راه فرار از "زلزله تهران"

• آسیب دیدن پل‌ها که می‌تواند به مسدودشدن مسیر اصلی منجر شود.

• ریزش ساختمانهای بلند مجاور بزرگراه‌ها که می‌تواند مسیر را کاملا مسدود یا ناامن کند.

• آسیب دیدن شبکه‌های آب، گاز و فاضلاب که نه تنها خیابان ها، بلکه تونل‌های مترو را نیز تهدید می‌کند.

• سقوط دکل‌های برق و مخابرات که علاوه بر مسدودکردن مسیرها، احتمال وقوع آتش سوزی را نیز افزایش‌ می‌دهد.

• رهاشدن خودرو‌ها در سطح خیابان‌ها از سوی مردم به علت نبود امکان حرکت و تمایل آن‌ها برای دسترسی به منزل خود و خویشان برای باخبرشدن از وضعیت خانواده و بستگان که موجب سد معابر می شود.

با توجه به اینکه اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران روی گسل‌های زلزله واقع شده است و مشکلاتی که ممکن است در هنگام وقوع زلزله برای حمل و نقل و امداد رسانی به وجود بیاید آیا راهکاری برای مدیریت استقرار حمل و نقل در بحران برای شهر تهران پیش بینی شده است؟

بله ما پروژه هایی هم در این زمینه انجام داده‌ایم. یکی اینکه قبل از بحران چه کارهایی می‌توان انجام داد یک بعد از بحران.

قبل از بحران: اینکه شریان‌های اصلی مشخص بشوند و ببینیم کدام بار بیشتری از ترافیک را تحمل می‌کنند ابتدا آن‌ها را در اولویت اول مقاوم‌سازی بگذاریم.

بعد از بحران هم ما یک پروژه‌ای داشتیم در زمینه بحران در کل کشور که برای هر شهری چندتا شهر پشتیبان در نظر گرفته شده بود؛ که با توجه به آماری که بدست می‌آید در مورد شهرهایی که خراب نشده اند برای امداد رسانی نزدیک‌ترین مسیر به سمت آن پیدا بشود.

یک سری کار‌ها در این زمینه انجام شده و می‌شود بحث evacuation یا "تخلیه" بحث مطرحی است. منتها این‌ها بیشتر مطالعات و پژوهش است، ولی اینکه اجرایی بشود و به آن ارزش بدهند، خیلی بعید به نظر می‌رسد.

آیا تهران این ظرفیت را دارد که در شرایط بحران مثل زلزله بتوان عملیات امداد رسانی و حمل و نقل را در شهر به خوبی انجام داد؟

قاعدتا در شرایط زلزله حجم عظیمی از شبکه از بین می‌رود که البته به شدت زلزله خیلی بستگی دارد. ولی اگر شدید باشد در تهران غیر از از طریق هلی کوپتر امکان جابه جایی نیست. باید بیشتر امداد رسانی به دروازه‌ها انجام بگیرد به شکل جاده‌ای یا ریلی. باید وسعت زلزله را دید.

در مورد هلی کوپتر باید سایت هایی برای آن تدوین و مشخص بشود مردم آنجا جمع شوند و آن جا امداد رسانی صورت گیرد. البته با این جمعیت ۸ میلیونی واقعا اینکه امداد رسانی چگونه باشد یک بُعد آن حمل و نقل مردم است.

یک بُعد دیگر حضور نیروهای آتش نشانی است؛ آنهم در کوچه‌های ۶ متری که در حالت عادی هم امداد رسانی دشوار است چه برسد به اینکه آوار هم بریزد. ابعاد سنگینی دارد و وقتی بیشتر فکر می‌کنیم بسیار وضعیت ناامید کننده‌ای است.

البته این بیشتر از باب شدت فاجعه احتمالی است، ولی اصولا کار ما این است به همین‌ها فکر کنیم.

با توجه به اینکه ما الان در شرایط پیش از بحران هستیم و فرصت برای اقداماتی جهت مقابله با زلزله احتمالی وجود دارد. به نظر شما برای اجرای بهتر مدیریت حمل و نقل در آن شرایط از الان چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم؟

مهم‌ترین امر بحث اطلاع رسانی و مانور است اینکه تدبیری اندیشیده شود برای اینکه مردم کجا‌ها جمع بشوند کجا‌ها بهتر است. آموزش ببیند. محل هایی برای این شرایط تهیه بشوند.

البته کارهایی در این زمینه شده است. مثلا در مورد تهران، اگر اشتباه نکنم شهر اصفهان قرار است حامی اش باشد که شهری است که هم نزدیک است هم امکانات دارد به خصوص از لحاظ بحث‌های بهداشتی، مداوا و خورد و خوراک.

بحث مقاوم سازی تا چه حدی در شهر تهران امکان پذیر است؟

مقاوم سازی یکی دیگر از مقولات این زمینه است که بیشتر با تخصص سازه در ارتباط است یعنی همکاران ما در گروه سازه خیلی در این زمینه کار می‌کنند- سازه و زلزله.

