ماهِ آبیِ آسمان در ۳۱ اکتبر

امسال در اتفاقی نادر که قرار است در شب هالووین آسمان با ماه آبی روشن شود

امسال قرار است در ترسناک‌ترین شب سال (۳۱ اکتبر) در عجیب‌وغریب‌ترین سال (۲۰۲۰) آسمان سرد و تیره با نور اسرار‌آمیز ماه آبی روشن شود. "ماه آبی" و "هالووین" این روز‌ها در بیشتر شبکه‌های اجتماعی و هشتگ‌ها دیده می‌شود، اما هر چه می‌خوانید را باور نکنید؛ حقیقت ماجرا را در ادامه بخوانید که البته به همان‌اندازه هیجان‌انگیز است.

آیا ماه واقعا آبی می‌شود؟

بعضی ستاره‌شناسان می‌گویند که قرار نیست چنین اتفاقی بیافتد

اد بلومر، اختر‌شناس رصد‌خانه گرینوویچ در بریتانیا می‌گوید: "البته که نه". اصطلاح "ماه آبی" هیچ ربطی به رنگ واقعی ماه ندارد بلکه به زمان مشاهده ماه کامل در طول سال مربوط است. اما این اتفاق هر چه باشد بسیار زیباست و گاهی ماه به طور اتفاقی تغییر رنگ می‌دهد.

این اخترشناس می‌گوید: "اگر بخت با شما یار باشد، بسته به جایی که زندگی می‌کنید ممکن است ماه را با کمی ته‌رنگ آبی هم مشاهده کنید، گاهی اگر مقداری ذرات گرد‌و‌غبار یا دود در جو زمین باشد نور ماه به رنگ آبی وهم‌انگیزی درمی‌آید".

البته که دیدن این صحنه خیلی تماشایی است، اما "ماه آبی" نیست. اد اضافه می‌کند: "بله زیباست! اما این فقط پدیده‌ای جوی است و ربطی به اخترشناسی ندارد، نوعی خطا و بازی نور است؛ باید اطمینان بدهم که در این ماجرا رنگ ماه هیچ تغییری نمی‌کند".

بعضی از شرایط جوی مثل گرد و غبار هوا باعث میشود ماه به رنگ آبی به نظر آید

اینجاست که ماجرا کمی پیچیده می‌شود. اد می‌گوید: "حداقل سه تعریف جداگانه برای ماه آبی وجود دارد که هر کدام با دیگری تفاوت دارد"؛ همه آن‌ها در مورد ماه کامل است، اما این تنها شباهت آن‌ها با یکدیگر است.

تعریف اول از ماه آبی: سومین قرص کامل ماه در فصل نجومی که چهار بار قرص کامل ماه دیده شود. این غیر‌معمول است، چون به طور معمول فصل‌های نجومی (برحسب موقعیت زمین نسبت به خورشید) فقط سه ماه کامل دارند.

برای درک این موضوع باید فصل‌های هوا‌شناسی را آنطور که همه می‌شناسیم فراموش کنیم؛ بهار، تابستان، پاییز و زمستان. به جای آن باید مثل اختر‌شناس‌ها فکر کنید.

هر چرخه از اعتدالین شروع می‌شود (اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی؛ زمانی که خورشید دو بار در سال از استوای آسمانی می‌گذرد) و با انقلابین پایان می‌پذیرد (انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی: زمانی که خورشید دو بار در سال هنگام ظهر به بالاترین یا پایین‌ترین نقطه در آسمان می‌رسد).

تعریف دوم از ماه آبی: سیزدهمین ماه کامل در سال تقویمی است

این اتفاق هم خیلی نادر است، چون به طور معمول هر سال ۱۲ ماه کامل دارد (یکی در هر ماه). با توجه به اینکه چرخه‌های ماه ۲۹/۵ روزه است این خرده‌ها جمع می‌شوند و در نتیجه حدود هر دو سال و نیم یک بار یک ماه کامل سیزدهم در سال دیده می‌شود.

