جنگِ آب در آفریقای تشنه

یکی از دلایل اصلی تنش بین جوامع واقع در حاشیه جنوب صحرا در آفریقا جستجو برای آب است. در منطقه شمالی مالی در غرب آفریقا، آب از مدت‌ها قبل محور مناقشه‌ها بوده‌است. ناحیه وسیعی به مساحت ۸۲۷ هزار کیلومتر مربع بین صحرای کبیر در شمال و منطقه ساحل در جنوب یعنی جمعا دو سوم اقلیم ملی، با کمبود آب مواجه است.

هادی سیسیه، مدیر یک سازمان غیر دولتی محلی موسوم به "اشک قلب‌ها" در شمال مالی می‌گوید "ممکن است شخص ده‌ها و حتی صد‌ها کیلومتر را طی کند بدون این که اثری از آب ببیند؛ حتی اگر آب وجود داشته باشد کیفیت خوبی ندارد. "

هر قدر به سمت جنوب منطقه صحرا می‌رویم پیدا کردن آب جهت کاهش تنش‌های جوامع محلی، ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. در کشور مالی، مردم محلی و سازمان‌های غیر دولتی در تلاش برای کاهش این گونه تنش‌ها در حال حفر شبکه‌ای از چاه‌های کوچک هستند تا آب جوامع محلی تامین شود و جوابگوی بیخانمانی‌های داخلی باشد.

دلایل مناقشه در مالی پیچیده است، ولی چیزی که با اطمینان می‌شود گفت: این است که کمبود آب تنش‌ها را افزایش داده و در نتیجه دسترسی به آب را مشکل‌تر کرده‌است.

در بعضی از نواحی مالی به خصوص در ناحیه صحرا، فقط یک بار در سال باران می‌بارد. اگر چه در منطقه ساحل باران بیشتری می‌بارد، ولی این بارندگی یکسان نیست؛ بعضی مناطق با خطر سیل مواجه می‌شوند در حالی که در نقاط دیگر میزان باران کافی نیست.

مهدی سیسیه، می‌گوید: "کسانی که در نواحی کم آب زندگی می‌کنند، در صدد برمی‌آیند از آب‌های مناطق دیگر استفاده کنند و همین موضوع برخی مواقع موجب اصطکاک می‌شود. " به گفته مهدی سیسیه، وقتی اکیپ‌های بشردوستانه در حال سفرند، ممکن است ربوده شده و به قتل برسند. از این رو مناقشه وضعیتی را که خطرناک است، بدتر می‌کند.

"در شمال کشور فعالیت‌های اقتصادی کمبود آب را افزایش داده و در نتیجه مناقشه را بیشتر می‌کند. در این مناطق مردم یا کشاورز روستایی هستند یا گله‌دار چادرنشین. از این رو اختلاف این جوامع بر سر آب گاهی مواقع به زد و خورد و حتی به قیمت جان طرفین دعوا منجر می‌شود. "

شورشی که در سال ۲۰۱۲با ائتلاف جهادی‌ها و جدایی طلبان طارق شروع شد، تنش‌ها را شدیدتر کرده است. در سال‌های اخیر در روستا‌های کم باران مناطق شمالی، مناقشه بین جوامع محلی خشونت آمیزتر شد‌ه‌است. در حال حاضر تنش‌ها بر سر منابع آبی تا آن حد افزایش یافته که امدادگران دیگر نمی‌توانند به نواحی دورافتاده دسترسی داشته باشند.

مهدی سیسیه می‌گوید: "امنیت مشکلی برای امداگران است، زیرا برای حفاری شما به تیمی جهت یافتن آب و نیز تیمی از مهندسین هیدرولیک برای تحقیقات زمین شناسی احتیاج دارید. وقتی این اکیپ‌ها سفر می‌کنند ربوده می‌شوند و اغلب به قتل می‌رسند.

