( عکس) تصاویر ردپای دایناسورها در زرند و مراغه را ببینید

دایناسورهایی که ردپای نزدیک به ۵۰ نمونه از آنها تاکنون در این منطقه به دست آمده است و متعلق به دوره «ژوراسیک» هستند، بین ۲۰۰ تا ۱۴۵ میلیون سال پیش در این منطقه زندگی می‌کردند. ردپاهایی بسیار مهم که توانستند ایران را هم به جمع کشورهایی که آثار دایناسورها در آنها پیدا شده است، اضافه کنند.

تا حالا شده به این فکر کنید وقتی در حال پیاده‌روی هستید به ناگاه یک دایناسور را ببینید؟ اگر این دیدار رخ بدهد به نظرتان چه اتفاقی می‌افتد؟

شاید فکر کنید چنین تصویری را فقط می‌توان در فیلم‌هایی مثل «پارک ژوراسیک» دید یا تنها در خیال آن را تصور کرد اما این امکانی است که ساکنان روستایی به نام «ده علیرضا» در منطقه زرند کرمان با آن روبه‌رو شدند و با کمی دقت و شناخت می‌توانند در زندگی روزمره خود بارها در اطراف روستایشان با آن روبه‌رو شوند.

ساکنان این روستا که در نزدیکی دره مهم «نیزار» زندگی می‌کنند؛ ممکن است به دفعات از کنار ردپای دایناسورها عبور کنند. روستاییان «ده علیرضا» ساکن منطقه‌ای هستند که ۲۰۰ میلیون سال پیش دایناسورها در آن زندگی می‌کردند.

البته منطقه زندگی این روستاییان که این روزها منطقه‌ای خشک و بیابانی است طبق پژوهش‌های علمی گروه‌های مختلف زمین‌شناس، دیرینه‌شناس و فسیل‌شناس در زمان‌های بسیار دور برعکس امروز پوشیده از جنگل بوده و رودخانه‌ای از میان آن عبور می‌کرده است که در کنار آن گونه‌های مختلف دایناسورها می‌زیستند. 

دایناسورهایی که ردپای نزدیک به ۵۰ نمونه از آنها تاکنون در این منطقه به دست آمده است و متعلق به دوره «ژوراسیک» هستند، بین ۲۰۰ تا ۱۴۵ میلیون سال پیش در این منطقه زندگی می‌کردند.

ردپاهایی بسیار مهم که توانستند ایران را هم به جمع کشورهایی که آثار دایناسورها در آنها پیدا شده است، اضافه کنند. البته آثار به جای مانده از ردپای دایناسورها در منطقه زرند کرمان تنها بقایای به جای مانده از زندگی جانداران دوران دیرینه‌شناسی و فسیل‌های باقی مانده در سرزمین ایران نیستند.

ایران کشوری است که از نظر فسیل و دیرینه‌شناسی منطقه‌ای بسیار غنی برای پژوهش محسوب می‌شود. بررسی‌های انجام شده در لایه‌های مختلف زمین‌شناسی ایران و همچنین کشف آثار فسیلی در مناطق مختلف کشور نشان می‌دهد که ایران می‌تواند بهشتی باشد برای دانشمندان دیرینه‌شناس و فسیل‌شناس جهان تا سال‌های بسیار بتوانند پژوهش‌های علمی روی دوره‌های مختلف حیات در کره زمین انجام دهند.  

دکتر «قطبی» فسیل‌شناس و عضو هیات‌علمی دانشگاه در این باره می‌گوید: «در سرزمین ایران فسیل‌های موجودات گوناگون از جمله تک‌سلولی‌ها، جلبک‌ها و پرسلولی‌ها مربوط به دوره‌های گوناگون در مناطق مختلف از جمله البرز، زاگرس، ایران مرکزی و کپه داغ (شمال شرق ایران نزدیک مرز ترکمنستان) به دست آمده است. این فسیل‌ها نشان می‌دهند که ایران می‌تواند منطقه‌ای ویژه از نظر بررسی‌های فسیل‌شناسی باشد.»

به گفته او قدیمی‌ترین آثار به دست آمده از زندگی جانداران در ایران مربوط به آثار فسیل «تری لوبیت» است که نوعی بندپا بوده مربوط به دوره «کامبرین» که ۵۴۵ میلیون سال پیش و همزمان با شروع حیات موجودات در کره زمین در منطقه البرز و ایران مرکزی زندگی می‌کرده و حدود ۳۰۰ میلیون سال قبل منقرض شده است.

کشف بقایای دایناسور در شهر زرند

به اعتقاد کارشناسان، بررسی‌های اندکی که تاکنون در مناطق مختلف ایران از نظر زمین‌شناسی و فسیل‌شناسی انجام شده نشان می‌دهد که ایران در کنار کشورهایی مثل آمریکا، یونان، اسپانیا، چین، آلمان و برخی کشورهای آفریقایی می‌تواند یکی از قطب‌های مهم جهان از نظر فسیل‌شناسی باشد.