تعریف سوم از ماه آبی: دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی

این همان پدیده‌ای است که ۳۱ اکتبر امسال (امشب) شاهد آن خواهیم بود؛ البته این تعریف غلط است. مشهور‌ترین وهمه‌گیر‌ترین تعریف برای "ماه آبی" اشتباهی است که به حدود سال ۱۹۴۰ باز‌می‌گردد و به دلیل استفاده در آزمون‌ها و مسابقه‌ها و برنامه‌های رادیویی رواج پیدا کرده است؛ شاید، چون نسبت به دو تعریف دیگر ساده فهم‌تر بوده است.

اد می‌گوید: "سرنخ ماجرا اینجاست؛ این تعریف در حدود سال ۱۹۸۰ به دلیل بازی اطلاعات عمومی در دنیا رواج پیدا کرد" و در سال‌های اخیر هم مثل قارچ در شبکه‌های اجتماعی سبز شده است و به نظر می‌رسد که ماندگاری آن را تثبیت کند.

آیا همه ما ماه را یک جور می‌بینیم؟ مشخص شده که همیشه اینطور نیست

این پدیده چقدر نادر است؟
این اخترشناس می‌گوید:"خوب بستگی به این دارد که کدام تعریف از ماه آبی را در نظر بگیرید". اگر تعریفی که حالا بطور گسترده رواج پیدا کرده را در نظر بگیریم، می‌توان گفت هر دو یا سه سال می‌توان انتظار دیدن آن را داشت.

اد همچنین می‌گوید: "اما مراقب باشید؛ در همه‌جای کره زمین نمی‌توان در هر سال همان تعداد ماه آبی دید".

این چطور امکان دارد؟
اد می‌گوید: "چون مناطق مختلف روی کره زمین ساعت‌های محلی گوناگونی دارند، ماه ممکن است فقط یک بار در موقعیت ماه کامل قرار بگیرد". آنچه به راستی استثنایی است، دو ماه آبی در یک سال تقویمی است (گاهی فقط با دو ماه فاصله) همانطور که در سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاد.

اگر آن را ندیدید باید تا ۳۱ مارس سال ۲۰۳۷ صبر کنید تا بتوانید دوباره آن را تماشا کنید.

گفته می‌شود که این سنگ‌های ایستاده "کالانیش" در اسکاتلند ۵۰۰۰ هزار سال قدمت داشته باشند

آیا این ترسناک‌ترین شب سال خواهد بود؟
اد با خنده جواب می‌دهد: "من به عنوان اختر‌شناس آن را اصلا ترسناک نمی‌بینم، اما همیشه تماشای ماه کامل لذت‌بخش است".

از مغولستان تا کوه‌های آند در آمریکای جنوبی، ماه کامل و تغییر فصل‌ها همیشه الهام‌بخش قصه‌ها، افسانه‌ها و اسطوره‌ها بوده است که هالووین فقط یکی از آنهاست، البته همه آن‌ها باعث پیشرفت‌های علمی هم شده است.

شور و اشتیاق دیدن ماه و دگرگونی‌های آن به گذشته‌های دور باز‌می‌گردد؛ اد می‌گوید:"در سراسر جهان، تقویم‌ها برای مردم اهمیت داشته است، استون‌هنج (مجموعه بنای سنگی در بریتاینا) و بنا‌های باستانی دیگر را ببینید. این نشان می‌دهد که ما چطور زمان و الگو‌های آسمان را دنبال کرده‌ایم و چگونه جهان اطراف‌مان را درک کرده‌ایم".

اد ادامه می‌دهد "وقتی قصه می‌گوییم، بسیاری از دانش‌های پیچیده را در دسترس مردم قرار می‌دهیم و برای اخترشناسان فرصت خیلی خوبی است تا با عموم مردم ارتباط برقرار کنند، مردم علاقه نشان می‌دهند و من هم در مورد ماه حرف می‌زنم".

پس، ۳۱ اکتبر، هر جا هستید، فراموش نکنید آسمان را نگاه کنید و از این تماشا لذت ببرید.