در نتیجه، مناقشه وضعیتی را که وخیم بود بدتر کرده است. بعضی از این اکیپ‌ها هنوز در نواحی دورافتاده به تلاش برای یافتن آب ادامه می‌دهند، ولی این تلاش‌ها بی نتیجه بوده است. "

تنش‌ها لزوم یافتن یک راه حل محلی را افزایش داده‌است. یکی از راه حل‌ها که از سال ۲۰۱۳ اجرای آن شروع شده زدن چاه‌های کوچک با عمق حدود ۶ متر با استفاده از مته‌های بزرگ است. برای بالا کشیدن آب این چاه‌ها می‌توان از کانتینر‌های ساده مانند سطل و پمپ‌های دستی یا پمپ‌هایی که با موتور کار می‌کند، استفاده کرد.

در حالی که حفر این چاه‌ها ساده به نظر می‌رسد نگهداری آن از آنچه که انتظار دارید پیچیده‌تر است. گزارش شبکه آب رسانی روستایی در سال ۲۰۰۹، نشان داد در بیست کشور آفریقایی بین ۱۰ تا ۶۵ درصد چاه‌هایی که با پمپ دستی کار می‌کند، بلااستفاده است.

از جمله دلایل این عدم استفاده می‌تواند انتخاب محل نامناسب برای زدن چاه، طراحی و یا ساخت نادرست آن باشد. یافتن محل مناسب برای زدن چاه به خصوص مهم است: دسترسی به آب‌های زمینی حتی در فاصله‌های کم متغیر است، از این رو تعیین محل حفر چاه می‌تواند در قابل استفاده بودن آن نقش مهمی داشته باشد.

در مناطق روستایی زدن چاه از طریق حفاری دستی صورت می‌گیرد که هزینه آن هفت برابر کمتر از حفاری‌های مکانیکی است. روند حفر یک چاه می‌تواند کار شاقی باشد، ولی چنانچه به خوبی انجام شود و محل آن مناسب باشد می‌تواند به دسترسی بیشتر به آب و کاهش تنش‌ها کمک کند.

موفقیت استفاده از چاهی که زده شده همچنین بستگی به نحوه اداره آن دارد. هدف سازمان‌های محلی از جمله "اشک قلب‌ها" بهبود نحوه اداره از طریق آگاه کردم مردم از چگونگی اداره چاه‌های موجود و آب است. به طور مثال تضمین بی طرف بودن گروهی که چاه را اداره می‌کنند و استفاده برابر تمام جوامع- چوپان‌های صحرانشین و کشاورزان روستایی.

مرز صحرا
در نواحی شمالی که با پیشروی صحرا مواجه است، تغییرات آب و هوایی یکی از دلایل مشکل کم آبی است است. عثمان مایغا، یکی از ساکنان شهر غاو که یک مزرعه سبزی کاری دارد می‌گوید: "مناطقی که قبلا سرسبز بودند حالا کمتر و کمتر سبز هستند. رودخانه‌هایی که قبلا قابل کشتیرانی بود حالا به دلیل پوشیده شدن بستر رودخانه از شن زیاد دیگر قابل استفاده نیست.

جوامعی در شمال هم که در یک محل مستقر هستند، دیگر نمی‌توانند کشت و زرع خوبی داشته باشند. مایغا می‌گوید: "به دلیل باران دیرتر از موعد، کشاورزان ناچارند گیاهان‌شان را دستی آب دهند و وقتی این گیاهان شروع به رشد می‌کنند ناگهان سیل جاری شده و محصول آنان را از بین می‌برد. گله داران چادرنشین هم وضعیت مشابهی دارند. فقر در تمام جوامع اثر می‌گذارد. "

در همسایگی مایغا، یک چاه کم عمق کوچک دسترسی به آب را آسان‌تر کرده و در نتیجه او ناچار نیست برای آوردن آب از رودخانه کیلومتر‌ها راه طی کند. ولی در حالی که دسترسی به این نوع چاه‌ها بهتر شده، هنوز برای حل مشکل کم آبی کافی نیست.

