(تصاویر) شگفتی‌های ناشناختۀ «صحرا»؛ صخره‌های عجیب و نقاشی‌های باستانی

فرادید| وقتی به یک طاقچه‌ی سنگی که روی صخره‌ای ماسه‌سنگی در قلب فلات اِنیدی در کشور چاد حک شده نگاه می‌کنید، متوجه نقاشی‌هایی عجیب می‌شوید که به رنگ اخرایی و سفید رنگ‌آمیزی شده‌اند؛ مردانی شترسوار که در کنارشان گاوهای بزرگ روی تمام سطح صخره به رقص آمده‌اند. 

به گزارش فرادید، در طول میلیون‌ها سال، باد و باران، فلات اِنیدی در گوشه‌ی دورافتاده‌ی شمال شرقی با قله‌های تنها و طاق‌های بلند به رنگ شانه‌ی عسل را شکل داده‌اند.  اما اینجا فقط صحنۀ شگفتی طبیعت نیست. مردمان بومی هم این چشم‌انداز را با نقاشی و حکاکی هزاران تصویر روی صخره‌ها، مزین کرده‌اند. 

رسیدن به این منطقه مستلزم یک رانندگی چهار روزه‌ی ۱۰۰۰ کیلومتری پردست‌انداز از N'Djamena از راه صحرای بزرگ آفریقا می‌شود. فلات انیدی به دلیل دورافتادگی محض و این حقیقت که چاد تا همین اواخر متحمل سال‌ها جنگ از جمله کودتا، خونریزی‌های قومی و جنگ علیه لیبی شده است، تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده است.

به همین دلیل، دانشمندان کمی قادر به رسیدن به این چشم‌انداز دور از دسترس بودند که تصور می‌شود ۷۵ درصد آن مطالعه نشده است و عده‌ای آن را ناشناخته‌تر از پشت ماه توصیف می‌کنند!

(فلات انیدی دارای یکی از بزرگترین شگفتی های هنر سنگی ماقبل تاریخ در جهان است)

انیدی برای آن دسته از افرادی که به این منطقه سفر می‌کنند دارای یکی از بزرگ‌ترین تراکم‌های هنر سنگی ماقبل‌تاریخی دنیاست. تقریباً دیواره‌های هر غاری با نقاشی مزین شده است. اگرچه این نقوش به اندازه‌ی لاسکوی فرانسه یا نقاشی‌های خوک ۴۵۵۰۰ ساله‌ی اندونزی قدیمی نیستند، قدمت بسیاری از آن‌ها به هزاره ششم پ. م بازمی‌گردد و گواه تاریخ متغیر بزرگ‌ترین بیابان داغ دنیاست. 

آنجله آلومبه که برای پارک‌های آفریقایی کار می‌کند و در V’Djamena مستقر است، می‌گوید: «این نقاشی‌ها به ما کمک می‌کند با هویت، فرهنگ و ریشه‌هایمان ارتباط برقرار کنیم. انیدی یک کتاب باز درباره تاریخ اجداد ماست. هر زمان که به انیدی می‌روم گریه‌ام می‌گیرد؛ این چشم‌انداز زیبا با مردمانی که کسی از آن‌ها خبر ندارد. هیچ‌کس نیست که به این مکان برود و نتواند با آن ارتباط برقرار کند. انیدی ویژگی‌های بسیار خاصی دارد.»

اینجا در عمق بیابان، شما با دنیای باستانی تنها هستید. اثری از ساختمان و جاده نیست. برعکس جاهای دیگر که بیشتر آثار باستانی را سروصدای توریست‌ها احاطه کرده یا برای محافظت به روی عموم بسته شدند. 

سال ۲۰۱۶، انیدی که وسعتش به اندازه‌ی سوئیس است، در میراث جهانی یونسکو ثبت شد. مدت کوتاهی پس از آن، به عنوان یک منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی طبیعی و فرهنگی طبقه‌بندی شد و تحت حفاظت سازمان مشهور غیر انتفاعی حفاظت از پارک‌های آفریقایی قرار گرفت.

اوایل امسال، یک مطالعه‌ی طولانی‌مدت باستان‌شناسی آغاز شد که نه تنها نقشه‌ی تمام هنرهای صخره‌ای سایت را ثبت می‌کند، بلکه زمین‌های پیرامون را در جستجوی سرامیک‌های باستانی، گرده‌ی گیاهان و استخوان‌های حیوانات بررسی می‌کند. 

راهنمای ایتالیایی، آندرآ بونومو می‌گوید: «وقتی یک باستان‌شناس ایتالیایی اخیراً برای یک بازدید کوتاه به این جا آمد، ظرف نیم ساعت، یک تکه سفال ۷۰۰۰ ساله پیدا کرد. تصور کنید اگر زمان بیشتری برای این کار صرف شود، چه چیزهایی پیدا می‌شود!» 

بعدتر، بونومو توضیح داد که چگونه در سال ۲۰۰۱، یک جمجمه‌ی فسیلی هفت میلیون‌ساله به نام Toumaï در غرب اندی کشف شد. بقایای این جمجمه بسیار قدیمی‌تر از اسکلت معروف اتیوپی به نام Lucy بود. این یافته مردم را به این باور رساند که ممکن است چاد منشا بشریت باشد. 

به گفته‌ی دکتر بابا مالای، عضوی از تیم اکتشافی، نه تنها قدمت جمجمه «تومایی» از نظر علمی با تحلیل رادیوکربن تایید شد، بلکه بقایای فسیلی دیگری از بستگان تومایی هم در همان منطقه یافت شد که نشان می‌داد ما با یک پرونده‌ی تک سروکار نداریم. 

