گیوتین، گیوتین را نساخت!

در ۲۸ مه ۱۷۳۸، ژوزف-ایگناس گیوتین در شهر سن، در جنوب‌ غربی فرانسه، به دنیا آمد؛ مردی که نامش در تاریخ با دستگاهی مرگبار گره خورد، بی‌آنکه خودش مخترع آن باشد. او پزشکی دلسوز و روشنفکری اصلاح‌طلب بود که خواهان برابری، عدالت، و کاهش درد و رنج انسان‌ها شد، اما به شکل تلخی با نماد مرگ در انقلاب فرانسه شناخته شد.

گیوتین تحصیلاتش را در رشته پزشکی از دانشگاه بوردو آغاز کرد و سپس در پاریس به تحصیلات عالیه پرداخت. او در پزشکی چیره‌دست بود و علاقه‌ وافری به مسائل اجتماعی، اخلاقی و انسانی داشت. در انجمن‌های علمی پاریس، بویژه در مباحث مربوط به سلامت عمومی و عدالت کیفری، حضوری پررنگ داشت. آثار متعددی درباره بیماری‌های همه‌گیر، نظام زندان‌ها و نقش واکسیناسیون از خود به جای گذاشت. نگاه او به انسان، در تقاطع علم و اخلاق قرار داشت.

در دوره‌ای که فاصله طبقاتی در فرانسه به اوج رسیده بود، گیوتین از مدافعان حقوق "طبقه سوم" (پایین‌ترین طبقه اجتماعی در فرانسه) محسوب می‌شد. او معتقد بود که عدالت اجتماعی و قضایی باید شامل همه‌ شهروندان شود؛ چیزی که در نظام پیشاانقلابی فرانسه نادیده گرفته می‌شد. در آن دوران، اشراف و بزرگان با شیوه‌هایی متفاوت و کم‌دردتر، مانند اعدام با شمشیر، کشته می‌شدند، حال‌آنکه توده‌ مردم، با روش‌های خشنی چون حلق‌آویز شدن، سوزاندن یا چرخ‌شکنی اعدام می‌گشتند.

   با آغاز انقلاب فرانسه در سال ۱۷۸۹، گیوتین به‌عنوان نماینده طبقه سوم وارد مجلس ملی شد. او که به روشنفکران عصر روشنگری نزدیک بود، نقشی فعال در بحث‌های مربوط به عدالت کیفری و نظام قضایی ایفا کرد. در همان سال، پیشنهادی را مطرح کرد که در تاریخ ماندگار شد: پیشنهاد استفاده از ابزاری مکانیکی و بدون درد برای اجرای حکم اعدام.

   گیوتین در سخنرانی معروف خود در مجلس گفت: "اعدام باید سریع، قطعی، و بدون درد باشد. روش اجرای آن نیز باید برای همه برابر باشد؛ چه اشراف و چه فقرا." این جمله بعدها به شعار عدالت‌طلبانه انقلاب بدل شد.

پیشنهاد او، نه فقط از سر دلسوزی انسانی، که واکنشی به نظام طبقاتی قضایی نیز بود. دستگاهی که بعداً با نام او مشهور شد، در حقیقت به‌ وسیله دکتر آنتوان لویی طراحی شد و توبیاس اشمیت، سازنده‌ای آلمانی‌تبار، آن را ساخت. اما نام گیوتین به‌واسطه پیشنهادش بر این ابزار مرگ باقی ماند.

ژوزف گیوتین

 دستگاه گیوتین نخستین‌بار در سال ۱۷۹۲ برای اعدام یک دزد به کار رفت و خیلی زود به ابزار اصلی مجازات در فرانسه بدل شد. در دورۀ حکومت وحشت (Reign of Terror)، گیوتین صدها نفر را به کام مرگ فرستاد؛ از جمله پادشاه لویی شانزدهم و ملکه ماری آنتوانت. این ابزار در افکار عمومی فرانسه، به نماد عدالت انقلابی بدل شد، اما بعدها، به نشانه‌ای از خشونت افسارگسیخته انقلاب تبدیل گشت.

  خود ژوزف گیوتین، که هیچ نقشی در ساخت فنی یا استفاده اجرایی از آن دستگاه نداشت، از اینکه نامش با چنین وسیله‌ای گره خورده بود، شرمنده بود. اعضای خانواده‌اش نیز بعدها تلاش کردند نام خانوادگی خود را تغییر دهند تا از این پیوند تاریخی بگریزند.

  پس از پایان دوره فعالیت سیاسی‌اش، گیوتین دوباره به طبابت و فعالیت علمی بازگشت. او در موضوعاتی چون بهداشت زندان‌ها، گسترش واکسیناسیون، و بهبود شرایط زندگی فقرا کارهای مهمی انجام داد. او از نخستین پزشکانی بود که به اهمیت بهداشت عمومی در شهرهای بزرگ فرانسه توجه کرد و برنامه‌هایی برای بهبود سلامت در مناطق فقیرنشین ارائه داد.

در دوران ناپلئون، گرچه گیوتین دیگر در مرکز سیاست نبود، اما همچنان به‌عنوان پزشکی معتبر و دارای نفوذ در جامعه پزشکی فرانسه شناخته می‌شد. گفته می‌شود که حتی در دوره‌هایی به مشاوره دادن به نهادهای بهداشتی حکومت مشغول بود. او در سال ۱۸۱۴، در ۷۵ سالگی درگذشت.

  ژوزف گیوتین نماد تناقضی بزرگ در تاریخ است: پزشکی انسان‌دوست که تمام تلاشش را برای کاستن از رنج انسان‌ها به‌ کار بست، اما نامش به دستگاهی مرگبار گره خورد. در حقیقت، پیشنهاد او ریشه در انسان‌گرایی عصر روشنگری داشت؛ باوری که انسان را صاحب کرامت می‌دانست، حتی در لحظه مرگ.

  در دوران گیوتین، اعدام نه فقط ابزار مجازات، بلکه نمایشی عمومی بود که باید ترس می‌آفرید. گیوتین با پیشنهاد خود می‌خواست این نمایش خشونت‌بار را به فرآیندی قانونی، انسانی و برابر تبدیل کند. هرچند نتیجه کار، در عمل به خشونتی نهادینه منجر شد، اما نیت نخستین او با آن‌چه در حافظه تاریخ ثبت شد، تفاوت داشت.

   ۲۸ مه، سالروز تولد مردی‌ است که نامش در ذهن‌ها با تیغه‌ای سرد همراه است، اما دلش برای رنج انسان‌ها می‌تپید. شاید یادآوری چهره‌ واقعی ژوزف گیوتین، گامی باشد برای فهمی عمیق‌تر از تناقض‌های تاریخ؛ جایی که نیت‌ها و نتایج، همیشه در یک مسیر قرار نمی‌گیرند.

منبع: عصر ایران