کشف معبد باستانی که بیش از هزار سال در کوهستان مخفی مانده بود
باستان‌شناسان بقایای معبدی ناشناخته از تمدن تیواناکا را در رشته‌کوه‌های آند بولیوی کشف کرده‌اند، یافته‌ای که نگاه ما را به یکی از اسرارآمیزترین تمدن‌های باستانی آمریکای جنوبی تازه میکند.
فرادید| این کشف به رهبری پژوهشگرانی از دانشگاه پن‌استیت و همکاران بولیویایی آن‌ها انجام شده، در تاریخ ۲۴ ژوئن در مجله Antiquity منتشر شد. این کشف گام مهمی در درک بهتر فرهنگ تیواناکو است؛ تمدنی که بیش از هزار سال پیش نزدیک دریاچه تیتیکاکا شکوفا شده بود.
به گزارش فرادید، تمدن تیواناکو (Tiwanaku) که حدود سال‌های ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلادی شکوفا بود، یکی از اثرگذارترین جوامع منطقه آند به‌شمار می‌رفت. بخش زیادی از تاریخ، ساختار اجتماعی و دلایل سقوط این تمدن با وجود جایگاه برجسته‌اش، همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. این کشف باستان‌شناسی جدید (مجموعه‌ای از معابد آیینی به نام پالاسپاتا) می‌تواند داده‌های مهمی درباره آیین‌های مذهبی، نظام‌های اقتصادی و نفوذ منطقه‌ای تیواناکو ارائه دهد.
دکتر خوزه کاپریلس، استاد انسان‌شناسی و نویسنده اصلی این پژوهش گفته: «این جامعه حدود سال ۱۰۰۰ میلادی فروپاشید و زمانی که امپراتوری اینکا به قدرت رسید، از تیواناکو تنها ویرانه‌هایی باقی مانده بود. اما تیواناکو در دوران اوج خود، دارای ساختار اجتماعی و سیاسی بسیار سازمان‌یافته‌ای بود که در معماری یادمانی آن به‌خوبی دیده می‌شو.»
مجموعه معبد تازه کشف‌شده در حدود ۲۱۰ کیلومتری جنوب محل تاریخی شناخته‌شده تیواناکو واقع شده، بر فراز تپه‌ای که به دلیل موقعیت کم و بیش بی‌اهمیتش، پژوهشگران هرگز آن را کامل بررسی نکردند
موقعیت راهبردی، نشانه‌ای از اهمیت تجاری و آیینی
این مجموعه معبد در حدود ۲۱۰ کیلومتری جنوب پایتخت تیواناکو، بر فراز تپه‌ای نزدیک شهرداری کاراکولو است. گرچه این مکان مدت‌هاست برای جوامع بومی محلی شناخته‌شده است، اما به‌دلیل ظاهر ساده و کم‌اهمیتش، هرگز از دید باستان‌شناسی بررسی نشده بود. با این حال، کاپریلس و تیم او دریافتند این مکان در نقطه‌ای راهبردی قرار دارد که سه منطقه مهم بوم‌شناختی را به هم پیوند می‌دهد؛ مناطقی که هر یک نقشی حیاتی در اقتصاد باستانی ایفا می‌کردند.
موقعیت پالاسپاتا از دید راهبردی منحصربه‌فرد بود؛ این مکان در نقطه تلاقی سه منطقه بوم‌شناختی متمایز قرار دارد: ارتفاعات پیرامون دریاچه تیتیکاکا، دشت‌های خشک آلتی‌پلانو مناسب برای پرورش لاما و دره‌های حاصل‌خیز کوه‌های آند در منطقه کوچابامبا که به دلیل بهره‌وری بالای کشاورزی شناخته شده‌اند. این هم‌گرایی زیست‌محیطی، پالاسپاتا را به مرکز مهمی برای تجارت، تبادل فرهنگی و فعالیت‌های آیینی در شبکه تمدن تیواناکو تبدیل کرده بود.
تصاویر هوایی، نقشه معبد باستانی را آشکار می‌کنند
تیم پژوهشی با استفاده از فتوگرامتری مبتنی بر پهپاد و ترکیب تصاویر ماهواره‌ای، توانست ویژگی‌های معماری کم‌رنگ و محو این مکان را ترسیم کند. این معبد حدود ۱۲۵ در ۱۴۵ متر وسعت دارد؛ نزدیک به اندازه یک بلوک شهری و شامل ۱۵ محوطه مستطیلی میشود که یک حیاط مرکزی را احاطه کرده‌اند.
