چرا آتشفشان‌های دنیا در حال فوران هستند؟
با گزارش‌هایی که از فوران آتشفشان‌ها که از ایسلند گرفته تا ایتالیا گزارش می‌شود، آیا باید نگران فاجعه‌ی مصیبت‌باری باشیم که در راه است؟
فرادید| نوامبر امسال، هزاران زمین‌لرزه کوچک نشانگر افزایش ماگما به سوی سطح در امتداد یک شکاف ۱۴ کیلومتری نزدیک یک نیروگاه برق زمین‌گرمایی در ایسلند بود. صخره‌های مذاب حالا نزدیک سطح هستند و شکاف‌های عریضی را باز کرده‌اند که تا وسط شهر کوچک گرینداویک کشیده شده‌اند. زمین هنوز در حال تورم است و ممکن است یک فوران دیر یا زود اتفاق بیفتد.
به گزارش فرادید، حدود همین زمان که زمین‌لرزه‌ها بخش‌هایی از ایسلند را می‌لرزاندند، کوه اِتنا در ایتالیا به طرز شگفت‌آوری منفجر شده است و خاکسترش را روانه شهرهای مجاور کرده است.
این همۀ داستان نیست. در جاهای دیگر، ۴۵ آتشفشان دیگر در سراسر جهان به غرش ادامه می‌دهند، از جمله مایون و تال در فیلیپین، سانتا ماریا در گوآتمالا، نِوادو دل روئیز در کلمبیا و کراکاتائو در اندوزی. از میان آن‌ها، آخری پس از فروکش شدن در سال ۲۰۱۸، دوباره فعال شده و یک سونامی ایجاد کرده که جان بیش از ۴۰۰ نفر را گرفته است.
این آتشفشان‌ها چقدر فعال هستند؟
امکان دارد ماگمای در حال زیاد شدن به سطح زمین در ایسلند اصلاً فوران نکند و در عوض، زیر سطح سفت شود. اما اگر منفجر شود، احتمالاً به شکل گدازه بسیار مایعی خواهد بود که از شکاف‌های طولانی از سطح زمین بیرون می‌ریزد و گهگاه به شکل مخروط‌های دیدنی سفت می‌شود.
در کوه اِتنا، فوران اخیر نشانگر کار همیشگی یک آتشفشان است که همیشه آتش‌بازی کمی برای به نمایش گذاشتن دارد، گذاره بیرون می‌ریزد یا ستون‌هایی از خاکستر را راهی جو می‌کند.
فعالیت کوه‌های آتشفشانی دیگر جهان، دست‌کم در حال حاضر، نسبتاً ناچیز است و شامل انفجارهای جزئی، فوران‌های جزئی گدازه یا شکل‌گیری جریان آذرآواری (جریان خاکستر داغ و گازی که به سرعت حرکت می‌کند) می‌شود. تنها تهدید متوجه کسانیست که نزدیک این آتشفشان‌ها زندگی می‌کنند، به همین دلیل بسیاری از این مکان‌ها در صورت افزایش فعالیت، احتمال تخلیه دارند.
چرا تمام این آتشفشان‌های فوران می‌کنند؟
آتشفشان‌ها زمانی فوران می‌کنند که ماگمای تولیدشده در جبه زمین به سطح می‌رسند؛ یا از طریق یک منفذ باز یا با شکستن سنگی که بالای آن‌هاست.
این اتفاق تقریباً تمام اوقات رخ می‌دهد. تقریباً حدود ۷۰ آتشفشان هرساله (حدود ۲۰ فوران در روز) فوران می‌کنند. ایسلند به طور تخمینی ۳۰ سیستم آتشفشانی دارد، نواحی مجزایی که در آن‌ها، فوران می‌تواند رخ دهد، یا از یک مخروط شکل‌گرفته یا از درزهای جدید (شکاف‌های سطح زمین).
در واقع، ایسلند تماماٌ از سنگ‌های آتشفشانی ساخته شده است.