برای رسیدن به انیدی، از ساوانا با آن رزهای بیابانی، علف‌های زرد و درختان اقاقیایی که دارد، باید رانندگی کنید. از مقابل مردمان چادرنشین Wodaabe و Oulad-Rachid عبور می‌کنید. زنان و کودکان سوار شترسواری می‌کنند و درون ارابه‌های رنگی مزین با پارچه‌های رنگارنگ، کدوی قلیانی و ردیفی از کاسه‌های بزنری نشسته‌اند. مردان کنار آن‌ها راه می‌روند در حالیکه حرزهای چرمی مثل چمدان برای محافظت در برابر شیطان روی سینه‌شان بسته‌اند. سپس جاده آسفالته دارای سنگفرش به آخر می‌رسد. زمین عاری از درخت است و وارد شدن به انیدی مثل گذشتن از دروازه‌ای به جایی میان جهان‌ها است. 

هنر سنگی انیدی آشکارکننده‌ی تغییراتی است که در طول هزاران سال در این سرزمین اتفاق افتاده‌اند. این ناحیه نیز مانند تمام صحرای بزرگ آفریقا، زمانی سرسبز و پر از دریاچه بود. مردمان زیادی زمانی ساکن این ناحیه بودند، اما حالا عده‌ی کمی اینجا زندگی می‌کنند.

همانطور که بین تک‌سنگ‌های قرمز پرسه می‌زنید نقاشی‌های باستانی فیل، کرگدن، زرافه و شترمرغ را می‌بینید که همگی‌شان حیوانات وحشی رایج در انیدی تا همین اواخر بودند. بیش از ۶۰۰۰ سال پیش پس از خشک‌تر شدن این ناحیه، این حیوانات یا به جنوب کوچ کردند یا تلف شدند.

با این حال، انیدی هنوز به بهشت صحرای بزرگ آفریقا معروف است چون میزان بارانی که دریافت می‌کند از باقی صحرا بیشتر است و وادی‌ها (بسترهای روخانه‌ای) در آن شکل می‌گیرد مانند واحه‌های سبز و منابع آب دائمی که منبع‌شان چشمه‌های زلال است. گیاهان گرمسیری به لطف این آب شکوفا می‌شوند و هنوز آثاری از دوران آبادانی آن پابرجاست. 

زمان نه چندان دوری، شترمرغ‌های گردن قرمز، آداکس و غزال بزرگ شاخدار پیش از این که با شکار غیرقانونی منقرض شوند، به وفور در این سرزمین پرسه می‌زدند. با این حال، پارک‌های آفریقایی هم‌اکنون دوباره این حیوانات را به حیات‌وحش بازگردانده‌اند. انیدی شاید عاری از حیات به نظر برسد (بیشتر حیات وحش آن شبانه است). اما اگر کمی دقت کنید جوجه‌تیغی، خرگوش‌های کوهی و هوبره‌های عربی بزرگ که برای پروازخیز برمی‌دارند را می‌بینید.

انیدی معادل آفریقاییِ دره‌ی یادبود آمریکا است که سایه‌نماهای سنگی از هر افقی به چشم می‌آیند، با این تفاوت که به اندازه دره‌ی یادبود شناخته‌شده و معروف نیست، هرچند ۲۰۰ برابر بزرگ‌تر از آن است.

انیدی علاوه بر حیوانات، به داشتن حکاکی‌هایی از مردان و زنان در اندازه واقعی معروف است. نقوش گاوها در تمام اندازه‌ها همه جا دیده می‌شود. این نقاشی‌ها نشان‌دهنده‌ی روزگاری هستند که گله‌های بزرگ پیش از تبدیل شدن این منطقه به صحرا اینجا زندگی می‌کردند.

هنرمندان باستانی جنگجویانی با سپرها، شکارچیانی حین شکار و رقصندگانی با سربندهای بلند پردار و جواهرات را هم به تصویر کشیده‌اند. برخی از مردمی که به تصویر کشیده شدند سرهای بزرگ و گرد شبیه بیگانه‌های فضایی دارند! بونومو می‌گوید: «کارشناسان فکر می‌کنند هدف این نقاشی‌ها رمزی است. داشتن حیوانات بیشتر و شکار بهتر.» 

باستان‌شناس محلی دکتر گوئمونا جیمت گفت: «برخلاف هرجای دیگری در صحرای بزرگ آفریقا، اینجا مردم از دوران نوسنگی بی‌وقفه زندگی کرده‌اند. نشانه‌اش تنوع هنر این منطقه است؛ چیزی که انیدی را اینقدر خاص کرده است.» 

جیمت می‌گوید پارک‌های آفریقایی تلاش می‌کنند مردم محلی را درباره‌ی اهمیت تاریخی نقاشی‌ها آگاه کنند و ارتباط آن‌ها را با زندگی امروز به کودکان مدرسه بیاموزند. او می‌گوید: «ما جزئیاتی مانند مردان چاقو به دست را به آن‌ها نشان می‌دهیم، مردانی درست مثل والدین‌شان. رقص‌شان نیز مشابه مردمان کردا است که اکنون در جنوب در ساحل (Sahel) زندگی می‌کنند.» 

(علاوه بر نقوش حیوانات تصاویر عجیبی از آدم‌ها نیز روی صخره ها نقش بسته‌اند)

این سرزمین بدون شک باستانی است. آهن‌کاری‌های باستانی را در این منطقه می‌توان شناسایی کرد، کوره‌های آن‌ها هنوز موجود است و خانه‌های نوسنگی بدون سقف، مقبره‌ها و سنگ‌های تراش آنتیک. 

باید امیدوار بود که با شروع حفاری‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی، فلات انیدی بالاخره برخی از رازهای باستانی‌اش را فاش کند.

مترجم: زهرا ذوالقدر