رفتارهای ضدرقابتی چیست و چرا پیگیری آن برای بازار و مصرف‌کننده حیاتی است؟

تصور کنید در محله ای زندگی می کنید که تنها دو نانوایی وجود دارد. این دو نانوا سال ها با هم رقابت می کردند و برای جلب رضایت شما و دیگر مشتریان قیمت نان را پایین نگه می داشتند و کیفیت آن را بهتر می کردند. اما یک روز آن ها با هم توافق می کنند که به جای رقابت، با تبانی یک قیمت ثابت بالا را برای نان حفظ کنند. حال شما چاره ای ندارید جز اینکه نان را گران تر بخرید زیرا گزینه دیگری در محله نیست. این اتفاق ساده مثالی است از رفتارهای ضدرقابتی که در بازارهای کوچک و بزرگ رخ می دهد و می تواند زندگی همه ما را تحت تأثیر قرار دهد.

رفتارهای ضدرقابتی، اعمالی هستند که رقابت سالم را در بازار از بین می برند. مثلاً ممکن است چند شرکت با هم توافق کنند که قیمت ها را بالا ببرند، یا یک شرکت بزرگ از قدرتش استفاده کند تا رقبای کوچک تر را نابود کند. این رفتارها باعث می شود قیمت ها برای ما مصرف کنندگان بیشتر شود، کیفیت کالاها و خدمات پایین بیاید و حتی شرکت های جدید نتوانند وارد بازار شوند تا با دیگر شرکت ها به رقابت بپردازد. به همین دلیل، پیشگیری از این رفتارها اهمیت بالایی در منصفانه ماندن قیمت ها و کارایی بازار دارند. مرکز مشاوره حقوقی و اقتصادی بانا  به عنوان اولین مرکز تخصصی در زمینه حقوق رقابت در زمینه ارائه خدمات مرتبط با این حوزه اعم از مشاوره در طرح دعاوی رقابتی فعالیت میکند.

رفتار ضدرقابتی چیست؟

رفتارهای ضدرقابتی، اقداماتی هستند که رقابت سالم و عادلانه را در بازارها از بین می برند. این رفتارها می توانند در اشکال مختلفی ظاهر شوند اما هدف اصلی آن ها محدود کردن یا حذف رقابت در بازار است. این رفتارها تأثیرات منفی زیادی بر مصرف کنندگان و اقتصاد دارند. در نتیجه حذف رقابت در بازار، مصرف کنندگان از انتخاب های کمتری برخوردار و مجبور به پرداخت هزینه های بیشتری می شوند. علاوه بر افزایش قیمت، کیفیت محصولات و خدمات نیز ممکن است کاهش یابد زیرا شرکت ها دیگر نیازی به جلب رضایت مشتریان ندارند. از سوی دیگر اقتصاد کلان نیز آسیب می بیند، زیرا نوآوری و کارایی کاهش می یابد و فرصت های شغلی و رشد اقتصادی محدود می شود.

انواع رفتارهای ضدرقابتی چه هستند؟

در ایران، مواد 44 تا 48 قانون اجرای سیاست های اصل 44 قانون اساسی به معرفی رفتارهای ضدرقابتی پرداخته است. رفتارهای ضدرقابتی را می توان به دو دسته یک جانبه و چندجانبه تقسیم کرد. گاهی عمل ضدرقابتی را یک بنگاه به تنهایی میتواند انجام دهد(اعمال یکجانبه) و گاهی انجام این عمل نیازمند مشارکت دو یا چند بنگاه است(اعمال چندجانبه). در ماده 44 این قانون اعمال چندجانبه ضدرقابتی و به تبانی پرداخته شده است.

تبانی یعنی شرکت ها با هم توافق کنند که رقابت را از بین ببرند. این توافق می تواند به صورت نوشته شده، شفاهی یا حتی عملی باشد. مثال های آن عبارتند از:

تثبیت قیمت

شرکت ها با هم تبانی می کنند که قیمت کالاهایشان را بالا ببرند یا ثابت نگه دارند. مثلاً دو بنگاه اقتصادی ممکن است توافق کنند که قیمت یک محصول را گران کنند تا سود بیشتری ببرند.

