از هابیت تا نئاندرتال؛ قبل از ما چند «نوع» انسان روی زمین زندگی کرده‌اند؟
تعداد گونه‌های مختلف انسانی که روی زمین زندگی کرده‌اند احتمالا بیش از آن چیزی است که تصور می‌کنید. از مردمان هابیت گرفته تا هومو اِرِکتوس، شجره‌نامه انسان دارای شخصیت‌های بسیار عجیب و غریبی است.
فرادید| قبل از هومو ساپیِنس‌ها (گونۀ کنونی انسان)، حداقل هشت گونه دیگر از جنس انسان روی زمین زیسته‌اند: هومو هابیلیس، هومو رودولفِنسیس، هومو اِرِکتوس، هومو آنتیسِسور، هومو هایدِلبِرگِنسیس، هومو ناِلدی، هومو فلورسینِسیس (که به هابیت نیز معروف شده است) و هومو نئاندرتالِنسیس (نئاندرتال‌ها). افزون بر این، این احتمال وجود دارد که در آینده، گونه‌های بیشتری شناسایی‌شده یا نشده کشف شوند.
به گزارش فرادید، البته در این فهرست به دِنیسُوان‌ها که شاید یک گونه یا زیرگونه متمایز باشند اشاره نشد، به علاوه شمار ناشناخته گونه‌های انسانی که شاید وجود داشته‌اند، اما هنوز کشف نشده‌اند.
تمام این حیوانات (از جمله ما) به جنس «هومو» تعلق داریم که از کلمه‌ای لاتین به معنی «انسان» گرفته شده است. اعضای خانواده هومو بخشی از گروهی به نام هومینین هستند. این مورد را نباید با هومینید اشتباه گرفت؛ مورد دوم به انسان‌های مدرن و دیگر میمون‌های بزرگ زنده مانند شامپانزه‌ها، بونوبوها، گوریل‌ها و اورانگوتان‌ها اشاره دارد.
اعضای جنس هومو همگی با انسان‌های امروزی (به طور نسبی) ارتباط نزدیکی دارند و به همان جنس ما تعلق دارند؛ همانطور که ببرها، شیرها، جگوارها و پلنگ‌ها همگی به جنس پانترا تعلق دارند.
همگی این انواع انسانی به جز هومو ساپینس امروز منقرض شده‌اند، اما زمان‌هایی بوده که انسان‌های امروزی یعنی هوموساپینس‌ها در دنیایی با چندین گونه انسانی دیگر زندگی کرده‌اند. گونۀ ما حتی با برخی از آن‌ها آمیخته شد و البته این اتفاق یک شبه نیفتاد.
به یاد داشته باشید که هیچ یک از این گونه‌ها به طور مستقیم از یکدیگر در یک رشد خطی تکامل نیافت. هومو اِرِکتوس ناگهان به هومو ساپینس تبدیل نشد. کاش اینقدر ساده بود. در واقع شجره‌نامه انسان به هم ریخته، عمیقاً درهم تنیده و پیچیده است و البته ناگفته نماند که به دلیل سوابق تکه‌تکۀ فسیلی، پر از شکاف‌های پرنشده و مجهولات نیز هست.
با این حال، ما درباره برخی گونه‌های هومو که طی چند میلیون سال گذشته در این سیاره زیستند، چیزهای زیادی می‌دانیم.
هومو هابیلیس
نخستین عضو شناخته‌شده از جنس هومو، هومو هابیلیس است که بیش از ۲.۴ میلیون سال پیش تکامل یافته است. فسیل‌های این گونه در تانزانیا، کنیا، اتیوپی و آفریقای جنوبی امروزی کشف شدند و گواه این هستند که زمانی در بخش قابل‌توجهی از شرق و جنوب آفریقا می‌زیستند.
هومو هابیلیس شخصیتی مهم در داستان تکامل هومینین است، چون مغزشان بزرگتر از سایر میمون‌ها بود و این نقطه عطف مهمی در رشد رفتار پیچیده است. آن‌ها که به «handyman» (همه‌فن‌حریف) نیز شناخته می‌شوند، سازندگان ماهر ابزارهای سنگی بودند که از تکه‌های حکاکی‌شده تشکیل میشد و به عنوان تیغ کاربرد داشت.
بیشتر محققان بر این باورند که هابیلیس دوپا بود و عمودی راه می‌رفت، هرچه طبق استانداردهای ما، این راه رفتن نسبتاً شبیه راه رفتن میمون است. پس از ورود این گونه پیشگام به صحنه، تکامل انسان شتاب گرفت، بنا به دلایلی که هنوز روشن نیست.
