سفر به تهران قدیم؛ چگونه چراگاه گاومیش‌ها به تونل توحید تبدیل شد؟

در دوره قاجار، یوسف آباد در محاصره دره های غربی و شرقی بود و باغ های سرسبز میرزا یوسف مستوفی الممالک، صدر اعظم ناصرالدین شاه بین دره ها قرار داشت. دره غربی به دره گرگی شهرت پیدا کرده بود و دره بزرگتر را که تا ده ونک امتداد پیدا می کرد با عنوان دره گاومیشی می‌شناختند.

آنطور که قدیمی های یوسف آباد نقل می کنند و در برخی منابع مکتوب آمده، دره گاومیشی تا قبل از ورود مستوفی الممالک به یوسف آباد، صرفا مسیر عبور آب هایی بود که از قنات یوسف آباد جاری می شد اما با گذشت زمان سرسبز شد و مستوفی الممالک با بودجه شخصی باغ های زیادی در این مسیر ایجاد کرد.

جمشید رحمانی پناه، یکی از قدیمی ترین ساکنان یوسف آباد دره گاومیشی را یادگار مستوفی الممالک می داند و می گوید: «دره گاومیشی با گذشت زمان پر از باغ های انار، انجیر و توت شد و توتستان معروفی که امروز در ده ونک وجود دارد داخل محدوده دره گاومیشی بود. توتسان دره گاومیشی بعدها وقف استراحت زائرانی شد که از ده ونک به دره فرحزاد و از آنجا به امامزاده داود(ع) در منطقه کن می رفتند.»

محدوده دره گاومیشی که از بالای میدان کلانتری کنونی شروع می شد و تا ده ونک ادامه پیدا می کرد در دوره قاجار تفرجگاه تهرانی ها بود و خیلی ها برای گشت و گذارهای آخر هفته به طبیعت بکر این منطقه پناه می بردند.

رحمانی پناه درباره ماجرای نامگذاری دره شرقی یوسف آباد می گوید: «برخی اهالی ده ونک که به دامداری مشغول بودند، دام ها را برای چریدن به دره گاومیشی می بردند و دو گاومیشی که چرخ های آسیاب قدیمی یوسف آباد را به حرکت در آوردند در همین مسیر رها می شدند. به همین دلیل دره بخش شرقی یوسف آباد که بر خلاف دره غربی، آباد و سرسبز بود به دره گاومیشی معروف شد.»

وجود قنات یوسف آباد و قنات گاومیشی موجب سرسبزی باغ های یوسف آباد بود و دره گاومیشی هم از این موهبت بزرگ برخوردار می شد.

رحمانی پناه درباره روزگار سپری شده دره گاومیشی می گوید: «مکانی به نام سر استخر که امروز به میدان کلانتری تبدیل شده در روزگار قدیم جایی برای ذخیره آب قنات یوسف آباد بود. وقتی آب از سر استخر جاری می شد همه باغ های یوسف آباد و دره گاومیشی را سیراب می کرد اما در دوره پهلوی که تهران توسعه پیدا کرد، قنات های یوسف آباد یکی پس از دیگری خشک شدند و دره گاومیشی هم از گزند تخریب ها در امان نماند.»

باغ های سرسبزی که در مسیر نسبتا طولانی دره گاومیشی بود از اواسط دهه ۵۰ تخریب شد تا روند ساختمان سازی در یوسف آباد سرعت بگیرد.

رحمانی پناه می گوید: «دره گاومیشی به طور کامل تخریب شده و هیچ اثری از آن باقی نمانده است. در همین مسیر محله هایی مثل نظامی گنجوی، ونک، توانیر و ... شکل گرفته و تونل رسالت را هم روی بقایای دره گاومیشی ساختند. جالب است که محله نظامی گنجوی به طور کامل در دره گاومیشی واقع شد.»

منبع: همشهری