ریشه های تاریخی قوم لر؛ اصالت و طایفه های مردمان زاگرس نشین

قوم لر یکی از اقوام بزرگ و کهن ایرانی است که عمدتاً در غرب و جنوب غربی ایران ساکن هستند و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این سرزمین ایفا کرده‌اند. این قوم با زبان لری که شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی جنوب غربی است، شناخته می‌شوند و آداب و رسوم غنی‌شان ریشه در دوران باستان دارد. لرها به دلیل زندگی در مناطق کوهستانی زاگرس، اغلب به عنوان نمادی از استقامت و پیوند با طبیعت شناخته می‌شوند.

ریشه و تاریخچه لرها

ریشه لرها به اقوام باستانی مانند عیلامیان و کاسی‌ها بازمی‌گردد که هزاران سال پیش در نواحی زاگرس ساکن بودند. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه از حدود ۴۰ هزار سال پیش مسکونی بوده و عیلامیان از حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در آن حکومت می‌کردند.

با ورود آریایی‌ها در هزاره اول پیش از میلاد، لرها آمیزه‌ای از قبایل ایرانی مهاجر و ساکنان بومی مانند کاسی‌ها و گوتی‌ها شدند. نام “لر” نخستین بار در قرن چهارم هجری ظاهر شد و ممکن است از واژه “لر” به معنای جنگل یا کوهستان جنگلی گرفته شده باشد.

در دوران هخامنشیان، این نواحی بخشی از ساتراپی سوم امپراتوری بودند و کاسی‌ها در آن حاکم بودند. پس از حمله اعراب در قرن هفتم میلادی، لرها مقاومت کردند اما در نهایت تحت سلطه درآمدند و در قرن‌های بعد، سلسله‌هایی مانند اتابکان لر کوچک و بزرگ را بنیان نهادند که تا قرن پانزدهم دوام آوردند. در دوره صفویان، لرستان به دو بخش کوچک و بزرگ تقسیم شد و والیان محلی قدرت داشتند.

سلسله زند، که از طایفه زند لر کوچک برآمد، در قرن هجدهم بر ایران حکومت کرد و کریم‌خان زند شیراز را پایتخت نمود. در دوران قاجار، لرها با کوچ اجباری و سرکوب مواجه شدند، اما در انقلاب مشروطه نقش کلیدی ایفا کردند و بختیاری‌ها تهران را فتح کردند. در دوره پهلوی، رضاشاه با سیاست‌های تمرکزگرا، عشایر را اسکان اجباری داد و ساختار ایلی را تضعیف کرد، هرچند پس از سال ۱۹۴۱ برخی به کوچ‌نشینی بازگشتند.

طوایف لرها

لرها به دو دسته اصلی لر کوچک (ساکن لرستان، جنوب ایلام، همدان و شمال خوزستان) و لر بزرگ (شامل بختیاری، بویراحمدی و ممسنی) تقسیم می‌شوند.

طوایف لر کوچک

• زند : ساکن میانه زاگرس و دشت‌های همدان.
• ترکاشوند : پراکنده در لرستان، همدان، کرمانشاه.
• بالوند : در ایلام (هلیلان).
• سگوند : در غرب و جنوب غرب ایران و شرق عراق، شامل طوایف رحیم‌خانی (با تیره‌هایی مانند مختوا، حاجی‌کلی) و حاجی‌علی‌خانی.
• بالاگریوه : در شمال خوزستان و جنوب لرستان، شامل جودکی، دیرکوند، رشنو، بهاروند، میر، قلاوند.
• بیرانوند : در پیشکوه لرستان، با شاخه‌های آلاهیان و دشاییان.
• قیاسوند : پراکنده در پلدختر، خرم‌آباد، بروجرد و غیره.
• دیرکوند : در جنوب خرم‌آباد تا اندیمشک، با شاخه‌های میر، قلاوند، بهاروند و تیره‌های نجفوند، طافی.
• حسنوند : در لرستان و ایلام.
• چگنی : در لرستان، قزوین، فارس و عراق.
• ساکی : در لرستان و خوزستان (جزء سگوند).
• هداوند : در ورامین تهران.
• کایدخورده : در ایلام و خوزستان.
• جنگروی : بنیان‌گذار اتابکان لر کوچک.
• کاکاوند : در کرمانشاه، لرستان و عراق.
• سلورزی : در لرستان و ایلام.
• باجولوند : در لرستان و خوزستان، شامل دالوند، سگوند.
• پاپی : در لرستان، خوزستان، چهارمحال و ایلام.
• قلاوند : در اندیمشک و الوار گرمسیری، با ۳۰ طایفه مانند باشاقا، تتر.
• کوشکی : در لرستان (از دیرکوند).
• میرزاوند : در الوار گرمسیری و خرم‌آباد.
• عبدولی : در کوهدشت و اندیمشک.

طوایف لر بزرگ

• سرخی : در فارس.
• ممسنی : در ممسنی و رستم فارس، شامل رستم، بکش، جاوید.
• حیات‌داوودی : در بوشهر، هندیجان و اهواز.
• بویراحمدی : در کهگیلویه و بویراحمد، فارس و کرمان، بزرگ‌ترین ایل با ۲۳ ایل زیرمجموعه.
• چرام : در کهگیلویه، با ۵ طایفه و ۱۳ تیره.
• دشمن‌زیاری : در کهگیلویه و فارس.
• طیبی : در کهگیلویه و بهبهان.
• بهمئی : در خوزستان و بهمئی، شامل احمدی و مهمدی.
• باوی : در کهگیلویه.
• آغاجری : در آغاجاری و بهبهان.
• لیراو دشت : در سواحل خلیج فارس (هندیجان تا بوشهر).
• بوربور : پراکنده در آذربایجان، ورامین و خراسان.

ایلات بختیاری (از لر بزرگ)

• جانکی : در لردگان، ایذه و مسجدسلیمان، شامل بهوند، مکوند، زنگنه.
• دورکی : در دزفول، اندیکا و شهرکرد.
• بهداروند : از هفت‌لنگ.
• آسترکی : در بروجن و الیگودرز.
• بابادی : در کوهرنگ و مسجدسلیمان.
• منجزی : در اصفهان و خوزستان.

علاوه بر این، برخی طوایف لر در ایل قشقایی مانند فیلوند، پاگیر، عالیوند و لک ادغام شده‌اند.

تفاوت لر و بختیاری

بختیاری‌ها زیرگروهی از لر بزرگ هستند و از نظر قومی و زبانی بخشی از لرها محسوب می‌شوند، اما تفاوت‌هایی در ساختار ایلی و گویش دارند. بختیاری‌ها عمدتاً در استان چهارمحال و بختیاری و بخش‌هایی از خوزستان ساکن‌اند و گویش بختیاری‌شان شاخه‌ای از لری جنوبی است که با لری شمالی (لر کوچک) تفاوت دارد.

ساختار ایلی بختیاری به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود که ریشه در تقسیمات صفوی دارد، در حالی که سایر لرها ساختارهای ایلی متنوع‌تری دارند. از نظر تاریخی، بختیاری‌ها نقش برجسته‌تری در انقلاب مشروطه داشتند و رهبرانی مانند سردار اسعد تولید کردند، اما لرها به طور کلی در سلسله‌هایی مانند زند مشارکت داشتند. هرچند بختیاری‌ها اغلب به عنوان ایل مستقل شناخته می‌شوند، اما خویشاوندی زبانی و فرهنگی‌شان با لرها آن‌ها را بخشی جدایی‌ناپذیر از این قوم می‌سازد.

منبع: تیردادنامه