در سال‌های قبل هم بررسی‌های متنوعی از سوی دیرینه‌شناسان و فسیل‌شناسان ژاپنی، هلندی، اتریشی، فرانسوی، روسی و آمریکایی در ایران انجام شده است و بخشی از آثار مهم فسیل‌های چند میلیون ساله در مناطق مختلف ایران توسط همین کارشناسان خارجی کشف شده است.    

مثلا اولین ردپای دایناسورها در ایران را حدود 50سال پیش یک مهندس فرانسوی به نام «دولاپارانت» که به همراه یک مهندس ایرانی به نام «شهرابی» برای کشف و استخراج زغال‌سنگ مورد نیاز کارخانه فولاد به منطقه زرند کرمان رفته بود در نزدیکی روستای «ده علیرضا» کشف کرد.  

این گروه دو نفره بعد از کشف ردپای اول، بررسی‌های دیگری هم انجام دادند که منجر به کشف ۱۴ ردپای دیگر در حدود ۵۰۰ متری ردپاهای قبلی شد. البته بررسی‌های این تیم در سال‌های بعد در منطقه ادامه پیدا نکرد تا اینکه در اواخر دهه ۷۰ شمسی دوباره پژوهش‌هایی علمی در قالب رساله فوق‌لیسانس و دکترا توسط پژوهشگری ایرانی به نام «میرزایی» در این منطقه شروع شد و بعد به صورت کاری مشترک با گروهی از دیرینه‌شناسان و فسیل‌شناسان برزیلی ادامه پیدا کرد.

در این پژوهش‌ها که بیشتر به صورت پیمایش سطحی انجام شد و نه حفاری و لایه‌برداری، علاوه بر کشف حدود ۱۵ ردپای دیگر، بقایای یک دندان دایناسور هم کشف شد. همچنین در سال‌های گذشته هم در این منطقه پژوهش‌های علمی توسط دکتر «قطبی» صورت گرفته است که تاکنون منجر به کشف ۱۳ ردپای دیگر شده است.

دکتر قطبی دیرینه‌شناس و فسیل‌شناس که چند سالی است روی فسیل‌های منطقه زرند کرمان بررسی انجام می‌دهد، در این باره می‌گوید: «تاکنون در منطقه زرند در شمال استان کرمان نزدیک به ۵۰ ردپا متعلق به دایناسورها که در زمان «ژوراسیک» (۲۰۰ میلیون تا ۱۴۶ میلیون سال قبل) زندگی می‌کردند به دست آمده است که بیشتر متعلق به دایناسورهای گوشتخوار هستند.» 

ردپای دایناسور در شهر زرند

او می‌گوید: «این ردپاها در بررسی‌های سطحی در دره نیزار کشف می‌شوند و برای پیدا کردن آنها نیازی به حفاری و برداشت لایه‌های خاک از زمین منطقه نیست، در اصل ردپاهای به جای مانده آثاری هستند که دایناسورها در زمان زندگی و حرکت از خود روی رسوبات نرم ساحل رودخانه آن زمان در منطقه به جای گذاشته‌اند که با گذشت زمان توسط رسوبات خاک پر و مدفون شده است و به لایه‌های زیرین زمین رفته‌اند و شکلی محکم به خود گرفته‌اند ولی بعد با گذشت مدتی بسیار زیاد، دوباره با فرسایش لایه‌های زمین در این منطقه به سطح آمده‌اند.»

دکتر قطبی می‌گوید: «تاکنون در این منطقه به دلیل نیاز به بودجه و هزینه چند میلیونی، کاوش علمی برای کشف بقایای فسیل دایناسورها انجام نشده است ولی در صورت کاوش و حفاری در منطقه احتمالا می‌توان بقایای استخوانی به جای مانده از دایناسورها را هم در این منطقه کشف کرد.» 

البته آثار کشف شده از بقایای فسیل‌های چند میلیون ساله در منطقه زرند کرمان به خصوص دره نیزار و ده علیرضا،  به عنوان بهشتی برای فسیل شناسان تنها به بقایای ردپای دایناسورها محدود نمی‌شود بلکه در این منطقه تاکنون آثاری از فسیل ماهی‌های زرهدار، مرجان‌ها و شاخه‌ای از موجودات دریایی به نام «دراکیوپود» (شبیه صدف‌های امروزی با این تفاوت که حرکت نمی‌کردند) متعلق به دوره «دونین» کشف شده است که تقریبا بین ۴۱۵ تا ۳۶۰ میلیون سال پیش در این منطقه می‌زیستند.

همچنین در مطالعاتی که توسط دکتر «سعید امامی» در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۳ و بعدها در سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ از سوی دکتر «قطبی» در منطقه کرمان صورت گرفته بقایای زیادی از فسیل موجوداتی به اسم «آمونیت» هم به دست آمده است که در دوران «ژوراسیک» و «کرتاسه» بین ۲۰۰ تا ۶۰ میلیون سال قبل در این منطقه زندگی می‌کردند و بعد منقرض شده‌اند.

