چگونه یک دندان 1600 ساله راز «زن ریاضت‌کش» را فاش کرد؟
باستان‌شناسان بقایای یک «زن ریاضت‌کش» از دوره بیزانس را نزدیک بیت‌المقدس کشف کردند که با زنجیر پیچیده شده بود و قدمت تدفینش به ۳۵۰ تا ۶۵۰ میلادی می‌رسید. این کشف نشان می‌دهد زنان هم در ریاضت‌های مذهبی که مسیحیان اولیه به خود می‌دادند مشارکت داشتند.
فرادید| بدن‌هایی که با میل خود به صخره‌ها زنجیر می‌شدند و یا انسان‌هایی که با اجتناب از غذا، به پوست و استخوان تبدیل می‌شدند.این‌ها مواردی از «ریاضت‌کشی» در مسیحیت به ویژه در دوره‌های اولیه آن بودند. این ریاضت‌ها دامنه‌ای از اعمال عبادی را شامل می‌شدند؛ از روزه‌داری بسیار طولانی گرفته تا نشستن به مدت طولانی در یک مکان.
به گزارش فرادید، بااینکه این اقدامات افراطی (محرومیت و خودآزاری) از سوی شخصیت‌هایی چون «سنت بارسانوفیوس» و «یوحنای نبی» تأیید نمیشد، اقدامات افراطی مانند سی‌وشش سال زندگی «سمعان ستون‌نشین» بر فراز یک ستون سنگی، در آثار هنری و ادبی متعدد جاودانه شده است؛ از جمله شعری از آلفرد لُرد تِنیسون و فیلمی در سال ۱۹۶۵ به کارگردانی لوئیس بونوئل، کارگردان مکزیکی.
در قرن بیست‌ویکم، شیفتگی نسبت به ریاضت‌کشی با شخصیت «سیلاس» راهب در رمان «رمز داوینچی» دوباره در ذهن مردم جان گرفت. اما باوجود تنوع این بازنمایی‌های فرهنگی از «رنج شورمندانه»، یک نکته همواره ثابت بود: افرادی که در این آثار نشان داده شده‌اند، همیشه مرد هستند.
حالا این تصور به‌شدت به چالش کشیده شده، زیرا مقاله‌ای در مجله Journal of Archaeological Science منتشر شده که نخستین شواهد قطعی را ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد زنان هم در نخستین دوره‌های مسیحیت دست به ریاضت‌های سخت می‌زدند.
شواهدی از این موضوع در یک صومعه‌ی بیزانسی نزدیک شهر قدیم بیت‌المقدس کشف شده‌اند؛ صومعه‌ای که احتمالاً بین سال‌های ۳۵۰ تا ۶۵۰ میلادی فعال بوده است. باستان‌شناسان در دو دخمه‌ی موجود توانستند بسیاری از اجساد را به‌عنوان مرد، زن یا کودک طبقه‌بندی کنند، اما یکی از اجساد به‌قدری توسط ریشه‌های درخت و فرسایش آسیب دیده بود که استخوان‌های تشخیصی به‌ویژه لگن، دیگر قابل‌تحلیل نبود. با این حال، روشن بود این بقایا متعلق به فردی بوده که نوعی ریاضت افراطی انجام می‌داده، زیرا استخوان‌هایش با زنجیر پیچیده شده بودند.
با وجود اینکه تنها «سه مهره‌ی ستون فقرات و یک دندان» باقی مانده بود و حدود ۱۶۰۰ سال از دفن گذشته بود، استخراج و تحلیل DNA برای شناسایی جنس زیستی ممکن نبود. اما روش تحلیلی دیگری وجود داشت که پیش‌تر توسط دکتر پائولا کوتلی و تیمش برای بررسی اهلی‌سازی حیوانات باستانی ابداع شده بود.
کوتل و همکارانش روشی ابداع کردند که بر پایه پروتئین موجود در مینای دندان به‌نام آملوژنین که میان مردان و زنان تفاوت اندک دارد، جنس زیستی بقایای باستانی را شناسایی می‌کند. این نخستین‌بار بود که جنس زیستی بقایای باستانی گاو شناسایی شد و پژوهشگران را قادر ساخت مسیر اهلی‌سازی را از راه تغییرات در مدیریت گله‌ها بررسی کنند.
این تحلیل برپایه‌ی این واقعیت استوار است که به‌گفته‌ی دکتر کوتل: «ما انسان‌ها دو نسخه از ژن آملوژنین داریم: یکی روی کروموزوم X و دیگری روی کروموزوم Y». کسی که دو کروموزوم X دارد، تنها آملوژنین مرتبط با X را خواهد داشت. اما وجود آملوژنین مرتبط با Y نشان می‌دهد که دندان متعلق به مرد بوده است.»
وقتی دندان این زاهد زنجیرپوش تحلیل شد، هیچ آملوژنین مرتبط با Y یافت نشد، یعنی صاحب دندان به احتمال زیاد زن بوده است. در مقاله آمده: «نبود طیف منحصربه‌فرد AmelY، ما را قادر ساخت بقایا را با احتمال بسیار قوی زن طبقه‌بندی کنیم.» از آنجا که مردان هر دو نوع X و Y را دارند، امکان دارد دندان در ابتدا آملوژنین Y داشته اما به‌خوبی باقی نمانده باشد. با این حال، با وجود عدم‌قطعیت کامل، تیم پژوهشی کمابیش مطمئن است که صاحب دندان زن بوده است».
این کشف درکی تازه از سنت‌های عبادی باستان ارائه می‌دهد و فهم ما از گستره‌ی عبادت در نخستین دوره‌های مسیحیت را گسترش می‌دهد، نه‌فقط از دید چگونگی اعمال، بلکه از دید اینکه چه کسی اجازه‌ی انجام آن را داشت.
مترجم: زهرا ذوالقدر