مدلی از هومو هابیلیس در موزه تاریخ و علوم راما نهم، تایلند
هومو رودولفِنسیس
نخستین بقایای شناخته‌شده هومو رودولفِنسیس سال ۱۹۷۲ کنار دریاچه تورکانا در رودولف شرقی، کنیا کشف شد. این گونه بین ۲.۴ تا ۱.۸ میلیون سال پیش می‌زیست، یعنی تقریباً همزمان با هابیلیس در مناطق مشابه آفریقا.
از نظر آناتومی نیز این گونه نسبتاً شبیه هابیلیس بود، گرچه شواهد فسیلی نشان می‌دهد این گونه، جمجمه بزرگ‌تری داشته است. این شباهت منجر به بحث میان دیرین‌انسان‌شناس‌ها درباره طبقه‌بندی و روابط تکاملی این هومونین‌های اولیه شده است.
هومو اِرِکتوس
هومو ارکتوس بدون تردید یکی از مهم‌ترین و موفق‌ترین هومونین‌ها یا انسان‌هاست که تا به حال زیسته، بسته به اینکه این اصطلاحات را چگونه تعریف کنید.
این گونه بدون تردید طولانی‌ترین بقاء را داشته است، با شواهدی که نشان می‌دهد این گونه بین ۱.۸۹ میلیون تا ۱۱۰.۰۰۰ سال پیش می‌زیسته، یعنی نزدیک به ۲ میلیون سال! این را مقایسه کنید با انسان‌های امروزی که حضورشان تنها ۲۰۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰۰ سال قدمت دارد.
ارکتوس نخستین هومینین شناخته‌شده‌ای است که به خارج از آفریقا مهاجرت کرده است. این کار بزرگ به این گونه پراکندگی جغرافیایی عظیمی داد، طوری که فسیل‌ها نشان می‌دهند این گونه در آفریقا، آسیا و اروپا گسترش یافت. شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد ارکتوس نخستین گونه‌ای بود که آتش را کنترل کرد.
بقایای ارکتوس نشان می‌دهد این گونه بسیار متنوع بوده که با توجه به گستره جغرافیایی و زمانی عظیم آن تعجب‌آور نیست. با این حال، بیشتر نمونه‌ها نشانه‌هایی از بدن انسان‌مانند دارند، مانند پاهای کشیده و دست‌های کوتاه‌تر در قیاس با نیم‌تنه.
این شرک نیست، بلکه مدل بازسازی‌شده یک مرد بالغ هومو ارکتوس است
هومو آنتیسِسور
هومو آنتیسِسور حدود ۸۰۰۰۰۰ تا ۱.۲ میلیون سال پیش در اروپا می‌زیست. پس از نخستین کشف بقایای آن‌ها در غار گران دولینا در اسپانیا در سال ۱۹۹۴، آن‌ها به طور رسمی به عنوان آخرین جد مشترک انسان‌های مدرن و نئاندرتال‌ها توصیف شدند. مطالعات بعدی نشان داد دقیقاً چنین نیست، گرچه آن‌ها احتمالاً شاخه‌ای از هومینین هستند که درست قبل از انشعاب میان انسان مدرن و نئاندرتال شکل گرفت.
هومو هایدِلبِرگنسیس
فسیل‌ها نشان می‌دهد که هومو هایدلبرگنسیس تقریباً ۷۰۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ سال پیش در آفریقا، اروپا و احتمالاً آسیا می‌زیسته است.
این گونه ترکیبی از ویژگی‌هایی را داشت که هم در هومینین‌های پیشین مانند هومو ارکتوس و هم در گونه‌های بعدی مانند هومو ساپینس دیده میشد. همانطور که این ویژگی‌ها نشان می‌دهند، آن‌ها یک هومینین همه‌کاره و انتقالی بودند و مغز نسبتاً بزرگی داشتند و می‌توانستند ابزارهای پیچیده بسازند و در محیط‌های متنوع زندگی کنند.
هومو نالِدی
یکی از الحاقات اخیر به این گروه، بقایای هومو نالِدی است که نخستین بار سال ۲۰۱۳ با کاوش در سیستم غار «رایزینگ استار» در «گهواره بشریت» در آفریقای جنوبی کشف شد.
تحقیقات اولیه نشان داد هومو نالدی به دلیل مغز نسبتاً کوچکی که داشته، میلیون‌ها سال پیش می‌زیسته است. با این حال، قدمت‌یابی بعدی نشان داد آن‌ها با هومو ساپینس‌ها، حدود ۲۵۰۰۰۰ سال پیش همزمان بودند.