محدود کردن تولید یا عرضه

بنگاه ها تصمیم می گیرند کمتر تولید کنند تا قیمت ها بالا برود. مثلاً تولیدکنندگان یک کالا ممکن است با هماهنگی عرضه را کم کنند تا بازار تشنه بماند و قیمت ها افزایش یابند.

تقسیم بازار

در این عمل بنگاه ها توافق می کنند که هر کدام در یک منطقه یا روی یک محصول خاص کار کنند و با هم رقابت نکنند. مثلا دو تامین کننده کالا، نیمه غربی شهر را به یک بنگاه و نیمه شرقی یک شهر را به بنگاه دیگر بسپارند.

محدود کردن دسترسی به بازار

شرکت ها با هم تبانی میکنند تا جلوی ورود شرکت های جدید به بازار را بگیرند. با این کار پس از اطمینان یافتن از عدم بروز رقبای جدید از موقعیت انحصاری خود بهره می گیرند.

ماده 45 قانون، اعمال ضدرقابتی یک جانبه را معین می سازد. مصادیقی از آن عبارتند از:

قیمت گذاری تبعیض آمیز

یک شرکت برای یک کالا بدون دلیل منطقی در موقعیت های مختلف قیمت های متفاوت می گذارد مانند تبعیض میان خریداران مختلف.

قیمت گذاری تهاجمی

فرض کنید فروشگاه بزرگی در محله شما به تازگی تاسیس شده است. سپس این فروشگاه اجناس خود را با قیمتی 30 درصد کمتر از قیمت حقیقی کالا به فروش برساند. با این تخفیف مشتریان تمام سوپرمارکت های کوچک محل برای خرید به فروشگاه بزرگ خواهند رفت. پس از این اتفاق مغازه های کوچک به علت عدم توانایی مالی برای اعمال تخفیفات مشابه ورشکسته میشوند. فروشگاه بزرگ حالا که دیگر رقیبی ندارد در شرایط انحصاری اجناس خود را با هر قیمتی که میخواهد میفروشد.

سوءاستفاده از قدرت بازار

شرکت های بزرگ از موقعیت خود استفاده می کنند تا قیمت ها را غیرمنصفانه بالا ببرند یا عرضه را محدود کنند.

مداخله در امور رقبا

مثلاً یک شرکت کارمندان رقیب را با پیشنهادهایی وسوسه میکند تا با استخدام آنها یا خروج آنها از شرکت به رقیب خود ضربه بزند.

مورد دیگر ادغام و تملک است که از رویه های ضدرقابتی مهم در حقوق رقابت به شمار می رود و در ماده47 و ۴۸ قانون اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی به آن پرداخته شده است. این ماده ادغام هایی را که باعث اخلال در رقابت و ایجاد تمرکز شدید در بازار یا تشکیل بنگاه کنترل کننده شوند را ممنوع می کند. فرض کنید که اگر تنها دو شرکت بزرگ در صنعت خودروسازی باشند و این دو ادغام شوند، پس از انحصار ایجاد شده میتوانند بازار را تحت کنترل خود درآورند. این اقدام می تواند رقابت را کاهش دهد و به مصرف کنندگان آسیب برساند.

چرا پیگیری رفتارهای ضدرقابتی مهم است؟

تصور کنید یک روز صبح به سوپرمارکت  می روید و می بینید قیمت شیر ناگهان دو برابر شده است. وقتی علت را می پرسید، می گویند چند شرکت بزرگ لبنیاتی با هم توافق کرده اند که قیمت ها را بالا ببرند. این یعنی شما و همه مردم مجبورید بیشتر پول بدهید، فقط چون این شرکت ها تصمیم گرفته اند رقابت نکنند. این یک مثال ساده از رفتار ضدرقابتی است که نشان می دهد چرا باید با این اعمال مقابله کرد.

