چه تعداد «مورچه» روی سیاره زمین زندگی می‌کنند؟
مورچه‌ها با بیش از ۱۵,۷۰۰ گونه و جمعیتی نزدیک به ۲۰ کوادریلیون، تقریباً تمام خشکی‌های زمین به جز قطب جنوب را مستعمره کرده‌اند. تکامل هم‌زمان آن‌ها با گیاهان و سازگاری با زیست‌بوم‌های مختلف، باعث پراکندگی و تنوع گسترده‌شان شده است.
فرادید| ادوارد اُ. ویلسون زیست‌شناس زمانی حشرات و بی‌مهرگان را «چیزهای کوچکی که جهان را می‌گردانند» توصیف کرد. به‌راستی وقتی به پراکندگی مورچه‌ها در سراسر دنیا نگاه می‌کنیم، دیدگاه او را بهتر درک می‌کنیم. این موجودات کوچک و سرسخت کمابیش همه خشکی‌های زمین را به تصرف خود درآورده‌اند، البته به جز چند نقطه!
به گزارش فرادید، اول از همه، تعداد مورچه‌های جهان چقدر است؟ خوشبختانه دانشمندان از پیش به این موضوع پرداخته‌اند: سال ۲۰۲۲، برآوردی محافظه‌کارانه نشان داد روی زمین نزدیک ۲۰ کوادریلیون مورچه زندگی می‌کند، یعنی ۲۰ میلیون میلیارد! این جمعیت، در مجموع ۱۲ مگاتن کربن خشک زیست‌توده تولید می‌کند.
این رقم بیش از زیست‌توده مجموع همه پرندگان و پستانداران وحشی روی زمین است و کمابیش برابر ۲۰ درصد زیست‌توده انسان‌هاست. به بیان ساده، این تعداد مورچه به راستی عظیم است، حتی شاید کمتر از مقدار واقعی تخمین زده شده باشد.
پژوهشگران برای این تخمین، نزدیک ۵۰۰ مطالعه درباره مورچه‌های زمینی و درخت‌زی در بیشتر زیست‌بوم‌های خشکی جهان را گردآوری کردند. البته این برآورد شامل اعضای کلونی‌هایی که از لانه بیرون نمی‌آیند و همچنین مناطق کم‌داده مانند جنگل‌های شمالی نمیشد.
مورچه‌ها کجا زندگی می‌کنند؟
همان مطالعه، توزیع مورچه‌ها را هم بررسی کرد و نشان داد این ۲۰ کوادریلیون موجود در سراسر زمین یکسان پخش نشده‌اند. مورچه‌های زمینی بیش از همه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری متمرکز هستند. کمابیش دوسوم آن‌ها تنها در دو زیست‌بوم زندگی می‌کنند: جنگل‌های مرطوب گرمسیری و ساواناهای گرمسیری، هرچند پراکندگی آن‌ها در زیستگاه‌های مختلف بسیار متفاوت است.
دانشمندان دریافتند که تراکم مورچه‌های برگ‌زی در جنگل‌ها چهار برابر بیش از بوته‌زارهاست، در حالی که تعداد مورچه‌های جست‌وجوگر روی زمین در مناطق خشک به اوج می‌رسد. با وجود پیشرفت‌های این‌چنینی، همچنان در برخی نقاط جهان داده کافی از جمعیت مورچه‌ها وجود ندارد و این یعنی هنوز شکاف‌های بزرگی در شناخت ما از تنوع زیستی آن‌ها باقی مانده است.
مورچه‌ها (کمابیش) جهان را فتح کرده‌اند
بیش از ۱۵.۷۰۰ گونه و زیرگونه مورچه شناخته شده است و از زمانی که بین ۱۴۰ تا ۱۶۸ میلیون سال پیش ظاهر شدند تا به امروز در سراسر جهان گسترش یافته‌اند. این حشرات کمابیش «همه‌جا حاضر» را می‌توان در همه قاره‌ها یافت، به جز قطب جنوب. هیچ گونه بومی در ایسلند، گرینلند، بخش‌هایی از پلی‌نزی شرقی و اندکی از جزایر بسیار دورافتاده نیز وجود ندارد.
مورچه‌ها چگونه زمین را تسخیر کردند؟
امروز مورچه‌ها را کم و بیش در همه جا می‌بینیم، اما همیشه چنین نبوده است. مَتیو نِلسِن، پژوهشگر و نویسنده اصلی مقاله‌ای در سال ۲۰۲۳، می‌گوید: «وقتی به جهان امروز نگاه می‌کنید، می‌بینید مورچه‌ها در همه قاره‌ها و در همه زیستگاه‌های مختلف حضور دارند. هدف ما اینست که بفهمیم مورچه‌ها چطور از یک جد مشترک به این تنوع و پراکندگی رسیدند.»
در ۶۰ میلیون سال گذشته، مورچه‌ها همراه گیاهان تکامل یافته‌اند و به‌نوعی از آن‌ها الگو گرفته‌اند. نلسن توضیح می‌دهد:
«آن زمان، برخی گیاهان این جنگل‌ها تکامل یافتند تا بخار آب بیشتری را از راه روزنه‌های کوچک روی برگ‌های خود خارج کنند. این تکامل موجب شد محیط مرطوب‌تر و شبیه جنگل بارانی شود. در واکنش به این تغییر، برخی مورچه‌ها آشیانه‌هایشان را از زیرزمین به بالای درختان منتقل کردند.»
به همین ترتیب، وقتی گیاهان گلدار از جنگل‌ها فراتر رفتند و مناطق خشک‌تر را هم اشغال کردند، مورچه‌ها هم به دنبالشان رفتند و این آغاز تنوع‌پذیری گسترده‌ی گونه‌های مورچه بود.
در نتیجه، به نظر می‌رسد حالا این سیاره (به‌جز قطب جنوب) بیشتر دنیای مورچه‌هاست و ما فقط در آن زندگی می‌کنیم!
مترجم: زهرا ذوالقدر
