روند ۱۰ ماهه نقدینگی

به‌روزرسانی تصویر آماری نظام بانکی کشور از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد سرگروه فشار به پایه پولی و انتشار پول پرقدرت اضافه‌برداشت‌های بانک‌ها از حساب بانک مرکزی است. در گزارش بانک مرکزی وضعیت آماری بخش‌های مختلف نظام بانکی و متغیرهای پولی تا دی‌ماه سال‌جاری مشخص شده است. بر مبنای گزارش منتشرشده از سوی بانک مرکزی، حجم نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری به ۱۴۶۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.

این متغیر کلان اقتصادی در دی‌ماه حدود ۴/ ۱ درصد رشد کرده است تا روند سه‌ماهه کاهش نرخ رشد نقدینگی که از مهرماه سال‌جاری آغاز شده بود، در ماه نخست زمستان متوقف شود. بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد این میزان تغییر در نقدینگی، حاصل افزایش ۴ درصدی پول و افزایش یک درصدی شبه‌پول بوده است.

با وجود افزایش نرخ رشد نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری، مقایسه نرخ رشد این متغیر در ۱۰ ماه نخست سال‌جاری در مقایسه با ۱۰ ماه نخست سال گذشته حکایت از کاهش شتاب رشد نقدینگی دارد؛ به‌نحوی‌که نرخ رشد نقدینگی از ۱۸ درصد در ۱۰ ماه نخست سال گذشته به حدود ۱۷ درصد در سال‌جاری رسیده است. بررسی روند تغییرات اجزای تشکیل‌دهنده نقدینگی نشان می‌‎دهد اگرچه در نیمه ابتدایی سال‌جاری نرخ رشد شبه‌پول بیشتر از پول بود، اما پس از مهرماه سال‌جاری با افزایش شتاب پول سرعت انبساط پول از شبه‌پول پیشی گرفته است.

تغییری که می‌تواند نشانه‌ای بر استمرار تنگنای مالی در نظام بانکی باشد. افزون بر این، وزن بالا و فزاینده بدهی بانک‌ها در مثلث افزاینده پایه پولی نشانه دیگری از استمرار تنگنای مالی نظام بانکی است. بررسی‌ آمارهای منتشرشده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد مطابق روند حاکم بر متغیرهای پولی در یک‌سال منتهی به زمان گزارش شده، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی بیشترین اثر فزاینده را بر حجم پول پرقدرت داشته است.

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در دی‌ماه سال‌جاری در مقایسه با ماه پیشین حدود ۴ درصد افزایش یافته و به رقم ۱۱۸ هزار میلیارد تومان رسیده ‌است. در کنار نیروی فزاینده بانکی پایه پولی، جبران کسری بودجه دولت به وسیله بانک مرکزی یکی دیگر از عوامل تشدید انبساط حجم پایه پولی در ماه ابتدایی زمستان بوده است.

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی بدهی دولت به بانک مرکزی، در دی‌ماه سال‌جاری با نرخ رشد ماهانه ۵/ ۲ درصد به ۶۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. به این ترتیب می‌توان جبران کسری بودجه از مجرای پولی را به‌عنوان یکی دیگر از متهمان انبساط نقدینگی در دی‌ماه سال‌جاری معرفی کرد. رشد دارایی‌های خارجی و سایر دارایی‌های بانک مرکزی نیز دیگر عامل افزایش پایه پولی در دی‌ماه بوده است. این دو منبع ایجاد پول در دی‌ماه سال‌جاری به ترتیب معادل یک و یک‌ونیم درصد رشد داشته‌اند. این در حالی است که کاهش ۵ درصدی اسکناس و مسکوک تنها عامل کاهنده نقدینگی در میان مجاری مختلف انتشار پول بوده است.

برآیند این تغییرات نیز نرخ رشد ۵/ ۲ درصدی برای پایه پولی را به همراه داشته است. پیشی گرفتن نرخ رشد پایه پولی از نرخ رشد نقدینگی نیز نشان می‌دهد در دی‌ماه سال جاری برآوردگر ضریب فزاینده نقدینگی مسیری نزولی را طی کرده است. مجموع آمارهای دی‌ماه نشان می‌دهد که اصلاحات نظام بانکی و متوازن‌سازی بودجه، دو اولویت در مدیریت متغیرهای کلان پولی به حساب می‌آید. در غیر این‌صورت فشار از این دو ناحیه موجب می‌شود انتشار پول پرقدرت ادامه یابد.

