(تصاویر) مقبره خیره‌کننده یک پادشاه
در میان راه‌های ورودی مقبره‌های «دره پادشاهان»، سازه‌ای قرار دارد که در بین محققان به «KV۱۷» معروف است. این سازه که ضربان قلب مصرشناسان را تندتر می‌کند، مقبره‌ای است که برای «ستی یکم»، فرعونی که در سال ۱۲۷۹ قبل از میلاد درگذشت، ساخته شده است.
«ستی یکم» در یکی از رنگارنگ‌ترین مقبره‌های سلطنتی مصر دفن شده بود؛ مقبره‌ای که در سالن ورودی تا اتاق دفن آن، جزئیات و نقش و نگارهای مختلف به کار رفته است. شاید یکی از تفاوت‌های مهم این مقبره با سایر مکان‌ها با تاریخ مشابه در مصر، تابوت خالی فرعون در زمان کشف این مقبره باشد
در میان راه‌های ورودی مقبره‌های «دره پادشاهان»، سازه‌ای قرار دارد که در بین محققان به «KV۱۷» معروف است. این سازه که ضربان قلب مصرشناسان را تندتر می‌کند، مقبره‌ای است که برای «ستی یکم»، فرعونی که در سال ۱۲۷۹ قبل از میلاد درگذشت، ساخته شده است.
زمانی که این مقبره در سال ۱۸۱۷ میلادی کشف شد، دیوارهای نقاشی‌شده که باورهای مذهبی را از طریق تصاویر فرعون و ایزدان مصر باستان به تصویر کشیده است، کاوشگران را شگفت‌زده کرد.
در دوره «پادشاهی نوین»، یعنی زمانی که مصر به سطح جدیدی از قدرت و نفوذ رسید، «دره پادشاهان» به عنوان محل دفن بسیاری از حکمرانان مورد استفاده قرار گرفت. ساخت این گورستان عظیم از دوران حکومت «تحوتموس یکم»، سومین پادشاه دودمان هجدهم آغاز شد.
یک مقبره بزرگ برای «تحوتموس» آماده شد که درون صخره‌های این درّه، تراشیده شده بود. این منطقۀ دورافتاده برای این به عنوان یک گورستان انتخاب شده بود تا مقبره‌ها را از چشم سارقان پنهان کنند.
با وجود آن تلاش‌ها برای مخفی کردن مقبره‌ها و اشیائی که در آن‌ها قرار داده شده بود، بیشتر مقبره‌ها، البته به جز مقبره «توت عنخ آمون»، به طور قابل توجهی غارت شدند، که مقبره «ستی یکم» هم یکی از آن‌ها بود.
با این حال، مقبره «ستی یکم» حتی بدون اشیاء خاکسپاری طلایی و مومیایی «فرعون»، در زمان کشف هنوز گنجینه‌های بی‌شماری داشت. هنر ارزشمندی که دیوارهای مقبره را تزئین کرده است، به کارشناسان کمک کرد تا اطلاعات خوبی درباره سنت‌های خاکسپاری این فرعون به‌دست آورند.
مقبره «ستی یکم» که در سال ۱۸۷۱ میلادی کشف شد، در فاصله بین مقبره پدرش «رامسس یکم» و «رامسس دهم» فرعون دودمان بیستم قرار دارد
زمانی که «جیووانی بلزونی»، ماجراجوی ایتالیایی و عضو سابق سیرک، در سال ۱۸۱۵ میلادی وارد مصر شد، این کشور تحت کنترل بریتانیا بود. با وجود هویت «بلزونی» که ترکیبی از کاشف و سارق مقبره بود، کنسول بریتانیا از خدمات او برای کمک به انتقال مجسمه سر عظیم «رامسس دوم» به اسکندریه استفاده کرد و این مجسمه را درنهایت به موزه بریتانیا در لندن فرستاد. بلزونی همچنین درگیر یک کشمکش با کنسول فرانسه شد که باندهایی از سارقان مقبره را برای ردیابی آثار باستانی به کار گرفته بود.
«بلزونی» برای سبقت گرفتن از رقیب خود، با مردم محلی نزدیک «دره پادشاهان» دوست شد. او به لطف اطلاعات آن‌ها از این محوطه شناخت پیدا کرد.
البته «بلزونی» واقعا به باستان‌شناسی علاقه‌مند بود. او پس از بررسی توپوگرافی درّه به این نتیجه رسید که تخلیه سریع آب باران می‌تواند نشان‌دهنده وجود منافذ پنهان باشد.
«بلزونی» در زمستان سال ۱۸۱۶ میلادی، موقعیت مکانی مقبره «آیی»، یکی از فرعون‌های دودمان هجدهم مصر را کشف کرد. اعضای گروه او در اکتبر همان سال مقبره «رامسس یکم»، مؤسس دومان نوزدهم را کشف کردند.