مایغا می‌گوید به دلیل ناامنی منطقه، مردم ناچار می‌شوند برای امرار معاش درخت‌های باقیمانده را هم برای سوخت قطع کنند و در نتیجه کمتر شدن تعداد درخت‌ها، خاک قادر به نگاهداشتن آب در حد کافی نیست و همین موضوع احتمال تشدید مناقشات موجود را افزایش می‌دهد.

مناقشه‌های گسترده‌تر که بعد از شروع شورش‌ها در سال ۲۰۱۲ بود سبب شد که مردم منطقه موپتی که بیخانمان شده بودند به سمت مناطق جنوبی‌تر سرازیر شوند و منابع آبی تحت فشار بیشتری قرار گیرد. سازمان ملل متحد می‌گوید تا ماه ژوئن سال ۲۰۲۰ شمار بیخانمان‌های موپتی و اطراف آن نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر بوده است.

در فرهنگ مالی زنان مسئول آب آوردن هستند

جمعیت دهکده کوچک دیالانگو، که در یک ناحیه بایر در فاصله ۷ کیلومتری شهر موپتی قرار دارد، به دلیل بیخانمان شدن‌ها به سرعت افزایش یافته و از ۴۰۰ نفر به ۱۴۰۰ نفر رسیده است. در اثر این رشد جمعیت، مقدار آب دیگر کافی نیست و پمپ‌های آب هم در فاصله دور از دهکده قرار دارد.

محدودیت دسترسی به آب پاک در بهداشت و سلامت کودکان دهکده اثر گذاشته و فقدان آب موجب بروز بیماری‌های ناشی از آب کثیف و نیز لطمه دیدن آموزش کودکان به خصوص دختر‌ها شده‌است. در فرهنگ مالی، آوردن آب وظیفه دختران است.

کریستین ون ویجک-سیجبسما، پژوهشگر هلندی از مرکز بین‌المللی آب و بهداشت، می‌نویسد که در خانواده عوامل فرهنگی مانند انزوا، ترکیب خانوار و تقسیم کار در توزیع آب تاثیر می‌گذارد.

"دختر‌ها از همان سنین کودکی در انجام کار‌ها شرکت دارند که میزان آن بستگی به حجم کار و میزان تحرک مادرانشان دارد. در خانواده‌هایی که تعدد زوجات وجود دارد کار‌های مشکل‌تر به زنان جوان‌تر واگذار می‌شود.

ساکنین دهکده دیالانگو، پس از نصب یک پمپ آب دستی در مارس ۲۰۲۰ دیگر ناچار نیستند از آب برکه واقع در نزدیکی دهکده استفاده کنند. آب این برکه منبع مشکلات جدی برای سلامت از جمله بیماری‌های اسهالی مانند وبا و تب حلزون (بیماری انگلی شیستوزومیازیس) بود.

به نظر می‌رسد چاه‌های کوچکی که با مته‌های بزرگ حفر می‌شود، تا کنون خوب کار کرده‌اند. امسال آزمایشگاه آب منطقه موپتی، آب چاهی را که در دیالانگو زده شده بود، آزمایش کرد و نتایج نشان داد که این آب واجد کیفیت استاندارد‌های تعیین شده توسط کشور مالی است.

تا کنون در مجموع ۱۶۱ حلقه چاه در منطقه موپتی با استفاده از تکنیک‌های دستی حفر شده است. ولی ابعاد چالش‌ها هنوز بسیار وسیع است. بنا بر تخمین سازمان بین‌المللی غیر دولتی Water Aid تقریبا یک چهارم جمعیت مالی به آب پاک دسترسی ندارند.

مقامات محلی، جوامع و سازمان‌های غیر دولتی برای حفر چاه‌های کوچک با چالش‌های دائمی مواجه هستند. هر قدر احتیاج یک منطقه به چاه زیادتر باشد، به همان نسبت احتمالا تنش‌های محلی بزرگ‌تری وجود خواهد داشت که حفر چاه را مشکل‌تر خواهد کرد. مهدی سیسیه، می‌گوید: "با توجه به ناامنی، در بعضی نقاط انجام هر گونه کاری غیرممکن است. "