بانک مرکزی تصویر آماری نظام بانکی کشور را به روزرسانی کرد. بر این مبنا، حجم نقدینگی در دی ماه سال جاری با افزایش ۳۸/ ۱ درصدی نسبت به ماه پیشین به ۴۶/ ۱ میلیون میلیارد تومان رسیده است. تغییرات نقدینگی طی این ماه حاصل افزایش ۴/ ۲ درصدی پایه پولی در مقابل کاهش ۲/ ۱ درصدی متغیر برآوردکننده فزاینده نقدینگی بوده‌است. این متغیر طی دی ماه سال جاری در ادامه روند کاهش خود از آبان‌ماه سال جاری به حدود ۴/ ۲ واحد رسیده‌است. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی در دی ماه سال جاری سه نیروی افزایشی و یک نیروی کاهشی به پایه پولی وارد شده‌است.

به این ترتیب حاصل برآیند افزایشی ۸/ ۳ درصدی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، افزایش ۵/ ۲ درصدی استقراض دولت از بانک مرکزی و انبساط ۶/ ۱ درصدی سایر دارایی‌های بانک مرکزی در کنار انقباض ۵ درصدی حجم اسکناس و مسکوک باعث رشد ۵/ ۲ درصدی پول پرقدرت شد، تا دی ماه پس از تیر و مهرماه سال جاری پرتورم‌ترین ماه برای پول باشد. بررسی اجزای مختلف نقدینگی نیز نشان می‌دهد که روند سبقت پول از شبه پول که از نیمه دوم سال جاری آغاز شده بود در دی ماه نیز تداوم داشته است و طی این ماه پول معادل ۴ درصد و شبه پول معادل یک درصد رشد کرده‌ است.

به‌روزرسانی تصویر آماری بانک‌ها
بانک مرکزی مختصات آماری نظام بانکی کشور را به‌روز رسانی کرد. بر این اساس حجم نقدینگی با افزایش ۳۸/ ۱ درصدی نسبت به ماه پیشین به حدود ۴۶/ ۱ میلیون میلیارد تومان رسیده‌است. نگاه به تحرکات این متغیر در سال گذشته نشان می‌دهد که این میزان افزایش در دی ماه سال جاری منجر به توقف روند انقباضی در نرخ رشد این متغیر شده و روند کاهش سرعت انبساط نقدینگی که طی مهرماه تا دی ماه سال در جریان بود (طی این بازه سرعت رشد نقدینگی از ۷/ ۱ درصد به ۲/ ۱ درصد کاهش یافته‌بود) در دی ماه سال جاری پایان یافت.

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی از مجموع نقدینگی کشور در نخستین ماه فصل پایانی سال ۱۸۰ هزارمیلیارد تومان به‌صورت پول و مابقی به شکل شبه‌پول بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت در دی ماه سال جاری نرخ رشد پول حدودا معادل ۴ درصد بوده ‌است. این در حالی است که نرخ رشد شبه پول در دی ماه نیز روند کاهشی خود را که از دی ماه آغاز کرده‌ بود ادامه داد و رشد یک درصدی را برای این متغیر پولی در دی ماه سال جاری به ثبت رساند.

بررسی روند حرکتی این دو متغیر نشان می‌دهد که در ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری حجم پول حدود ۵/ ۱۰ درصد و شبه پول به ۷/ ۱۷ درصد رشد کرده است.این درحالی است که روند حرکت این دو متغیر در نیمه نخست سال کاملا متفاوت با نیمه دوم سال بوده است. در حالی که در ۶ ماه ابتدایی سال جاری، نرخ رشد شبه پول بیشتر از نرخ رشد پول بود، اما پس از مهرماه سال جاری با افزایش شتاب پول، میزان انبساط پول از شبه پول پیشی گرفت. مقایسه این ارقام با بازه زمانی مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد که در سال جاری پول تقریبا با سرعتی معادل سال گذشته رشد کرده است.

اما نرخ رشد شبه پول طی این بازه زمانی معادل یک درصد کاهش یافته است. برآیند این تغییرات نیز منجر به کاهش حدودا یک درصدی نرخ رشد نقدینگی در ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری در مقایسه با سال گذشته شده‌است. افزون بر این بررسی روند حرکت متغیر نقدینگی نشان می‌دهد که روند کاهش سرعت رشد نقدینگی نسبت به بازه مشابه پایانی که در سه ماه منتهی به زمان گزارش شده استمرار داشته در بهمن ماه سال جاری متوقف شده‌است و در حالی که نرخ رشد ماهانه نقدینگی در آذرماه سال جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه در حدود ۸/ ۰ واحد درصد کاهش پیدا کرده بود، نرخ انبساط این متغیر در ثلث ابتدایی زمستان در مقایسه با دی ماه سال قبل بیش از ۲/ ۰ واحد درصد افزایش یافته است. بر مبنای آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی در حال حاضر دارایی نظام بانکی کشور معادل ۶۸۸هزار میلیارد تومان است.