این گونه به یکی از جنجالی‌ترین شخصصیت‌های این گروه از انسان‌های منقرض‌شده تبدیل شده است. همانطور که در یک مستند معروف نتفلیکس توضیح داده شده است، سیستم غار رایزینگ استار دارای غارنگاره‌ها و گورهای تزئین‌شده است که برخی معتقدند کار هومو نالدی‌ها است. این غار نشان داد این گونه‌ها مردگان خود را دفن می‌کردند، یعنی هوش هیجانی پیشرفتهای داشتند.
این ادعا قابل‌توجه است، چون مغز هومو نالدی از مغز شامپانزه چندان بزرگتر نبوده است. این موضوع بسیار قابل‌توجه است، اما بسیاری از دیرین‌انسان‌شناسان آن را قبول ندارند.
هومو فلورسینسیس (هابیت)
هومو فلورسینسیس یکی از منحصربفردترین هومینین‌هاست. این گونه که با الهام از داستان ارباب حلقه‌ها، «هابیت» نیز نام گرفته، کمی بیش از ۱ متر قد و مغزی کوچک داشته است.
با این حال، اجازه ندهید جثه کوچک آن‌ها شما را فریب دهد و فکر کنید آن‌ها قدیمی هستند. آن‌ها فقط ۵۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ سال پیش در جزیره فلورس اندونزی زندگی می‌کردند تا اینکه انسان‌های مدرن به این منطقه رسیدند. این به معنای این احتمال است که ما با این گونه مواجه نزدیک داشته‌ایم.
برخی بر اساس داستان‌های عامیانه مردم بومی لیو (Lio) حدس می‌زنند این گونه همچنان در جزیره کوچک اندونزی زندگی می‌کند. با این حال، این یک ادعای اثبات‌نشده است که بسیاری از محققان دیگر آن را قبول ندارند.
هومو نئاندرتالِنسیس
هومو نئاندرتالنسیس که بیشتر به عنوان نئاندرتال شناخته می‌شود، کمی شبیه «گونه خواهر» ساپینس است. از نظر ژنتیکی، ما ۹۹.۷ درصد با این گونه یکسان هستیم و کاملاً روشن است که آمیختگی گسترده‌ای میان این گونه‌ها بارها و بارها رخ داده است.
در سال‌های گذشته، نئاندرتال‌ها معمولاً به‌عنوان پسرعموی «غارنشین» ابروکلفت و چوب‌بر هومو ساپینس به تصویر کشیده شدند. با این حال، شواهد فزاینده نشان می‌دهد آن‌ها هنرمند، سازگارپذیر و بسیار باهوش بودند.
آن‌ها حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش منقرض شدند. برخی انسان‌شناسان بر این باورند که شاید تغییرات آب و هوایی یا شیوع بیماری، دلیل سوق یافتن آن‌ها به سمت انقراض باشد، در حالی که برخی دیگر، هومو ساپینس‌ها را به دلیل بیرون کردن آن‌ها از میدان رقابت یا انتقال بیماری‌های استوایی به آن‌ها مقصر می‌دانند. برخی حتی استدلال می‌کنند مرگ نئاندرتال‌ها می‌تواند ناشی از نسل‌کشی به دست انسان‌های مدرن باشد.
هومو ساپینس
آخرین گونه، هومو ساپینس با نام مستعار انسان مدرن است. از نظر ریشه‌شناسی، نام آن‌ها به معنای انسان عاقل یا خردمند است که با توجه به اینکه آن‌ها خودشان این نام را ساختند، بسیار خودخواهانه است.
این گونه حدود ۲۰۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰۰ سال پیش ظهور کرد، اما تا ۱۰۰۰۰۰ سال پیش بود که شکل مغز آن‌ها مانند افراد امروزی «مدرن» شد. این گونه نخستین بار در آفریقا ظاهر شد و در تمام قاره‌های زمین ساکن شد. علاقه این گونه به اکتشاف حتی سبب شد چند بار به ماه سفر کند!
این گونه تنها عضو زنده از جنس هومو است، سازگار، خلاق، باهوش، اجتماعی، به شدت رقابتی و دارای پتانسیل پرخاشگری شدید.
این ترکیب غیرمعمول از ویژگی‌ها به این معناست که این گونه تا حدودی ماهیت متناقض دارد. در حالی که دستاوردهای فرهنگی شگفت‌انگیز و پیشرفتهای تکنولوژیکی بزرگی را به دست آورده، موجب درگیری درون گونه‌های خود شده و با چالش‌های جدی در رابطه با اثراتش روی محیط زیست روبروست.
مترجم: زهرا ذوالقدر