بحث مقاوم سازی مستلزم هزینه بسیاری است. قبلا هم می‌توانست این‌ها صورت بگیرد الان هم طبیعتا جا دارد. ولی در حالی که به آن ارزش داده شود.

آیا حمل و نقل عمومی مثل مترو می‌تواند در شرایط بحران مثل زلزله به کمک حمل نقل و امداد رسانی شهروندان بیاید؟

خیلی به شدت و وسعت زلزله یستگس دارد. مترو معلوم نیست در این شرایط سالم بماند تونل مترو اگر خراب شود بسیار خطرناک‌تر است، چون در زیرمین است. brt احتمالش بیشتر است که سالم بماند، چون معمولا در بزرگراه‌ها یک باند مجزا دارد از ساختمان‌ها خیلی فاصله دارد. باز اتوبوس و brt محتمل‌تر است که سالم بمانند.

اصولا می‌گویند بعد از بحران به دلیل هجوم مردم خیلی رفتار افراد قابل پیش بینی نیست. ما چندتا پایان نامه در این زمینه انجام داده‌ایم که نشان می‌دهد اتفاقی که در همان بدو زلزله می‌افتد این است که مردم همه هجوم می‌آورند یعنی همین عدم رفتار طبیعی مردم. در این شرایط اگر خیابانی هم قابل بهره برداری باشد هجوم مردم به آنجا موجب می‌شود که گلوگاه‌های خیلی بیشتری ایجاد شود.

پس نتیجه می‌گیریم بیشتر به نظر من آموزش مانور برای سطوح مختلف زلزله مهم است که مردم با این شرایط آشنا شوند.

به طور کلی از لحاظ طراحی شهری در مورد مسائل حمل و نقل چه مواردی باید رعایت شود که در شرایط بحران بتواند پاسخگوی عبور و مرور شهروندان باشد؟

باید از پیش معابری که شریان حیاتی هستند آن‌ها اولویت بندی بشوند و آن‌ها به اصطلاح residency یا "اسکان" در موردشان بررسی شود. همین روز‌ها هم کنفرانسی تحت عنوان residency در کرمان برگزار می‌شود.

البته اگر مقاوم سازی ساختمان‌ها خوب انجام شود کمتر با مقوله اسکان در معابر مواجه می‌شویم.

بحث دیگر بحث حمل و نقل و شبکه است. اینکه شبکه‌ها خراب نشوند و تبدیل به گلوگاه نشوند. حالا درون شهر ما به آن صورت تونل شهری نداریم بیشتر مترو و پل‌ها است که ممکن است خراب بشود. در مرود آن‌ها لازم است که مقاوم سازی انجام بشود.

با توجه به اینکه منطقه ارگ قدیمی تهران(حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی)از گسل دورتر هستند آیا می‌توان از ظرفیت امن این مناطق برای امداد رسانی در شرایط بحران استفاده کرد؟

قطعا. اگر به آن ارزش داده بشود و وقت گذاشته بشود. مطالعاتی هم در این زمینه صورت گرفته است. بعد از زلزله بیشتر بحث تخلیه و امداد رسانی است؛ که بستگی به شدت زلزله بستگی دارد.

یکی از سیستم‌های حمل و نقل امن شهری راه آهن است. در شرایط زلزله، راه‌آهن شهری چقدر می‌تواند در حمل و نقل موثر باشد؟

بستگی به شدت زلزله دارد. اگر راه اهن سالم باشد می‌توانند با آن هم بیماران را ببرند هم می‌تواندد تجهیزات و... بیاورند. اگر نه که باید از هلیکوپتر استفاده کرد.

در جایی میخواندم که تونل‌های شهری در مقابل زلزله مقاومت بالایی دارند آیا این امر درست است؟

قاعدتا باید اینطوری باشد.

در اینصورت برای شرایط زلزله آیا می‌توان روی تونل‌های شهری تهران مثل تونل توحید و .. برای حمل و نقل حساب کرد؟ آیا برای این شرایط طراحی شده اند؟

قاعدتا باید طراحی شده باشند و استاندار‌ها برای زلزله در نظر گرفته شده باشد. ولی اطلاعات دقیق ندارم که کدام تونل‌ها برای چه شدتی طراحی شده اند.

به طور کلی در حال حاضر اولویت‌ها را برای بهبود شرایط حمل و نقل در شرایط زلزله چه می‌دانید؟

مطالعه کاربردی‌تری در مورد معابر و اینکه کدام معابر مهم‌تر هستند و چه معابری برای امداد رسانی انتخاب بشوند و طبیعتا مقاوم سازی معابر. این‌ها از بعد حمل و نقل. مقاوم سازی ساختمان که بحثی جدا است.

من به خصوص روی آموزش و مانور خیلی تاکید دارم، چون مردم دستپاچه می‌شوند آموزش بسیار مهم است و مانور‌های نزدیک به شرایط واقعی برگزار بشود. خیلی روی این موضوع تاکید می‌کنم.

پی نوشت:

منبع نمودار و نقشه: پژوهش بهینه سازی مدیریت شبکه حمل ونقل اضطراری کلان‌شهر تهران پس از سوانح طبیعی با رویکرد آینده پژوهی