تربیت کودک؛ بچه را دوگانه تربیت نکنید

فرادید | زمانی که فرزندی به خانواده شما اضافه می‌شود ممکن است اختلاف‌های زیادی هم شروع می‌شود. اولین برخورد هر پدر و مادری با فرزند بسیار متفاوت است. بسیاری از والدین از همان بدو تولد بر سر هر موضوعی با هم اختلاف دارند. یکی می‌گوید شیر خشک بهتر است همسرش می‌گوید بچه باید شیر مادر بخورد. پدر می‌خواهد فرزندش کمتر گریه کند مادر معتقد است بچه باید گریه کند تا لوس نشود.

پدر می‌گوید پستانک بدهیم مادر می‌گوید نه. این شکل اختلاف‌ها کم‌کم بزرگ‌تر می‌شود. زمانی که بچه دندان درمی‌آورد، غذا می‌خورد، راه می‌رود و به تدریج کار‌های زیادتری انجام می‌دهد. اگر مادر و پدری از ابتدا باهم اختلاف نظر داشته باشند کمتر ممکن است در بزرگ‌سالی و نوجوانی بچه به تفاهم برسند. این اختلاف‌ها معمولاً ادامه دار می‌شود.

باید بدانید که یکی از بزرگ‌ترین ضربه‌های روحی که به فرزندان می‌خورد همین اختلاف‌های ساده و جزئی است. شاید به نظر برسد که این مدل عدم تفاهم‌ها مهم نیست، اما به شدت تأثیر بد و مخربی بر روان بچه در آینده خواهد گذاشت.بچه‌هایی که در چنین خانواده‌ای بزرگ می‌شوند همیشه دچار تردید و دودلی هستند و نمی‌دانند طرف مادر باشند یا پدر.

بیشتر بخوانید: با بچه‌ها چه کنیم؟

بچه به شکل ذاتی پدر و مادرش را دوست دارد و نمی‌خواهد دل هیچ‌کدام را بشکند، اما زمانی که مادر می‌گوید غذای فوری بخور پدر می‌گوید حق ندارد بخورد بچه گیج می‌شود. نمی‌داند حرف کی درست است و او باید به حرف کدام یک از آن‌ها گوش بدهد. در نهایت یا دچار سرخوردگی می‌شود یا با احساس اینکه دل یک نفر را شکسته رها می‌شود.

بچه پدر و مادرش را دوست دارد و نمی‌خواهد دل هیچ‌کدام را بشکند

در خیلی از خانواده‌ها زن و شوهر، چون با هم اختلاف عقیده دارند و احتمالاً ازدواج موفقی نداشته‌اند به نوعی این اختلاف نظر‌ها را بر سر بچه در زمان تربیت خالی می‌کنند.ناهماهنگی والدین در تربیت فرزندان معمولاً در این موارد زیاد دیده می‌شود: چی باید بخوری؟ کی باید بخوابی؟ آیا بچه‌ها به قدر کافی بزرگ شده‌اند که شب را با دوستانشان بگذرانند؟ یا می‌توانند موبایل داشته باشند؟

به چند نمونه از این اختلاف‌ها اشاره می‌کنیم:
مادر معتقد است فرزندش هنوز انقدر بزرگ نشده که بتواند موبایل داشته باشد و وارد دنیای مجازی شود، اما پدر می‌گوید او نباید از دیگران چیزی کمتر داشته باشد. مادر می‌گوید فرزندشان باید به درس و مشقش برسد و بازی با موبایل و غرق شدن در اینترنت به ضرر او خواهد بود. اما پدر، چون در بچگی خیلی از امکانات رفاهی برخوردار نبوده می‌خواهد با این روش هم کمبود کودکی خودش را جبران کند و هم کمبود زمان‌هایی را که با فرزندش می‌گذراند با داد باج سنگین بپوشاند. این موضوع می‌تواند شروع یک اختلاف بزرگ باشد.

پدری معتقد است با وجود اینکه بیشتر تصمیم‌گیری‌ها در مورد فرزندش را به مادر سپرده، اما در برخی موارد نیاز می‌داند خود را قاطی بازی کند. او معتقد است پسرم چند ساعت تلویزیون تماشا می‌کند، احساس می‌کنم باید جلوی این کار را بگیرم. وقتی به همسرم اعتراض می‌کنم می‌گوید: اگر این کار را بکنم گریه می‌کنم. در اینجا اختلاف ما شروع شده و منجر به جرو بحث می‌شود.

