زنی با «جمجمۀ مخروطی» بعد از 6 هزار سال در «خوزستان» از زیر خاک بیرون آمد
جمجمه‌ی یک زن جوان که در گورستانی وابسته به عصر مس در ایران کشف شده، شواهدی از تغییر شکل آگاهانه جمجمه به همراه یک آسیب جدی ناشی از ضربه را نشان می‌دهد.
فرادید| باستان‌شناسان در ایران جمجمه‌ی عجیبی از یک زن جوان را کشف کرده‌اند که بیش از ۶۰۰۰ سال پیش در پی یک حادثه‌ی خشونت‌بار جان باخته است. آسیب‌دیدگی شدید بر روی جمجمه مخروطی این زن نشان می‌دهد که او با ضربه‌ی یک جسم پهن کشته شده؛ ضربه‌ای که زندگی کوتاه او را ناگهان پایان داده است. با این حال، هنوز روشن نشده که این ضربه آگاهانه بوده یا نه.
به گزارش فرادید، دکتر مهدی علیرضازاده، باستان‌شناس ماقبل‌تاریخ از دانشگاه تربیت مدرس ایران و نویسنده اصلی این مطالعه درباره این کشف گفته: «ما می‌دانیم این زن در واپسین لحظات زندگی‌اش دچار این شکستگی شده، اما مدرک روشنی نداریم که نشان دهد کسی آگاهانه به او ضربه زده است».
علیرضازاده و دکتر حامد وحدتی‌نسب، استاد باستان‌شناسی در همان دانشگاه، یافته‌هایشان درباره این اسکلت وابسته به عصر مس از گورستان «چگا سفلی» در خوزستان را در مقاله‌ای منتشرشده در تاریخ ۲۲ مه در مجله بین‌المللی Osteoarchaeology شرح داده‌اند.
گورستان چگا سفلی وابسته به هزاره پنجم پیش از میلاد در جنوب غرب ایران و در شمال خلیج فارس است. این مکان ماقبل‌تاریخی شامل گورهای انفرادی و دسته‌جمعی می‌شود که ممکن است مقبره‌های خانوادگی باشند. بنا به گفته علیرضازاده، این منطقه بین حدود ۴۷۰۰ تا ۳۷۰۰ پیش از میلاد مسکونی بوده که «هزاره‌ای پرحادثه» به شمار می‌آید.
او توضیح داده: «آن زمان، مردم معابد، نظام‌های اعتقادی و سازه‌های بزرگ داشتند. اواخر این دوره، شاهد ظهور نوشتار و آغاز شهرنشینی هستیم».
پروژه ماقبل‌تاریخی زهره به سرپرستی عباس مقدم باستان‌شناس بیش از یک دهه در حال کاوش در چگا سفلی است. آن‌ها در این منطقه قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده از مقبره‌های آجری به‌همراه بیش از دوازده جمجمه کشیده‌شده را یافته‌اند. یکی از این جمجمه‌های عجیب نشانه‌ای از خشونت داشت: یک شکستگیِ مثلثی در سمت چپ سر.
در پژوهشی جدید، پژوهشگران به بررسی جمجمه زنی به نام BG1.12 پرداختند که حدود ۶۲۰۰ سال پیش در پی یک ضربه جان باخت.
این زن از کودکی دستخوش فرآیند «باندپیچی جمجمه» شده؛ روشی که در آن با بستن پارچه به دور سرِ در حال رشدِ کودک، شکل جمجمه به دلخواه تغییر داده می‌شود. اگر این روش سال‌ها ادامه یابد، جمجمه شکلی کشیده و مخروطی به خود می‌گیرد. در گورستان چگا سفلی، افرادی با جمجمه‌های تغییرشکل‌یافته و طبیعی کنار هم دفن شده‌اند.
این جمجمه‌ی زن جوانی از عصر مس است که شواهدی از یک آسیب شدید دارد که حوالی زمان مرگ او رخ داده است
علیرضازاده و وحدتی‌نسب از اسکن سی‌تی (توموگرافی کامپیوتری) برای شناسایی یک شکستگی در جمجمه‌ی BG1.12 استفاده کردند و همچنین ضخامت استخوان‌های جمجمه و بخش اسفنجی آن به نام دیپلوئه که نقش ضربه‌گیر را دارد با دقت بررسی کردند. آن‌ها دریافتند استخوان‌ها و دیپلوئه‌ی این زن نازک‌تر از حد معمول بوده، چیزی که در افراد با جمجمه‌های تغییرشکل‌یافته انتظار می‌رود. به همین دلیل پژوهشگران می‌گویند جمجمه‌ی او در برابر ضربه‌های بیرونی مانند یک ضربه شدید، آسیب‌پذیرتر از یک جمجمه طبیعیِ تغییرشکل‌نیافته بوده است.
شکستگی مثلثی در جمجمه‌ی BG1.12 از قسمت پیشانی به سمت چپ سر امتداد دارد. پژوهشگران نوشته‌اند: «نیروی شدیدی از سوی جسمی با لبه پهن در لحظات پایانی زندگی این زن به جمجمه‌اش وارد شده است». با این حال، هنوز روشن نیست که آیا کسی او را آگاهانه کشته یا این آسیب در نتیجه‌ی یک حادثه اتفاق افتاده است.
علیرضازاده افزوده: «باید توجه داشت این ضربه به قدری شدید بوده که می‌توانسته حتی یک جمجمه‌ی طبیعی و تغییرنیافته را هم بشکند».
او همچنین اشاره کرد که یک جمجمه شکسته دیگر نیز در چگا سفلی پیدا شده که تغییرشکل نیافته و بنابراین نمی‌توان شکستگی جمجمه را تنها به تغییر شکل‌های آگاهانه نسبت داد.
از آن‌جا که این زن جوان در یک گور دسته‌جمعی دفن شده، سایر بخش‌های اسکلت او هنوز شناسایی نشده‌اند؛ نکته‌ای که ادامه پژوهش‌ها درباره جزئیات لحظات پایانی زندگی او را دشوار کرده است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