آمونیت‌ها موجوداتی دریایی و شناگر بودند با بدنی پیچیده که در مسافت‌های طولانی شنا می‌کردند و سرعت حرکت آنها تا ۲۵ کیلومتر در ساعت هم می‌رسیده است.

   مراغه سرزمین فسیل‌های چند میلیون ساله

به جز منطقه فسیلی زرند کرمان یا منطقه البرز، کشور ایران دارای یک سایت مهم فسیل‌شناسی دیگر هم هست که از نظر داشتن فسیل پستانداران و مهره‌داران جزو پنج منطقه مهم جهان محسوب می‌شود.

منطقه فسیلی مراغه در استان آذربایجان شرقی که محدوده‌ای با ابعاد ۳۰۰ کیلومتر عرض و ۴۰۰ کیلومترطول  را دربر می‌گیرد بزرگ‌ترین منطقه فسیلی کشف شده در کشور است که تاکنون بیشترین بررسی‌های دیرینه‌شناسی و فسیل‌شناسی کشور در آن انجام شده است.

فسیل‌های یافت شده در این منطقه، اگرچه قدمتی بسیار کمتر از فسیل‌های منطقه زرند کرمان یا البرز دارند اما از نظر تنوع گونه و همچنین کشف بقایای استخوانی کامل، در جهان بی‌نظیر هستند.  

منطقه فسیلی مراغه اولین بار توسط مسافران روسی در سال ۱۸۴۰ میلادی کشف شد ولی بررسی‌های علمی و پژوهشی در آن با شروع قرن ۱۹ آغاز شد. این منطقه تاکنون از سوی کارشناسان و هیات‌های علمی مختلف از کشورهای فرانسه، ژاپن، اتریش، هلند، آمریکا و البته کارشناسان داخلی مورد بررسی قرار گرفته است.

بررسی‌هایی که نشان می‌دهد منطقه مراغه و بخش‌های زیادی از استان آذربایجان شرقی چند میلیون سال قبل و در دوره دوم و سوم زمین‌شناسی قبل از فوران آتشفشان سهند، محل استقرار و زندگی حیوانات عظیم‌الجثه بوده است.

بسیاری از آثار و بقایای فسیلی به دست آمده از منطقه مراغه درحال حاضر در موزه‌های مهم تاریخ طبیعی جهان از جمله موزه وین و موزه تاریخ طبیعی لندن نگهداری می‌شوند.

«زارع» کارشناس سایت فسیل‌شناسی مراغه می‌گوید: «طبق کاوش‌ها و پژوهش‌های علمی که تاکنون در سایت فسیل‌شناسی مراغه انجام شده حدود ۱۲۰۰ نمونه فسیلی از گونه‌های مختلف در این منطقه کشف شده است که متعلق به اسب‌ها، فیل‌ها، کرگدن‌ها، زرافه‌ها، گاوسانان، جوندگان، خرگوش‌ها، پستانداران و مهره‌داران دیگر است که بین ۹ تا ۷ و نیم میلیون سال قبل در این منطقه زندگی می‌کردند و در اصل اجداد پستانداران امروزی بوده‌اند که البته برخی از آنها به صورت کلی منقرض شده‌اند.»

او می‌گوید: «در بررسی‌های انجام شده در منطقه، تا حالا ۴ نوع فیل، ۳ نوع زرافه، حدود ۵ نوع اسب، ۲ نوع خوک و ۲ نوع جونده شناسایی شده است.» همچنین در مناطق اطراف مراغه همچون اهر، شمال غرب تبریز و البته منطقه ورزقان هم تاکنون آثار مهمی از فسیل پستانداران کشف شده است.

مثلا در روستای «آبخارای» در شهرستان ورزقان در سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ شمسی بقایای تقریبا کاملی از اسکلت یک «دینوتریوم جیگانتوم» که از اجداد فیل‌های امروزی هستند و چند میلیون سال پیش زندگی می‌کردند، به دست آمد.

منطقه فسیلی مراغه که در دامنه کوه سهند جای گرفته به اعتقاد کارشناسان می‌تواند به عنوان یک ژئوسایت طبیعی سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیار و پژوهشگران متعددی را به سوی خود جذب کند.

طی سال‌های گذشته مسوولان و کارشناسان سایت فسیل‌شناسی مراغه باتوجه به اهمیت و جذابیت منطقه با ساخت چند فیلم مستند و راه‌اندازی موزه صحرایی در یکی از بخش‌های حفاری شده تلاش‌های بسیاری را برای معرفی این منطقه و فسیل‌های چند میلیون ساله آن و جذب گردشگر کرده‌اند.

همچنین سازمان محیط زیست کشور در سال ۱۳۸۳ بخشی از منطقه فسیلی مراغه را به عنوان «اثر طبیعی ملی» در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رساند.

کارشناسان دیرینه‌شناس و محیط‌زیست کشور معتقدند ایران با توجه به قابلیت‌های جهانی سایت فسیل‌شناسی مراغه می‌تواند این منطقه را در فهرست میراث طبیعی تاریخی یونسکو (سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد) هم به ثبت برساند.

منبع: همشهری