«سنجاق سر» ساخته شده از «شاخ گوزن» در قلعۀ 800 ساله پیدا شد

فرادید| این یافته نگاهی بی‌سابقه به شیوه‌های آرایش و زندگی روزمره در یکی از نمادین‌ترین دژهای اسکاتلند ارائه می‌دهد. این اثر که گراووآر (Gravoir) نامیده می‌شود، اکنون توسط «موزه‌های ملی اسکاتلند» خریداری شده و به مجموعه‌ای پیوسته که متخصصان آن را یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های فرهنگ مادی قرون وسطی در بریتانیا می‌دانند. 

به گزارش فرادید، این اثر متعلق به قرن سیزدهم میلادی است و در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شده است. هرچند قلعه‌ی آیلی‌یِن دونان یکی از پربیننده‌ترین بناهای اسکاتلند است، اما دوران اوج قرون وسطایی چندان شناخته‌شده نبود. کشف این ابزار کنار صدها شئ دیگر، تصویری روشن‌تر از زندگی در قلعه را به نمایش می‌گذارد؛ روزگاری که این دژ مرکز قدرت و رهبری گِیلیک‌ها بود. 

چیزی که این کشف را برجسته می‌کند، هم کمیابی آن و هم ظرافت ساختش است. تاکنون تنها دو نمونه‌ی دیگر از این ابزار در بریتانیا شناسایی شده و این نخستین بار است که نمونه‌ای در اسکاتلند کشف می‌شود. در حالی که این ابزار همواره از عاج وارداتی ساخته می‌شدند، نمونه‌ی تازه کشف‌شده از شاخ گوزن قرمز بومی تراشیده شده است. روی آن تصویری حک شده از فردی با کلاه‌خود و کتاب به دست، تصویری برگرفته از مُدهای قاره اروپا میان نخبگان قرون وسطی. 

دکتر آلیس بِلَکوِِل، متصدی ارشد باستان‌شناسی و تاریخ قرون وسطی در موزه‌های ملی اسکاتلند، اهمیت کشف را چنین توصیف کرده: 

«این گراووآر شگفت‌انگیز گواه اینست که ساکنان نخبه‌ی آیلی‌یِن دونان چگونه با مُدهای اروپایی همسو بودند. اما مجموعه‌ی کشف‌شده تصویری بسیار گسترده‌تر از زندگی در قرن سیزدهم و چهاردهم ارائه می‌دهد. این یافته‌ها کمک می‌کند تصور کنیم افراد گوناگون درون دیوارهای قلعه روزشان را چگونه می‌گذراندند، مشغول آراستن مو، کار در آهنگری یا ساخت اسباب‌بازی برای کودکان.» 

گراووآر 

زندگی قرون وسطی فراتر از جنگ و سیاست

این مجموعه تنها به جنگ و قدرت مربوط نمی‌شود، بلکه نشانه‌هایی از موسیقی، صنایع دستی و سرگرمی را هم در خود دارد. میان ۸۰ جعبه شیء منتقل‌شده به مرکز مجموعه‌های ملی در اِدینبرا، سنجاق‌سینه‌ها، سنجاق‌های لباس و بوته‌های ذوب فلزات (برای مس، نقره و طلا) نیز کشف شدند. آثار فلزات گرانبها در این بوته‌ها نشان می‌دهد در خود قلعه جواهرات و تزئینات لباس ساخته می‌شده؛ موضوعی که نقش قلعه را به‌عنوان یک مرکز فلزکاری پیشرفته برجسته می‌کند. 

افزون بر آن، نشانه‌هایی از سرگرمی و بازی‌های روزمره هم به دست آمده است. باستان‌شناسان مهره‌های بازی استخوانی، برخی ساخته‌شده از سفال بازیافتی و نیز ساز دهانی آهنی را کشف کردند، سازی کوچک که با دهان نگه داشته شده و با دست نواخته می‌شود و صدایی خاص تولید می‌کند. کودکان نیز ممکن است با استخوان‌های حیوانات بازی می‌کردند، استخوان‌هایی سوراخ‌دار که با ریسمان چرمی چرخانده می‌شدند و صدایی وزوزمانند ایجاد می‌کردند. این یافته‌ها نشان می‌دهند کنار کار و مسئولیت‌های روزمره، بزرگسالان و کودکان سرگرمی‌های متنوعی داشته‌اند. 

دژی استراتژیک و نمادین

قلعه‌ی آیلی‌یِن دونان در نقطه‌ای چشمگیر قرار گرفته؛ جایی که سه دریاچه به هم می‌پیوندند، محلی که در قرون وسطی اهمیتی استراتژیک داشت. در سده‌های سیزدهم و چهاردهم، این قلعه دروازه‌ی ورود به جزیره اسکای بود و به پایگاه قدرت گِیلیک‌ها بدل شد. 

با این حال، پس از قرن پانزدهم اهمیت آن کم شد. تا سال ۱۶۵۰ گزارش‌ها قلعه را در وضعیتی نامناسب توصیف کردند و سال ۱۷۱۴ بدون سقف و ویرانه بود. سال ۱۷۱۹ نیروهای جِیکوبایت برای مدتی کوتاه از آن به‌عنوان پایگاه تدارکاتی استفاده کردند، اما کشتی‌های جنگی بریتانیایی آن را بمباران و نابود کردند. این مکان تا اوایل قرن بیستم به شکل مخروبه باقی ماند تا سرانجام پروژه‌ای مرمتی آن را به همان بنای رمانتیک و مشهور امروزی تبدیل کرد. 

آیلی‌یِن دونان تجسم واقعی یک قلعه اسکاتلندی است و تصویر آن در سراسر جهان شناخته‌شده است. با این حال ما از زندگی در اینجا در دوران اوج قدرتش بسیار کم می‌دانستیم. این کاوش‌ها داستان‌هایی را آشکار کرده که این مکان را به تاریخ فرهنگی و اجتماعی گسترده‌تری پیوند می‌دهد. 

مهره‌های بازی

پنجره‌ای به سوی اسکاتلند قرون وسطی

مجموعه‌ی کشف‌شده در آیلی‌یِن دونان تنها یک گنجینه‌ی پژوهشی نیست، بلکه یادآور اینست که قلعه‌ها فراتر از دژهای نظامی بودند؛ آن‌ها جوامع زنده‌ای بودند که در آن سیاست با فرهنگ، صنایع دستی و زندگی خانگی در هم آمیخته بود. کشف این گراووآر نشان می‌دهد حتی لُردهای دورافتاده‌ی ارتفاعات هم با مُد و گرایش‌های اروپایی در ارتباط بودند. 

برای باستان‌شناسان و تاریخ‌پژوهان، مجموعه‌ی منتقل‌شده به اِدینبرا فرصت سال‌ها پژوهش را فراهم می‌کند؛ از فلزکاری قرون وسطی گرفته تا بازسازی بافت اجتماعی زندگی در قلعه. برای مردم نیز این کشف، داستان بنایی را غنی‌تر کرده که پیش‌تر به دلیل چشم‌انداز زیبا و حضور در فیلم‌ها شناخته می‌شد و حالا تصویری عینی از تاریخ انسانی را به آن می‌افزاید.

مترجم: زهرا ذوالقدر