صفحات تقریباً به سرعت رشد ناخن‌های انگشت در حال جدا شدن هستند و اجازه می‌دهند ماگمای جدید افزایش یابد و فوران‌هایی را که هر چند سال جایی از جزیره رخ می‌دهند، تغذیه کند. در جاهای دیگر، بسیاری از آتشفشان‌های هم‌اکنون فعال واقع در بالای به اصطلاح نواحی فرو-رانش هستند، جایی که یک صفحه تکتونیک زیر دیگری می‌لغزد.
وقتی صفحه فرو رونده بیشتر در سطح زمین فرو می‌رود، شروع به ذوب شدن می‌کند و ماگمایی را که آتشفشان بالا را تغذیه می‌کرده، به بیرون روانه می‌کند. معمولاً این ماگماها در قیاس با آن‌ها که در ایسلند منفجر می‌شوند، چسبنده‌تر و غنی‌تر از گاز هستند و می‌توانند فوران‌های بسیار بزرگ‌تر، افنجاری‌تر و کشنده‌تر را تغذیه کنند.
آیا این فعالیت آتشفشانی قبلا رخ داده است؟
سال ۲۰۲۱، آتشفشان Fagradalsfjall ایسلند پس از یک دوره رکود طولانی، فوران کرد. نخستین بار برای بیش از ۸۰۰ سال بود که انفجاری در شبه‌جزیره Reykjanes رخ داده بود و حالا این منطقه ممکن است منبع انفجارهای جدید برای دهه‌های آینده باشد.
از سوی دیگر، اتنا هرگز خاموش نیست. اما فعالیت گذشته آن بسیار مخرب‌تر بوده است. مشکل اصلی ناشی از فوران گدازه در پایین دامنه‌های آن است که در سال‌های ۱۹۲۸.۱۹۷۱ و ۱۹۸۳ آسیب‌های قابل‌توجهی را در مناطق مسکونی ایجاد کرد. در گذشته، فوران گدازه‌ای عظیم سال ۱۶۶۹ بخش‌هایی از شهر ساحلی کاتانیا را ویران کرد.
بسیاری از آتشفشان‌هایی که در حال حاضر فعالیت پایین‌تری دارند فوران‌های بسیار بزرگ‌تری داشته‌اند، به ویژه کراکاتو که سال ۱۸۸۳ در انفجاری عظیم ۳۶۰۰۰ نفر را کشت. سپس نوادو دل رویز در کلمبیا که سال ۱۹۸۵ جان ۲۳۰۰۰ نفر را گرفت و سال ۱۹۰۲ سانتا ماریا (گواتمالا) میزبان یکی از بزرگترین انفجارهای آتشفشانی قرن بیستم بود که حدود ۶۰۰۰ نفر را کشت.
آیا باید نگران فوران‌های آتشفشان باشیم؟
پاسخ کوتاه این است که نه بیشتر از حد معمول؛ البته مگر اینکه در شهر ایسلندی گرینداویک زندگی کنید. شهروندان در حال حاضر تخلیه شده‌اند و برنامه‌هایی برای محافظت از شهر با استفاده از جت‌های آب برای خنک کردن گدازه‌هایی که به سمت آن می‌روند در دست اجراست.
یک نگرانی کوچک این است که فوران ایسلندی آینده ممکن است از همان الگوی فوران لاکی (Laki) در سال ۱۷۸۳ پیروی کند که در آن ریزش عظیم گدازه با حجم عظیمی از گاز سمی همراه شد. این اتفاق یک ابر مهلک تشکیل داد که حداقل تا اروپا و شرق آمریکای شمالی پخش شد و هوا را آلوده کرد، آب و هوای را غیرعادی کرد و موجب قحطی تا مصر و شاید هند شد.
در جاهای دیگر، هیچ چیز در هم شکننده‌ای در کار نیست، اما چیزی که در طی دهه‌ها مطالعه آتشفشان‌ها یاد گرفته‌ایم این است که همیشه انتظار چیزهای غیرمنتظره را داشته باشیم.
مترجم: زهرا ذوالقدر