«بلزونی» در جریان کشف این مقبره متوجه یک حفره کوچک شد که آب باران از طریق آن به آسانی جذب می‌شد. به همین دلیل نتیجه گرفت که یک فضای خالی باید زیر حفره وجود داشته باشد. اعضای گروه او با حفاری این نقطه، ورودی را کشف کردند که مملو از ویرانه بود. پس از اینکه ویرانه‌ها تخلیه شدند، دیوارهای نقاشی‌شدۀ حیرت‌آور نیز آشکار شدند.
زمانی که «بلزونی»، مشغول کاوش مقبره بود، بقایای یک گاو نر مومیایی‌شده را پیدا کرد که باعث شد این مقبره را به عنوان مقبره‌ای برای «آپیس» (گاو مقدسی که در جنوب مصر پرستیده می‌شد) شناسایی کند. او این مقبره را به عنوان مقبره‌ای برای «ستی یکم» یا دیگر حکمرانان شناسایی نکرد؛ چراکه در هیچ نقطه‌ای از مقبره اثری از مومیایی انسان نبود.
سقف اتاق دفن «ستی یکم» نمایی از آسمان و ستاره‌ها را به تصویر می‌کشد
«بلزونی» با اینکه هویت مالک اصلی این مقبره را تشخیص نداده بود، اما متوجه شد که نقاشی‌های فضای داخلی مقبره بی‌نظیرند. چند ماه پس از این اکتشاف، «بلزونی» نسخه‌های مومی این نقاشی‌ها را ایجاد کرد که البته باعث آسیب رسیدن به دیوارنگاره‌ها شد. او همچنین نقاشی‌های آبرنگ از هنر مقبره خلق کرد.
زمانی که «بلزونی» به اتاقک دفنی رسید، با سقفی از نقاشی آسمان مواجه شد و تابوتی از جنس سنگ آهک پیدا کرد که خالی بود. این تابوت در نزدیکی یک راه‌پله کشف شد که به یک راهرو مرموز منتهی می‌شد.
اعضای گروه کاوشی «بلزونی» پس از کاوش چند متر از این راهرو، در نهایت آن را رها کردند. تابوت‌دان از مقبره خارج شد و در نهایت «جان سوان»، مجموعه‌دار انگلیسی مالک آن شد.
در این دیوارنگاره، ستی یکم درحالی به تصویر کشیده شده است که با ایزدان مختلف مصر باستان ملاقات می‌کند
آثار هنری این مقبره علاوه‌بر اینکه خیرکننده بودند، قدیمی‌ترین و کامل‌ترین متن‌های خاکسپاری را در اختیار مصرشناسان امروزی قرار دادند. نقاشی‌های دیواری مقبره، صحنه‌هایی از «کتاب امدوات» را با جزئیات به تصویر کشیدند.
روی تابوت‌دانی که در این مقبره کشف شد نیز با صحنه‌هایی از «کتاب دروازه‌ها» تزئین شده است و امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دودمان نوزدهم مصر باستان شناخته می‌شود.
چندین سال پس از این اکتشاف، کارشناسان بارها پادشاهان مختلف را به عنوان مالک احتمالی مقبره شناسایی کردند، اما «ژان فرانسوا شامپولیون»، محقق فرانسوی ـ در سال ۱۸۲۸ میلادی با تفسیر نوشته‌های هیروگلیف مقبره، «ستی یکم» را به عنوان مالک آن شناسایی کرد.
«ستی یکم» که یکی از بزرگترین حکمرانان دودمان نوزدهم و پدر «رامسس دوم» بود، به مدت ۱۱ سال حکومت کرد. باستان‌شناسان بعدها، مومیایی فرعون را در «مخفیگاه سلطنتی مومیایی» کشف کردند. این مومیایی در دوران باستان برای اینکه در امان بماند به مخفیگاه منتقل شده بود.
مومیایی ستی یکم که در سال ۱۸۸۱ میلادی کشف شد
تحقیقات درباره این مقبره تا قرن بعد ادامه پیدا کرد. در سال ۱۹۰۳ میلادی، «هاوارد کارتر» که در سال ۱۹۲۲ میلادی، مقبره «توت عنخ آمون» را کشف کرده بود، مقبره «ستی یکم» را بار دیگر مورد بررسی قرار داد.
یک قرن بعد نیز «زاهی حواس» ـ باستان‌شناس مصری ـ سرانجام تونلی را نزدیک به پلکانی که «بلزونی» کشف کرده بود به طور کامل کاوش کرد. «حواس» دریافت که این تونل به طور ناگهانی بعد از ۲۴۰ متر تمام می‌شود و به این نتیجه رسید که احتمالا این تونل قرار بود اتاقک دفن را به قلمرو مردگان متصل کند.
