قدمت حیرت‌انگیز انسانی که زیر خاکستر آتشفشان دفن شده بود
انسان‌های امروزی دقیقا چه زمانی به وجود آمدند؟ این پرسشی است که پاسخ آن را گاهی باید در ناهموارترین مناطق زمین جستو کرد؛ حتی در زیر لایه‌های خاکستر که از آتشفشان‌های باستانی به جا مانده‌اند. مناطقی که ده‌ها یا صدها هزار سال قبل، محل زندگی و پرسه زدن اولین گروه‌ها از گونۀ انسان بوده است.
فرادید| در منطقه‌ای دورافتاده در جنوب غربی اتیوپی، رودخانه اومو و شاخه‌های ناپدید شده آن، صخره‌ها و تپه‌های ناهموار را برهنه کرده‌اند و لایه‌ای از رسوبات باستانی و بقایای به دام افتاده انسان‌های اولیه را در معرض دید قرار داده‌اند. قبل از همه‌گیری کووید، سلین ویدال و همکارانش به این مکان معروف به «سازند کیبیش» سفر کردند تا در دمای سوزان که به 43 درجه هم می‌رسید کار کنند و با جستجو در میان خاکستر فوران‌های آتشفشانی باستانی، درباره برخی از قدیمی‌ترین اعضای گونۀ «انسان» اطلاعات بیشتری کسب کنند.
به گزارش فرادید؛ ویدال، آتشفشان‌شناس دانشگاه کمبریج، که چگونگی تأثیر فوران‌های باستانی بر آب و هوا و تمدن‌ها را مطالعه می‌کند، می‌گوید: «این یک ماجراجویی واقعی بود. این بخشی از علم است که زندگی آنلاین هرگز جایگزین آن نخواهد شد».
سازند کیبیش در جنوب اتیوپی
یکی از دلایلی که ویدال و همکارانش به این سایت آمدند این بود که درباره Omo I، یعنی یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته شدۀ هوموساپینس (انسان امروزی) تحقیق کنند. آنها با استفاده از برخی سرنخ‌های ژئوشیمیایی دریافتند که «اومو وان 36 هزارسال از آنچه قبلاً تصور می‌شد قدیمی‌تر است. خاکستر حاصل از فوران عظیم آتشفشان شالا حدود 233 هزار سال قبل در بالای لایه رسوبی حاوی فسیل اومو وان قرار گرفته است و این یعنی، این گونۀ انسانی و هم نوعانش حداقل 233 هزار سال قبل اینجا زندگی‌کرده‌اند».
ویدال توضیح می‌دهد: «هر فوران دارای ترکیب ژئوشیمیایی منحصربه‌فردی است، نوعی اثر انگشت که می‌توانیم از آن برای کشف دقیق اینکه کدام فوران، کدام لایۀ خاکستر آتشفشانی را ایجاد می‌کند، استفاده کنیم. با این روش می‌توان فهمید که آنچه در زیر خاکستر قرار گرفته چقدر قدمت دارد».
این یافته‌ها که این هفته در مجله نیچر منتشر شد، نشان می‌دهد که «اومو وان» از لایۀ خاکستری که جسدش را پوشانده قدیمی‌تر است اما این هنوز حداکثر سن او را نشان نمی‌دهد. در صورتی که تیم بتواند لایه آتشفشانی دیگری را از زیر فسیل شناسایی کند، ممکن است بعداً بتوان قدیمی‌ترین تاریخ ممکن را برای اومو وان تعیین کرد.
قطعات جمجمۀ اومو وان که در یک قالب بازسازی شده قرار گرفته‌اند
دیرین‌شناس مشهور ریچارد لیکی و همکارانش Omo I را در نزدیکی شهر کیبیش در جنوب اتیوپی در سال 1967 پیدا کردند. در ابتدا، دانشمندان تاریخ‌گذاری پوسته‌های نرم تنان آب شیرین یافت شده با جمجمه را تعیین کردند تا به این نتیجه برسند که بقایای آن حدود 130000 سال قدمت دارند. آنها همچنین از ابتدا به وضوح دیدند که صورت صاف، چانه برجسته و پیشانی بلند جمجمه کاملاً مدرن بود و بنابراین این شخص باستانی می‌بایست به عنوان یکی از اعضای گونه خودمان طبقه‌بندی می‌شد.
برای بیش از نیم قرن، این فسیل به عنوان یکی از قدیمی‌ترین جمجمه های موجود هوموساپینس در سراسر جهان شناخته می‌شد (تا زمان کشف قطعات جمجمه، فک و دندان 300000 ساله در جبل ایرهود مراکش در سال 2017). اما در سال 2005، مطالعه تاریخ‌گذاری رادیواکتیو، سن جمجمه فسیلی را به طور قابل توجهی به عقب برد؛ یعنی 195000 سال پیش. اما مطالعۀ اخیر نشان می‌دهد که Omo I در واقع ده‌ها هزار سال قدیمی‌تر است؛ یعنی دست‌کم مربوط به 230 هزار سال قبل است.
عصری که احتمالاً انسان خردمند برای اولین بار در آفریقا ظاهر شد و به تدریج در آفریقا تکامل یافت، یعنی بین 360 هزار سال تا 1 میلیون سال پیش، دوره‌ای پر از فعالیت‌های آتشفشانی فاجعه‌آمیز بود. فوران‌های عظیم منطقه را تکان داد و لایه‌های ضخیم خاکستر رسوب کرد که می‌توانست برخی از مناطق را غیرقابل سکونت کند. از آنجایی که گاهی اوقات تغییر محیط، انسان‌های اولیه را به سمت اتخاذ رفتارها و ابزارهای جدید سوق می داد، این فوران‌ها ممکن است در شکل‌گیری تکامل این گونه‌ها نقش ایفا کرده باشند. شاید آنها باعث شدند که گروه‌هایی از انسان‌های باستانی حرکت کنند، با یکدیگر روبرو شوند و همه چیز را از ژن گرفته تا فناوری مبادله کنند و دوباره جدا شوند.
لایه‌های رسوبی فورانی که 233 هزار سال پیش رخ داد
به علاوه خاکستر آتشفشانی آثار بسیاری از آنچه در آن دوران آشفته رخ داده را در زیر لایه‌های خود حفظ کرده است. از طریق بررسی همین لایه‌های خاکستر آتشفشانی بود که محققان توانستند به تخمین قدمت واقعی انسان اومو وان نزدیک‌تر شوند.
تاریخ فسیل‌های مهمی مانند Omo I برای دانشمندانی که در حال گردآوری جدول زمانی تکاملی انسان‌های خردمند هستند بسیار مهم است. آنها یک چارچوب محکم برای کمک به ردیابی تغییرات در تکامل، مانند ظاهر انسان، یا فناوری‌ها و ابزارها ارائه می‌دهند.
شکل شگفت‌انگیز جمجمه Omo I نشان می‌دهد که انسان‌هایی که 230000 سال پیش در شرق آفریقا زندگی می‌کردند تا حدی تکامل یافته بودند که بسیار شبیه خودمان بودند.
