«گیلانشاه خالدار» منقرض شد؛ دلیل انقراض این پرنده شگفت انگیز چه بود؟

پس از شیر ایرانی، ببر مازندران، فیل سوری و کفتار خالدار، پرنده «گیلانشاه خالدار» پنجمین گونه حیات وحش ایران و جهان در فهرست گونه‌های منقرض شده قرار گرفت و برای همیشه از طبیعت حذف شد.

گیلانشاه خالدار، پرنده مهاجری که روزگاری در زیستگاه‌های تالابی شمال و علفزارها یا استپ‌های حاشیه جنوب ایران زمستان گذرانی می‌کرد، به دلیل گذشت ۳۰ سال از آخرین مشاهده آن و نبود شواهد و دلایل علمی از این پرنده، با اعلام محققان درفهرست گونه‌های منقرض شده قرار گرفت. «گیلانشاه خالدار» آخرین‌بار در سال ۱۳۷۵ شمسی در مراکش مشاهده شده بود اما از آن تاریخ به بعد هیچ گاه در هیچ یک از زیستگاه‌هایش دیده نشد تا این پرنده زیبا و منحصر به فرد هم به سرنوشت ۶۰۰ گونه پرنده‌ای که به دلیل فعالیت‌های انسانی در سال‌های اخیر منقرض شده‌اند دچار شود.

۱۳۰۰ گونه پرنده در پرتگاه انقراض

تحقیقات نشان می دهد نشان می‌دهد که سرعت انقراض پرندگان در حال افزایش است و اگر روند فعلی ادامه یابد، این نرخ تا پایان قرن جاری، ۱۰ برابر افزایش خواهد یافت. طیق آمارها در حال حاضر، بیش از ۱۳۰۰ گونه پرنده دیگر در معرض انقراض هستند.

یک نهاد علمی ( birdlife) با تائید این خبر، به بررسی عوامل این پرنده پرداخت و نوشت: «اطلاعات دربارهٔ زیستگاه‌ها، محل‌های زادآوری و حتی دلایل انقراض آن نیز بسیار کم است. اما تخریب تالاب‌ها، آلودگی، شیوع بیماری و تغییراقلیم می تواند از دلایل انقراض این پرنده باشد.»

زیستگاه‌های گیلانشاه خالدار

گیلانشاه خالدار زمستان‌ها در اروپای شرقی، سواحل دریای مدیترانه و شمال آفریقا و همچنین کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران در زیستگاه‌های مناسب تالابی و در علفزارها یا استپ‌های حاشیه آنها دیده شده بود. همچنین گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده این پرنده در کشورهای بلغارستان، اوکراین و رومانی در سال‌های اخیر منتشر شده بود اما بیشترین آمار مشاهده این پرنده به کشور مراکش مربوط بود. طبق تحقیقات، گیلانشاه خالدار ۵۳ مورد در ۵۵سال گذشته و بین سال‌های ۱۹۳۹تا۱۹۹۴ بود.

کمترین آمارمشاهده اما متعلق به کشور آلبانی با ۲مورد در ۱۳سال بین سال‌های ۱۹۷۷تا۱۹۹۰ است. در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی ۱۰۳ موردمشاهده از این‌گونه گزارش شد، درحالی ‌که کارشناسان در انتظار مشاهده جمعیتی ۳۱۶ تا ۳۲۶ بال بودند. در دهه۱۹۹۰ ثبت مشاهدات به ۷۴مورد کاهش پیدا کرد که شامل یک دسته ۱۹‌تایی در کشور ایتالیا می‌شد.

در سال۱۹۹۴ جمعیت تخمین زده شده بین۵۰ تا ۷۰ بال بود اما باز هم مشاهدات انجام شده جمعیت آن را کمتر از این تعداد نشان می‌داد و همین امر باعث شد نام این‌گونه وارد فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) با طبقه حفاظتی در آستانه انقراض قرارگیرد.

گیلانشاه خالدار در خلیج گرگان

نام گیلانشاه خالدار در فهرست پرندگان ایران آمده بود و به‌نظر می‌رسد یکی از پرندگان «مهاجر» بود. تنها سه مشاهدهٔ موثق از این پرنده در ایران ثبت شده که قدیمی‌ترین آن مربوط به «مژن آباد» در خراسان جنوبی (سال ۱۲۷۶ شمسی، ۱۸۹۸ میلادی) است. پس از آن یک مورد زنده‌گیری از گیلانشاه خالدار در سال ۱۳۱۷ در بندرعباس انجام شده بود. آخرین مشاهده گیلانشاه در طبیعت ایران اما به سال ۱۳۴۱ (۱۹۶۳ میلادی) در خلیج گرگان برمی‌گردد.