین‌های تدفینی در آغاز نوسنگی به‌شمار می‌رود
در سایبورچ نیز یافته‌ای کوچک اما با بار احساسی قدرتمند به‌دست آمده: دهان محکم بسته‌شده‌ی این مجسمه که انگار آگاهانه دوخته یا بسته شده، نگاه تازه‌ای به نحوه مواجهه جوامع ماقبل‌تاریخی با مرز میان زندگی و مرگ ارائه می‌دهد. وزیر ارسوی تأکید کرد که این پیکره، دامنه تفسیرهای ممکن درباره نمادگرایی آیین‌های تدفینی در آغاز نوسنگی را گسترش داده و با شواهد مربوط به برداشتن جمجمه‌ها، دفن‌های ثانویه و آیین‌های پس از مرگ که در دیگر مکان‌های نوسنگی شناخته شده‌اند، تکمیل می‌شود.
در گوبکلی‌تپه، مرمت بنای «ستون-شیر» سال گذشته به پایان رسید و پس از آن، پایدارسازی سازه C هم با موفقیت انجام شد. در کاراهان‌تپه، عملیات روی سازه AD ادامه دارد؛ بنایی که همچنان یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری جمعی در دوران آغازین سکونت انسان‌ها محسوب می‌شود. برنامه‌ای مشابه در سایبورچ هم آغاز شده و قرار است مرمت یک فضای خانگی، چشم‌اندازی روشن‌تر از محیط زندگی نخستین جوامع کشاورزی منطقه در اختیار بازدیدکنندگان قرار دهد.
در مجموع، نقش‌برجسته‌های سفرتپه، مهره سرپانتینی و پیکره سایبورچ، این تصور را تقویت می‌کنند که منطقه تپه‌های تاش، بین ۱۰ تا ۱۲ هزار سال پیش، آزمایشگاهی پویا برای آفرینش نمادها و معناپردازی بوده است. این کشفیات نه‌تنها نشانگر سنت‌های مشترک هستند، بلکه تفاوت‌های معنادار میان محوطه‌ها را هم آشکار می‌سازند؛ به گونه‌ای که هر جامعه، نوآوری‌های خود را به شبکه فرهنگی گسترده‌تری افزوده است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