پیگیری رفتارهای ضدرقابتی خیلی مهم است، چون از حقوق شما به عنوان مصرف کننده محافظت می کند. وقتی شرکت ها با هم رقابت می کنند، قیمت ها پایین تر می آید و کیفیت بهتر می شود. اما اگر رقابت وجود نداشته باشد شما مجبورید کالاهای گران تر و بی کیفیت تر بخرید.

این کار به کسب وکارهای کوچک کمک می کند. شرکت های بزرگ گاهی از قدرتشان استفاده می کنند تا شرکت های کوچک را از بازار بیرون کنند. با نظارت بر رفتارهای ضدرقابتی و مبارزه با انها ، این شرکت های کوچک فرصت دارند رشد و رقابت کنند. شاید شما روزی مالک این کسب و کارهای خرده پا باشید.

تقویت رقابت نوآوری را تقویت می کند. وقتی شرکت ها مجبورند برای جذب مشتری رقابت کنند سعی می‌کنند محصولات جدید و بهتری ارائه دهند. بنگاه‌ها بدون رقابت دلیلی برای نوآوری ندارند زیرا از جایگاه خود اطمینان دارند.

 در ایران شورای رقابت مسئول کشف و برخورد با رفتارهای ضدرقابتی است. این نهاد تاسیس شده تا با حفظ رقابت در بازارها و رسیدگی به شکایات در خصوص این اعمال از منافع مصرف کنندگان حمایت کند.

نهادهای رقابتی در جهان چه هستند؟

نهادهای رقابتی در سطح جهان به منظور تضمین بازارهای عادلانه و کارآمد ایجاد شده اند. وظیفه اصلی این نهادها پیشگیری و مقابله با رفتارهای ضد رقابتی است.

در ایالات متحده آمریکا کمیسیون تجارت فدرال (FTC) و  وزارت دادگستری (DOJ) دو رکن اصلی در اجرای قوانین ضدانحصار هستند. آن ها تحقیقات درباره تبانی شرکت ها را هدایت و در صورت لزوم جریمه وضع یا دستور لغو ادغام را می دهند.

در اتحادیه اروپا، کمیسیون اروپا نقش هماهنگ کننده سیاست های رقابتی اعضا را بر عهده دارد. این نهاد، علاوه بر بررسی ادغام ها، بر تخلفات شرکت های بزرگ نیز نظارت می کند و در صورت تخلف جریمه های سنگینی برای این رفتارها وضع می نماید.

در بریتانیا، سازمان رقابت و بازارها (CMA) مقررات ضدانحصار را اجرا می کند و با قدرت قانونی بالای خود می تواند قراردادها یا ادغام های مضر برای مصرف کننده را متوقف سازد.

در آسیا نیز کشورها نهادهای مشابهی دارند مثلا در ژاپن، کمیسیون تجارت منصفانه ژاپن (JFTC) از طریق بازرسی و حکم به جریمه از رقابت سالم حمایت می کند.

نهادهای رقابتی در جهان با انتشار گزارش‌ها و دستورالعمل‌ها، آگاهی از مزایای رقابت را افزایش می‌دهند تا بازار عادلانه‌ای ایجاد شود که نوآوری و قیمت‌گذاری منصفانه را به نفع مصرف‌کنندگان تقویت کند.

چرا بانا بهترین شرکت در این حوزه است؟

به عنوان اولین موسسه با تمرکز تخصصی بر حقوق رقابت و تجربه مشاوره موفق به بنگاه ها در دعاوی رقابتی همچون شکایت تپسی فود علیه اسنپ فود و همچنین دارا بودن کارشناسان متخصص حقوقی و اقتصادی در زمینه حقوق رقابت، بهترین انتخاب برای مشاوره و همچنین طرح دعاوی در حوزه رقابت است.