از زمان نخستین کاوش «بلزونی»، مقبره در معرض عناصر مختلف قرار گرفته و بازدید انسان به آن آسیب رسانده است. با این حال تلاش‌هایی برای حفظ و نگهداری مقبره «ستی یکم» صورت گرفته است؛ در سال ۲۰۱۶ میلادی «بنیاد فکتوم» از جدیدترین فناوری استفاده کرد تا تمام ساختار مقبره را اسکن و از آن عکسبرداری کند تا از این طریق علاوه‌بر حفاظت و مطالعه آثار هنری آن، کپی‌برداری‌های دقیقی نیز انجام دهد که با چاپ کردن آن‌ها امکان ساخت یک نمونه مشابه از مقبره به وجود بیاید.
پس از اینکه این ماکت در ابعاد واقعی ساخته شد، این امکان برای بازدیدکنندگان فراهم شد که حضور در مقبره باشکوه فرعون را بدون وارد شدن به مقبره اصلی تجربه کنند.
با در نظر رفتن فاصله ۸۸ متری سالن ورودی تا اتاق دفن، مقبره «ستی یکم» طولانی‌ترین مقبره در «دره پادشاهان» محسوب می‌شود
ورودی به مقبره «ستی یکم» به مجموعه‌ای از دالان‌های و اتاقک‌ها منتهی می‌شود. دیوار اتاقک‌های نزدیک ورودی با آثار هنری بی‌شماری تزئین شده‌اند و متن‌های مخصوص خاکسپاری با محوریت «رع» ـ ایزد خورشید مصریان باستان ـ را شامل می‌شود.
یکی از این متن‌های «کتاب امدوات» متعلق به «پادشاهی نوین» است که ماجراهای «رع» را روایت می‌کند. بازدیدکنندگان از این مقبره با پایین آمدن از چند پله از سه دالان عبور می‌کنند.
سمت راست: تصویری از کتاب امدوات
سمت چپ: ورودی اصلی مقبره ستی یکم
در اتاق نخست، تصویر «ستی یکم» را می‌توان مشاهده کرد که با «رع» ملاقات می‌کند. در این اتاق همچنین تعدادی کرکس به عنوان نمادی از «نخبت»، الهه مصر باستان روی سقف و در پس‌زمینه‌ای پرستاره به تصویر کشیده شده‌اند.
در ادامه بازدیدکنندگان وارد اتاقکی می‌شوند که به عنوان مقبره «ازیریس»، ایزد جهان زیرین در مصر باستان ساخته شده است. در این اتاقک می‌توان آثار هنری را دید که استقبال خدایان از فرعون متوفی را نشان می‌دهند.
مقصد بعدی، اتاقی است که چهار ستون پرنقش و نگار در آن ساخته شده است. روی هر سمت این ستون‌ها روح «ستی یکم»، درحالی به تصویر کشیده شده که با یک ایزد هم‌نشین است.
با پایین رفتن از پله‌ها و خروج از اتاق ستون‌دار، دالانی دیده می‌شود که دیوارهای آن «ستی یکم» را مقابل میزی مملو از پیشکش نشان می‌دهد. در مرحله بعد یک پیش‌اتاق وجود دارد که روی سقف آن آسمان پرستاره نقاشی شده است.
پس از پیش‌اتاق، نوبت به محل دفن اصلی می‌رسد که برای مومیایی فرعون ساخته شده بود. این اتاق به دو بخش تقسیم می‌شود. زیر سقف طاق‌دار همین اتاق بود که «بلزونی» تابوت‌دان خالی «ستی یکم» را پیدا کرد. برخی معتقدند که غارتگران در دوران باستان به دلیل ابعاد بسیار بزرگ تابوت‌دان، از خارج کردن آن منصرف شده بودند.
یک گذرگاه طولانی مرموز از اتاق دفن «ستی یکم» به پایین منتهی می‌شود و برای نزدیک به دو قرن، هیچ کسی مسیر آن را متوجه نشده بود. پیش‌تر گمان می‌رفت که شاید این تونل به محل اصلی مومیایی فرعون می‌رسد.
در نهایت در سال ۲۰۰۷ میلادی، یک گروه از باستان‌شناسان به سرپرستی «زاهی حواس» ویرانه‌هایی را که در انتهای این تونل مرموز انباشته شده بود پاکسازی کرد.
در سال ۲۰۱۰ میلادی مشخص شد که این تونل به طور ناگهانی تمام می‌شود و مقصد مشخصی ندارد. «حواس» معتقد است که این تونل برای متصل کردن مقبره به جهان زیرین ساخته شده بود، اما حفاری آن پس از درگذشت «ستی یکم» رها شد.
منبع: ایسنا
