یک تکه سنگ کوچک که گنجینه‌ای ۳ هزارساله از آب درآمد
این سنگ کوچک کنده‌کاری‌شده کشفی منحصربه‌فرد است؛ شئ‌ای که از دل فاجعه و گذر زمان جان سالم به‌در برده و بازتاب آیین‌ها، باورها و خلاقیت انسان‌های ۳۰۰۰ سال پیش تا به امروز است.
فرادید| باستان‌شناسان در نروژ یک سنگ کنده‌کاری‌شده‌ی کمیاب از ۳۰۰۰ سال پیش را در یک محوطه‌ی آیینی ماقبل‌تاریخی کشف کرده‌اند؛ جایی که پس از یک رانش عظیم زیر لایه‌های ضخیم خاک رس مدفون شده بود.
به گزارش فرادید، این کشف که در دره‌ی گولدال در مرکز نروژ انجام شد نوری تازه بر آیین‌ها و مناسک دوران عصر برنز می‌افکند؛ همچنین درک ما از ارتباط جوامع باستانی با مرگ، دین و طبیعت را بیشتر می‌کند.
رانشی که موجب ماندگاری تاریخ شد
نزدیک ۸۰۰ پیش از میلاد، یک رانش عظیم سراسر دره‌رود گولدال را با لایه‌های ضخیم رس پوشاند. این محوطه‌ی باستانی قرن‌ها پنهان باقی ماند تا اینکه سال ۲۰۱۴ همزمان با توسعه‌ی بزرگراه E۶، کاوش‌های باستان‌شناسی آغاز شد.
هَن برین، باستان‌شناس و سرپرست پروژه می‌گوید: «تمام این منطقه با رسِ ناشی از آن رانش پوشیده شده است. خیلی زود نشانه‌های فعالیت انسانی را پیدا کردیم، اما آنچه در آخر آشکار شد بسیار فراتر از انتظارمان بود.»
کاوش به‌جای یک تابستان، دو تابستان کامل طول کشید، چون تیم باید از میان لایه‌هایی تا سه متر ضخامت خاک رس می‌گذشت. آنچه زیر این لایه‌ها پیدا شد، شگفت‌آور بود.
یک محوطه‌ی آیینی ویژه در نروژ مرکزی
باستان‌شناسان این مکان را یک مرکز آیینی عصر برنز با قدمت ۳۰۰۰ سال پیش، شناسایی کردند. برخلاف سکونتگاه‌های معمول، این مکان شامل دو بخش اصلی میشد؛ هرکدام با یک خانه دراز به طول ۱۰ تا ۱۲ متر و ساختارهای تدفینی وابسته.
در یکی از بخش‌ها، یک توده‌ی سنگی تدفینی همراه سه اتاقک سنگی یافت شد. در این اتاقک‌ها بقایای استخوان‌های سوزانده‌شده‌ی انسان یافت شد که به بازه‌ی ۱۰۰۰ تا ۸۰۰ پیش از میلاد وابسته هستند، درست همزمان با وقوع رانش زمین.
در سراسر محوطه سنگ‌های زینتی پراکنده بودند؛ از جمله سنگی با اثر یک جای پا که انگشتان هم در آن حک شده بود، همراه حفره‌های دایره‌ای کوچک که در هنر صخره‌ای ماقبل‌تاریخی رایج است. نزدیک یکی از خانه‌های دراز، نیم‌دایره‌ای از سنگ‌های مشابه یافت شد که ممکن است معنای آیینی داشته باشد.
سنگ کنده‌کاری‌شده‌ی قابل‌حمل
مهم‌ترین یافته، یک سنگ کوچک قابل‌حمل به اندازه تقریبی ۲۰ در ۱۰ سانتی‌متر بود که زیر دسته‌ای از سنگ‌های بزرگ‌تر پنهان شده بود. برخلاف بیشتر هنرهای صخره‌ای نروژ که روی بستر سنگ طبیعی حک می‌شوند، این سنگ برای جابه‌جایی طراحی شده بود.
روی یک سوی آن، نقش یک انسان کنار چیزی شبیه سگ دیده می‌شود. بالای دست او هم با تکنیکی متفاوت، کمان و پیکان حکاکی شده است. در سوی دیگر، تصویر یک انسان دیگر کنار یک کشتی و نمادی ناشناخته به چشم می‌خورد.
هَن برین می‌گوید: «به‌قدری کوچک است که می‌توانستید آن را در جیب‌تان بگذارید. یافتن سنگی قابل‌حمل با چنین حکاکی‌هایی در جایگاه آیینی اصلی، بسیار کمیاب است. ما در نروژ مرکزی چیزی مشابه آن نداریم.»
سنگ کنده‌کاری‌شده، اندکی پس از کشف آن
آیین‌ها و نمادگرایی
چیدمان محوطه نشان می‌دهد این مکان مسکونی نبوده، بلکه برای برگزاری مراسم، آیین‌ها و تدفین استفاده می‌شده است. همچنین کوره‌های پخت‌وپز و شواهدی از ریخته‌گری برنز به‌دست آمد که ممکن است به ضیافت‌های جمعی یا نذورات وابسته باشد.
برین توضیح می‌دهد: «ترکیب گورتپه‌ها، سنگ‌های کنده‌کاری‌شده و این سنگ قابل‌حمل، به روشنی نشان می‌دهد کاربری آیینی داشته است. اینجا مکانی مقدس بوده؛ جایی برای ارتباط با نیاکان و دنیای طبیعی.»
آیا هنگام رانش هنوز از این مکان استفاده میشد؟
یکی از پرسش‌های حل‌نشده اینست که آیا زمان رانش، این مکان هنوز فعال بوده یا نه. استخوان‌های سوزانده‌شده از همان دوره هستند، اما نشانه‌ای از گرفتارشدن انسان‌ها در فاجعه یافت نشده است.
برین می‌گوید: «اینجا شبیه پمپئی نبوده که ناگهان زیر خاک مدفون شود. هیچ نشانه‌ای از ترک فوری وجود ندارد، اما ممکن است هنگام وقوع رانش، جامعه هنوز از این مکان استفاده می‌کرده.»
نقاشی قایق کنده‌کاری‌شده روی سنگ کوچک
چشم‌انداز فرهنگی عصر برنز
منطقه‌ی گولدال و پیرامون آن به دلیل حکاکی‌های عصر برنز، به‌ویژه تصویر کشتی‌ها و صحنه‌های شکار شناخته‌شده است. نقش‌های مشابهی نزدیک گالفوسن و روی فلات‌های پیرامون یافته شده که نشان می‌دهد این دره هزاران سال پیش چشم‌انداز آیینی فعالی بوده است.
برین می‌افزاید: «کل این ناحیه در عصر برنز اهمیت فرهنگی داشته است. تمرکز حکاکی‌ها و محوطه‌های تدفینی نشان می‌دهد جایگاهی برای فعالیت‌های مذهبی گروهی بوده است.»
کاوش‌های آینده
کاوش‌ها همچنان ادامه دارد. برین و تیمش اکنون در حال بررسی فلاتی درست بالای محوطه‌ی اصلی هستند. آن‌ها امید دارند با هر کشف تازه، قطعات بیشتری از پازل زندگی، پرستش و یادبود مردگان در نروژ باستان را کنار هم بگذارند.
در این بین، سنگ کوچک کنده‌کاری‌شده کشفی منحصربه‌فرد بود؛ شئ‌ای که از دل فاجعه و گذر زمان جان سالم به در برده و بازتاب آیین‌ها، باورها و خلاقیت انسان‌های ۳۰۰۰ سال پیش تا به امروز است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