پیشنهاد برای حل اختلاف
برای اینکه به فرزندتان کمک کنید باید اول مشکل را بین خود و همسرتان حل کرده باشید. برای حل این اختلاف‌ها چند راه وجود دارد:

۱. در یک وقت مناسب که فرزندتان حضور ندارد با همسرتان صحبت کنید. اگر حرف شما منطقی باشد او حتماً می‌پذیرد. یادتان باشد شما پیش از هر کاری باید به حرفی که می‌زنید ایمان داشته باشید و خودتان هم پای حرفتان بمانید.. به طور مثال اگر تصور می‌کنید کودک شما نباید نوشابه بخورد، می‌توانید کمی در این خصوص تجدید نظر کنید، نوشیدنی‌های سالم در منزل تهیه کنید و از همه مهم‌تر خودتان جلوی چشم او نوشابه نخورید.

۲. گاهی پیش می‌آید فرزندتان چیزی از شما می‌خواهد که به هیچ عنوان نمی‌خواهید پاسخ مثبت دهید، این موضوع را با صدای آرام به او بگویید و از او بخواهید صبر کند تا شما با پدر یا مادرش مشورت کنید. این کار باعث شده تا شما با همسرتان مشورت کنید وقتی توافق حاصل شد آن را به اطلاع فرزندتان برسانید. با این روش فرزندتان هم متوجه می‌شود که نظر شما به تنهایی ملاک نیست.

۳. راه دیگری که می‌توانید امتحان کنید کمک گرفتن از خود بچه‌ها است. سعی کنید از خودش کمک بخواهید تا با یکدیگر مسائل را حل کنید. با این روش رضایت همه خانواده را کسب می‌کنید.

بیشتر بخوانید: شما جزو کدام والدین هستید؟

روش های تربیتی را با همسرتان مطرح کنید و از او بخواهید با شما همراهی کند

روش‌های تربیتی
برای اینکه بتوانید بهترین تربیت را برای فرزندتان ارائه دهید اول باید روش‌های اصلی و پایه تربیتی را بدانید. سپس آن‌ها را با همسرتان مطرح کنید و از او بخواهید با شما همراهی کند و حتی اگر در طول روز فقط ده دقیقه فرزندتان را می‌بیند باز هم روش مشترکی با شما را پیش بگیرد تا بچه دچار دوگانگی نشود. اگر فرزند شما بداند حتی زمانی که همسرتان منزل نیست باز هم حرفش با حرف شما یکی است دیگر در مقابل شما قد علم نمی‌کند و حرف شما را گوش می‌کند.

اصول اولیه تربیت

ثبات
اولین شرط برای تربیت بهتر ثبات داشتن است. شما وقتی حرفی می‌زنید اول باید به آن اعتقاد کامل داشته باشید و تا آخر سر حرفتان بمانید. اگر بخواهید فرزند شما حرفتان را قبول داشته باشد نباید تحت هیچ شرایطی ازآنچه گفته‌اید کوتاه بیایید.

شکی نیست که هر پدر و مادری روش و راهکار‌های تربیتی مخصوص به خود را دارد و به طور دقیق نمی‌توان گفت که تمام روش‌های تربیتی در همه زمان‌ها ثابت و یکسان است. به هر صورت با پیشرفت علم و تغییر شرایط جوامع نیاز‌ها و خواسته‌های بچه‌ها متفاوت است و والدین باید روش‌های جدید مناسب با این تغییرات را پی بگیرند. در هر صورت و با هر روش تربیتی که در پیش می‌گیرید باید بدانید تغییر و بی‌ثباتی برای کودکان گیج‌کننده است. رفتار شما باید تا حدودی قابل پیش‌بینی باشد و فرزندان بدانند در هر شرایطی چه واکنشی دریافت می‌کنند.

علت و ریشه رفتار‌ها
زمانی که می‌خواهید فرزندتان کاری را انجام ندهد یا از رفتاری که انجام می‌دهد ناراحت هستید اول باید علت این کار را پیدا کنید. وقتی فرزند شما بشقاب غذا را روی زمین پرت می‌کند، طبیعی است که رفتار شما خیلی مهم خواهد بود. شما حق دارید عصبانی شوید، ولی باید دنبال بهترین واکنش تربیتی بگردید.