به‌نظر می‌رسد چیدمان این معبد با رویدادهای اعتدالین خورشیدی هماهنگ است؛ نکته‌ای که نشان‌دهنده آگاهی از نجوم و استفاده آیینی از فضاست. کاپریلس توضیح داده: «ما باور داریم این معبد هم کارکرد مذهبی داشته و هم کارکرد اجتماعی‌اقتصادی. جهت‌گیری و ساختار آن، گواه گردهمایی‌های آیینی است که شاید با چرخه‌های کشاورزی در ارتباط بوده‌اند.»
چیدمان معبد طوری طراحی شده که اجرای آیین‌ها در زمان اعتدالین خورشیدی را ممکن می‌سازد؛ لحظه‌ای که خورشید درست در بالای استوا قرار می‌گیرد. پژوهشگران با استفاده از داده‌هایی که گردآوری کرده‌اند، معبد را بازسازی کرده‌اند تا نشان دهند این بنای باستانی در گذشته چه شکلی داشته است
یافته‌های آیینی و کالاهای وارداتی، نشان از یک چهارراه فرهنگی دارند
از جمله یافته‌های چشمگیر، قطعاتی از جام‌های کِرو بود که به‌شکل سنتی برای نوشیدن «چیچا» استفاده می‌شدند؛ نوعی آبجوی آیینی که از ذرت تهیه میشد. نکته قابل‌توجه اینست که ذرت به‌شکل طبیعی در ارتفاع بالای این منطقه رشد نمی‌کند و این نشان می‌دهد این محصول و شاید خود چیچا از دره‌های کم‌ارتفاع‌تر وارد شده‌اند. این موضوع پشتیبان این نظریه است که پالاسپاتا نقطه‌ای برای هم‌گرایی تجارت و آیین‌های مشترک میان جوامع مختلف تیواناکو بوده است.
کاپریلس گفته: «این معبد فضایی مقدس و اجتماعی بوده که در آن تجارت، مذهب و دیپلماسی به‌هم گره می‌خوردند. بیشتر تعاملات اقتصادی و سیاسی از راه باورهای معنوی انجام میشد؛ باورهایی که همچون زبانی مشترک میان گروه‌های گوناگون عمل می‌کردند.»
تأثیر محلی و حفاظت در آینده
این کشف بازتاب گسترده‌ای میان جمعیت محلی داشته است. خوستو ونتورا گوآرایو، شهردار کاراکولو، این یافته را «بخشی حیاتی از میراث فرهنگی ما» توصیف کرد و بر ضرورت مستندسازی و حفاظت از این مکان تأکید کرد. در حال حاضر، مقامات محلی با باستان‌شناسان همکاری می‌کنند تا راهکارهایی برای حفاظت از محوطه پیدا کرده و شاید برنامه‌هایی برای گردشگری طراحی کنند؛ طرح‌هایی که در عین احترام به تاریخ منطقه، آن را برای بازدیدکنندگان هم برجسته میکند.
تاریخ‌گذاری رادیوکربنِ موادِ به‌دست‌آمده از این محوطه، در آزمایشگاه انجام شد و سکونت در معبد را در دوران اوج تمدن تیواناکو تأیید کرد.
سطح معبد پوشیده از قطعات فراوانی از جام‌های کِرو بود. این جام‌ها برای نوشیدن چیچا (نوعی آبجوی سنتی از ذرت) در جشن‌ها و آیین‌های کشاورزی استفاده می‌شدند و گواه نقش معبد به‌عنوان یک مرکز محوری برای تجارت و گردهمایی‌های آیینی هستند
نگاهی به تمدنی فراموش‌شده
این کشف، شواهدی را تقویت میکند مبنی بر اینکه نفوذ تیواناکو فراتر از پایتختش گسترش یافته بود و این تمدن یک شبکه درهم‌تنیده بود که از راه مذهب، تجارت و آیین‌های مشترک، مناظر و فرهنگ‌های گوناگون را به هم پیوند می‌داد.
کاپریلس گفته: «تاریخ زیادی وجود دارد که هنوز منتظر کشف شدن است. گاهی گذشته درست جلوی چشمان ما پنهان شده و تنها باید بدانیم کجا و چگونه به‌دنبالش بگردیم.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
