اینجا «پست‌ترین» نقطۀ خشکی روی سیاره زمین است

فرادید|  پایین‌ترین نقطه‌ی خشکی روی زمین، کرانه‌های «دریای مرده» در خاورمیانه هستند. بر پایه‌ی داده‌های سازمان ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA)، این منطقه حدود ۴۳۰ متر پایین‌تر از سطح دریا است.  کرانه‌های دریای مرده پایین‌ترین نقطه‌ی «خشکی» هستند، اما عمیق‌ترین نقطه‌ی سطح زمین به شمار نمی‌روند. این عنوان متعلق به «گودال چَلِنجِر» در گودال ماریانا در اقیانوس آرام است که به عمق حدود ۱۰٬۹۳۵ متر زیر سطح دریا می‌رسد. 

به گزارش فرادید، عمق دقیق سطح دریای مرده می‌تواند روزانه تغییر کند. به‌گفته‌ی ناسا، در روزهای گرم و خشک تابستان، سطح آب ممکن است به دلیل تبخیر تا ۲-۳ سانتی‌متر کاهش یابد.  دریای مرده که در واقع دریا نیست، بلکه یک دریاچه‌ی بزرگ آب‌شور است، ۷۶ کیلومتر طول و تا ۱۸ کیلومتر عرض دارد. نام «دریای مرده» را راهبان مسیحی از آنجا که در آن هیچ نشانی از حیات مشاهده نکردند، به آن داده‌اند. 

این دریاچه در امتداد گسل دریای مرده قرار دارد؛ گسلی به طول تقریبی ۱٬۰۰۰ کیلومتر که از دریای سرخ تا کوه‌های توروس در ترکیه امتداد دارد و برپایه‌ی پژوهشی که سال ۲۰۰۶ در نشریه Earth and Planetary Science Letters منتشر شد، شکل‌گیری آن نزدیک به ۲۰ میلیون سال پیش آغاز شده است. این گسل مرز میان صفحه‌ی تکتونیکی آفریقا در غرب و صفحه‌ی عربستان در شرق را شکل می‌دهد. به گفته‌ی ناسا، دریای مرده درون «دره‌ی بزرگ ریفت» قرار دارد که در حال شکافتن قاره‌ی آفریقا است. 

به‌گفته‌ی راب پوکالنی، پژوهشگر علوم دریایی از دانشگاه رودآیلند، گسل دریای مرده در اصل یک گسل انتقالی است؛ مشابهِ گسل سَن آندریاس در کالیفرنیا که در آن دو صفحه‌ی زمین‌ساختی کنار هم حرکت می‌کنند. هر دو سوی گسل به سوی شمال حرکت می‌کنند، اما سمت شرقی با سرعت اندکی بیشتر، یعنی حدود ۵ میلی‌متر در سال جابه‌جا می‌شود. در مقایسه، گسل سَن آندریاس ۱۰ برابر سریع‌تر حرکت می‌کند. 

پیش‌تر، پژوهشگران گمان می‌کردند دریای مرده در اصل به دلیل یک خمیدگی (زیگزاگ) در امتداد گسل دریای مرده شکل گرفته است. اگر این گسل به‌شکل کامل مستقیم بود، یک سمت می‌توانست به‌راحتی کنار سمت دیگر بلغزد. اما اگر گسل خمیدگی (زیگزاگ) داشته باشد، وقتی یک طرف کنار طرف دیگر حرکت کند، در ناحیه خمیدگی، جایی‌که دو سوی گسل از هم دور می‌شوند، شکاف ایجاد می‌شود. چنین حوضه‌ای، موسوم به حوضه‌ی کششی می‌تواند دیواره‌های بلندی داشته باشد و این نکته می‌تواند توضیح دهد چرا ارتفاع دریای مرده این‌قدر پایین است. 

با این حال، مدل کلاسیک حوضه‌های کششی می‌گوید این حوضه‌ها ابتدا کشیده می‌شوند و طول پیدا می‌کنند، سپس در گذر زمان عمیق می‌شوند. اما حوضه‌ی دریای مرده بیشتر در پهنا گسترش یافته تا در عمق. رسوباتی که کفِ بخش جنوبی دریای مرده را شکل می‌دهند تا عمق حدود ۱۵ کیلومتر امتداد دارند، در حالی که این بخش تنها حدود ۱۰ کیلومتر عرض دارد. 

در عوض، دانشمندان معتقدند دریای مرده یک حوضه‌ی فروریزشی است، یعنی در حالی‌که دو سوی گسل در حال لغزش کنار هم بودند و اندکی از هم دور می‌شدند، یک قطعه‌ی بازالتی جدا شده و از حدود ۴ میلیون سال پیش فروریخته است. در نتیجه، حوضه‌ی دریای مرده عمیق‌تر شد، اما سایر ابعاد آن بدون تغییر باقی ماند. 

تشخیص این‌که کدام مدل در مورد شکل‌گیری دریای مرده درست است، کار بسیار دشواری است؛ زیرا این حرکات بسیار آهسته هستند. درک آنچه به شکل لحظه‌ای در این بخش از پوسته‌ی زمین در حال وقوع است، کاری بسیار دشوار و پرهزینه است.

مترجم: زهرا ذوالقدر