قبل از اینکه بخواهید او را تنبیه یا دعوا کنید یا از هر راه دیگری استفاده کنید اول علت و ریشه رفتار کودک را پیدا کنید. دلیل واکنش‌های کودکان بسیار مهم است. در این مثال، علت را مشخص کنید. کودک غذا را دوست نداشته یا اشتهایی برای خوردن ندارد. اگر شما علت دقیق رفتار ناپسند را بدانید می‌توانید برخورد مناسب‌تری داشته باشید. اگر برخورد شما درست باشد و همیشه با ثبات باشید به مرور متوجه تغییر رفتار فرزندتان می‌شوید.

بازی قدرت را کنار بگذارید
شکی نیست که شما از هر لحاظ از فرزندتان قوی‌تر هستید، اما نیازی نیست این قدرت را به رخ او بکشید و او را وارد یک جنگ قدرت کنید. وقتی با فرزندتان وارد یک بحث یا اختلاف می‌شوید باید تعادل را رعایت کنید نه خیلی زود تسلیم شوید نه از موضع خود کوتاه بیایید و نه بدون دلیل و منطق با او مخالفت کنید. سعی کنید تنها روی موضوعات مهمی که مثلاً به حفظ امنیت کودک مربوط هستند، تأکید داشته باشید و از کنار مسائل بی‌اهمیت دیگر بگذرید و وارد چالش و درگیری با کودک نشوید.

تشویق برای رفتار‌های خوب
وقتی کودک شما رفتاری معقول و درست انجام می‌دهد شما باید حتماً او را تشویق کنید. حالا مناسب با سن بچه او را با آنچه دوست دارد خوشحال کنید. از او توقع کار‌هایی بیشتر از سنش نداشته باشید، چون حتماً شکست می‌خورد و نه تنها احساس ضعف می‌کند بلکه شما هم موفق به آموزش نمی‌شوید. در مقابل، رفتار‌های نامناسب و بد او را نادیده بگیرید. شاید این کار کمی دشوار به نظر برسد، اما به واسطه آن فرزندانتان متوجه می‌شوند که کار‌های خوبشان همراه با تشویق خواهد بود، ولی کار‌های بد تشویق و واکنش مثبتی به همراه نخواهند داشت.

خونسرد باشید
این کار برای والدینی که فرزند بازیگوش دارند خیلی سخت‌تر خواهد بود، اما چاره دیگری ندارید یادتان باشد او تنها یک بچه است که به زودی این دوران را سپری می‌کند پس به او کمک کنید روز‌های کودکی‌اش با شرایط بهتری بگذرد. این را فراموش نکنید که کودکان در یک سنی از عصبانی شدن والدین لذت می‌برند و برایشان جالب است که آن‌ها را عصبانی کنند.

وقتی کودک شما رفتاری معقول و درست انجام می‌دهد شما باید حتماً او را تشویق کنید

به خصوص زمانی که بچه احساس می‌کند در مقابل والدین قدرتی ندارد ازین روش زیاد استفاده می‌کند. همیشه آرامش خود را حفظ کنید و خونسرد باشید و اگر لازم است چند دقیقه به وضعیت پیش‌آمده فکر کنید و قبل از هرگونه واکنشی تصمیم درست را بگیرید.

با این روش شما به کودک می‌آموزید که نمی‌تواند به سادگی شما را عصبی کند و با این روش که در پیش گرفته موفق نخواهد شد. اگر از آن دست افرادی هستید که زود آشفته و عصبانی می‌شوید، از تجربه‌های قبلی خود درس بگیرید و خود را آرام و خونسرد نگه دارید. از طرف دیگر با حفظ خونسردی به کودکتان الگوی رفتاری درست را نشان می‌دهید. حفظ خونسردی مهارت بسیار مهمی است که باید یاد بگیرید و به فرزندتان نیز بیاموزید.

بیشتر بخوانید: مادرهای همیشه نگران، بهترین نیستند

هماهنگی تربیتی
نکته مهمی که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم هماهنگ بودن افراد نگه دارنده کودک هستند. به غیر از شرایط تربیتی در مهدکودک که شما قادر نیستید آن را تغییر دهید اگر فرزند شما پیش کس دیگری جز شما می‌ماند باید به او بگویید روش‌های تربیتی مطابق با اصول شما پیش بگیرد تا کودک دچار تناقض نشود.