عوامل انبساط پول
بانک مرکزی در بخش دوم از گزارش ماهانه مربوط به بخش پولی و بانکی کشور به بررسی ترازنامه بانک مرکزی پرداخته است. اهمیت بررسی این بخش تعیین منشا و موارد مصرف پایه پولی است. پایه پولی در واقع معادل تمام پولی است که از سوی بانک مرکزی انتشار یافته است و به واسطه اثری که بر متغیرهای قیمتی می‌گذارد در تعیین گرای تورمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی اجزای مختلف پایه پولی از زاویه دید منابع نشان می‌دهد که در دی ماه سال جاری سه نیروی فزاینده و یک نیروی کاهنده به پول پر قدرت وارد شده‌است.

در حالی که در دی ماه سال جاری حجم پول به شکل اسکناس و مسکوک با کاهش ۵ درصدی همراه بود، بقیه اجزای پایه پولی رشد مثبت را پشت سر گذاشته‌اند.

یکی از کانال‌های ایجاد نقدینگی تبدیل ارز به ریال از سوی بانک مرکزی است. وقتی ارزهای خارجی برای تبدیل به ریال به بانک مرکزی برده می‌شود، در این صورت معادل با معامله صورت‌گرفته پول پرقدرت تولید خواهد شد. به همین واسطه ارقام منعکس داده شده در این ردیف از ترازنامه بانک مرکزی به نوعی منعکس‌کننده سطح دخالت بانک مرکزی در بازار ارز نیز است.

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در دی ماه سال جاری نسبت به ماه پیشین حدود ۲/ ۱ درصد افزایش یافته است. نکته جالب توجه در مورد این متغیر این است که در میان اجزای مختلف تنها این بخش در تمامی ۱۲ ماه منتهی به زمان گزارش شده منبسط شده‌است.

یکی دیگر از کانال‌های ایجاد نقدینگی تامین پولی کسری مالی دولت به‌وسیله بانک مرکزی است. در نظام‌هایی که بانک مرکزی مستقل، نظام مالیاتی توسعه‌یافته و بازار بدهی عمیقی ندارند، معادل استقراض دولت از بانک مرکزی پول چاپ شده و به پایه پولی افزوده می‌شود. آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد که در دی ماه ۹۶ افزایش استقراض دولت از بانک مرکزی و افزایش میزان استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی عامل اصلی انبساط پول در کشور بوده‌است.

چراکه بدهی دولت و بدهی بانک‌ها تنها اجزای پایه پولی هستند که طی ثلث ابتدایی زمستان نرخ رشد بالاتری از پول پرقدرت داشته‌است. این در حالی است که طی ۹ ماه ابتدایی سال جاری استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی و انبساط ۵۰ درصدی اسکناس و مسکوک عوامل اصلی انبساط حجم پایه پولی در کشور بودند.

درصورتی که تقاضای تسهیلات در کشور زیاد بوده و نرخ بهره بازار بیشتر از نرخ تنزیل از بانک مرکزی باشد، در این صورت بانک‌ها از بانک مرکزی وام می‌گیرند تا در اختیار بخش خصوصی بگذارند. بنابراین یکی دیگر از کانال‌های ایجاد پول پرقدرت استقراض بانک‌ها از «قرص‌دهنده نهایی» است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که رشد ۱۸ درصدی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی عامل اصلی ایجاد پایه پولی در ۱۰ ماه نخست سال جاری بوده است.

بر مبنای آمارهای بانک مرکزی میزان استقراض بانک‌های مختلف از بانک مرکزی در دی ماه سال جاری با نرخ رشد ۸۸/ ۳ درصد به حدود ۱۱۷ هزار میلیارد تومان رسیده‌است.

به این ترتیب مطابق روند حاکم در یک‌سال منتهی به زمان گزارش شده کماکان افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی چه از نظر سرعت رشد و چه از نظر سهم از نقدینگی عامل اصلی انبساط پول در کشور بوده‌است. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی دیگر مجرای ورود پول پرقدرت به اقتصاد یعنی «سایر دارایی‌ها»ی بانک مرکزی در دی ماه سال جاری با نرخ ۶/ ۱ درصد در ماه رشد کرده‌است.

کاهش حجم اسکناس و مسکوک نیز تنها تغییر انقباضی در میان اجزای مختلف پایه پولی بوده‌است. بر مبنای آمارهای بانک مرکزی ارزش اسکناس و مسکوک در دی ماه سال جاری با کاهش ۵ درصدی نسبت به ماه پیشین حدود ۵/ ۷ هزار میلیارد تومان بوده‌است.