یکی دیگر از منابعی که شما می‌توانید برای تربیت فرزندتان به آن مراجعه کنید اصول سنتی اسلام در تربیت کودکان است. در این اصول اسلامی به نکاتی اشاره می‌شود که اگر بدانید برای ادامه راه تربیتی خوب است.

فطرت کودک:
رسول اکرم (ص) فرمود: «هر نوزادی با فطرت خدایی به دنیا می‌آید و پرورش می‌یابد، مگر این‌که پدر و مادر او را به سوی یهودی گری یا مسیحی گری بکشانند.» (بحارالانوار ج. ۳ ص. ۲۸۱) و نیز آمده است که موسی به خدا عرض کرد: «پروردگارا! کدام‌یک از اعمال نزد تو برتر است؟ خطاب رسید: محبت به کودکان؛ چرا که من فطرت آن‌ها را بر پایه اعتماد به یگانگی خود قرار دادم.» (آیین تربیت ص. ۳۸۱)
نگاهی به این احادیث نشان می‌دهد که پدر و مادر باید برای رشد و پرورش فرزند محیط مناسبی فراهم کنند تا آنچه به شکل فطری در ذات کودک نهادینه شده به درستی بروز پیدا کند.

کنجکاوی کودک:
کودکان به دلیلی اینکه فضای ذهنی محدودی دارند و دنیا برایشان خیلی بزرگ نیست برای هر پدیده تازه‌ای که می‌بینند یا می‌شنوند سؤال زیاد می‌پرسند. به عبارتی آن‌ها می‌خواهند از اسرار دنیا سر درآورند. این غریزه اوست که از منشأ پدیده‌ها بپرسد. از روابط علت و معلولی سؤال کند. والدین باید ازین فرصت به نحو احسن برای پرورش کودک استفاده کنند.

«فرزندان خود را به سه خصلت تربیت کنید: محبت پیامبرتان و محبت خاندان او و قرائت قرآن»

تمایلات کودک:
حتماً می‌دانید که انسان به طور ذاتی موجودی اجتماعی است به همین دلیل از کودکی به دنبال تقلید و تکرار رفتار اطرافیان است. این نکته زمینه‌ای مناسب برای آموزش جنبه‌های مذهبی است. مثلاً در حضور او نمازتان را بخوانید و یا او را همراه خود به مسجد ببرید. کودک دوست دارد خود را جای بزرگ‌تر‌ها جا بزند، از این روش استفاده کنید و زمینه ارتباط او را با بزرگ‌تران فراهم کنید تا آداب زندگی؛ معاشرت، اخلاق و در کل آداب‌ و رسوم مذهبی را از این طریق بیاموزد.

پرورش مذهبی:
رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «فرزندان خود را به سه خصلت تربیت کنید: محبت پیامبرتان و محبت خاندان او و قرائت قرآن». در کتب روایتی دوره ۲۱ ساله تعیین‌شده است که به ۳ دوره ۷ ساله تقسیم می‌شود و هرکدام به دوره جزئی‌تری قابل تقسیم است.

غرور:
همه انسان‌ها با درصدی از غرور متولد می‌شوند. این وظیفه والدین است که چگونه این غرور را هدایت کنند که به شکل نادرستی بروز نکند. مثلاً می‌توان از حس غرور مثبت کودک استفاده کرد، به او گفت که من مطمئنم که می‌توانی نماز بخوانی.

احادیث مرتبط:

حضرت علی (ع) می‌فرماید: «کودک هفت سال آزاد است و هفت سال مورد ادب و توجه و هفت سال دیگر مورد خدمت و یاور است» (بحارالانوار ج. ۲۳ ص. ۶۵)
امام صادق (ع) می‌فرماید: «کودک هفت سال بازی می‌کند و هفت سال خواندن و نوشتن می‌آموزد و هفت سال (مقررات زندگی) حلال و حرام را یاد می‌گیرد». (اصول کافی ج. ۶ ص. ۴۷ و ۴۶)
حضرت علی (ع) می‌فرماید: «فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نکنید؛ زیرا آن‌ها برای زمانی غیر از زمان شما خلق شده‌اند.» (نهج‌البلاغه گفتار ۲۴۰)