کشف یک تپۀ دست‌ساز هزارساله به شکل «عقرب» که تغییر فصل‌ها را نشان می‌داد
پژوهشی تازه نشان داده که یک تپه باستانی به شکل عقرب به طول حدود ۶۲٫۵ متر در مکزیک، به مردم آمریکای میانه کمک می‌کرده انقلاب تابستانی و زمستانی خورشید را تشخیص دهند.
فرادید| باستان‌شناسان سال ۲۰۱۴، هنگام بررسی سامانه‌های آبیاری ماقبل‌تاریخی در دره‌ی تهوآکان (حدود ۲۶۰ کیلومتری جنوب‌شرقی مکزیکوسیتی) این تپه را ثبت کردند. چندین دست‌سازه و نذری در این محل پیدا شد که پژوهشگران بر پایه آن‌ها، قدمت تپه را به دوره‌های کلاسیک متأخر و پساکلاسیک آغازین (حدود سال‌های ۶۰۰ تا ۱۱۰۰ میلادی) نسبت دادند.
به گزارش فرادید، این برآمدگی عقرب‌مانند در طول قرن‌ها به شکلی شگفت‌آوری سالم باقی مانده است. سر، بدن، چنگال‌ها و دُم آن با ترکیبی از خاک و سنگ شکل گرفته و ارتفاع آن در بلندترین بخش‌ها به حدود ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. پژوهشگران در محلی که نیش عقرب قرار دارد، اشیاء مدفون یافته‌اند. به گفته پژوهشگران: «چنین ساختارهایی به شکل پیکره در آمریکای میانه بسیار عجیب هستند».
به گفته‌ی نویسنده‌ی اصلی پژوهش، جیمز نیلی، استاد بازنشسته‌ی باستان‌شناسی: «این کشف نشان می‌دهد مردم عادی آمریکای میانه و نه‌فقط طبقات حاکم، به رصد آسمان و پدیده‌های اخترشناختی علاقه‌مند داشته‌اند. این نخستین نشانه اینست که دانایی و کنترل پدیده‌های نجومی بر پایه‌ی مشاهدات خورشیدی، کاملاً در انحصار طبقه‌ی نخبگان نبوده است.»
رصدخانه نجومی
تپه‌ی عقرب یکی از دوازده تپه‌ای است که به نظر می‌رسد بخشی از یک مجموعه‌ی مدنی‌آیینی به وسعت حدود ۹ هکتار باشند. در این محوطه، گودال‌هایی وجود دارد که ممکن است محل دفن یا انبار بوده‌اند. به باور پژوهشگران، این مجموعه شاید برای رصدهای اخترشناختی به کار می‌رفته تا کشاورزان زمان مناسب برای آیین‌ها و کاشت و برداشت محصولاتشان را تشخیص دهند.
برخی از تپه‌ها اتاق و دیوار دارند، اما تنها تپه‌ی عقرب شکل روشنی دارد، بنابراین نمونه‌ای از «تپه‌پیکره» (Effigy) محسوب می‌شود، یعنی تل خاکی که آگاهانه به شکل نماد یا موجود خاصی ساخته می‌شود. در حالی که تاکنون هزاران تپه‌ی خاکی دست‌ساز بومیان آمریکای شمالی شناخته شده‌اند، وجود چنین تپه‌هایی در آمریکای میانه بسیار نادر است؛ از این رو تپه‌ی عقرب کشفی استثنایی درنظر گرفته می‌شود.
طرح مقیاس‌دار تپه‌ی عقرب در دره‌ی تهوآکان مکزیک
در اساطیر پیش‌کلمبی، عقرب خدای نیرومندی بود. بسیاری از اقوام آمریکای میانه او را ایزدی آسمانی و بخشی از خدایان آزتک می‌دانستند. به باور آنان، عقرب نماینده‌ی زهره، ستاره‌ی صبحگاهی بود.
هنگامی که پژوهشگران تپه‌ی عقرب را بررسی کردند، دریافتند ساختار آن به سمت شرق-شمال‌شرقی است، نشانه‌ای از آن‌که شاید با طلوع خورشید در انقلاب تابستانی هم‌راستا باشد. آنان مسیر خورشید را در هر دو انقلاب تابستانی و زمستانی محاسبه کردند.
به گفته پژوهشگران: «برآورد می‌کنیم در صبح روز انقلاب تابستانی، اگر کسی از محل نیش (خوشه‌ی سفالی گرد در انتهای دم عقرب) به سوی افق نگاه کند، خورشید درست بالای نوک چنگال شمالی (سمت چپ) طلوع خواهد کرد.»
بخشی از سفالینه‌های چندصدساله‌ای که باستان‌شناسان در تپه‌ی عقرب یافتند
باستان‌شناسان در تپه‌ی عقرب یک نذری مولکاخِته (کاسه‌ی سه‌پایه‌ی سنگی برای خرد کردن خوراکی‌ها) پیدا کردند. در تصویر سمت چپ نحوه‌ی یافتن شیء در محل و سمت راست همان شیء را می‌بینیم که کاسه‌ی پوشاننده‌اش برداشته شده است
انقلاب تابستانی در آمریکای میانه زمان بسیار مهمی برای برگزاری آیین‌های مذهبی بود، زیرا آغاز فصل باران و کشت و زرع را نشان می‌داد. پژوهشگران می‌گویند: «در روزهای منتهی به انقلاب تابستانی، خورشید میان دو چنگال طلوع می‌کرد و به‌این‌ترتیب، نزدیک شدن فصل باران را نوید می‌داد تا کشاورزان زمین‌های خود را برای کاشت آماده کنند.»
همچنین غروب خورشید در انقلاب زمستانی نیز با این تپه هم‌راستا بوده؛ اگر شخصی در نوک چنگال چپ می‌ایستاد، می‌توانست غروب خورشید را درست در امتداد نیش عقرب ببیند.
«برپایه این برآوردها، این تپه به مردم اجازه می‌داده تاریخ دقیق هر دو انقلاب تابستانی و زمستانی را تشخیص دهند، هم‌راستایی‌هایی که در معماری آمریکای میانه رایج هستند.»
در تپه‌ی عقرب، ظروف سفالی، کاسه‌ها و قطعات بشقاب کشف شده است، همچنین سه‌پایه‌هایی موسوم به مولکاخِته (کاسه‌های سنگی برای خرد کردن خوراکی‌ها)، یک بخورسوز و تکه‌ای از پیکره‌ای توخالی که شاید در آیین‌های مذهبی به کار می‌رفته است.
به گفته‌ی نیلی، کشف این تپه‌ها و رصدخانه‌ی نجومی میان کانال‌های آبیاری نشان می‌دهد تمدن آمریکای میانه‌ی سازندگان آن، از پیچیدگی بالایی برخوردار بوده است.
«این یافته نشان می‌دهد کشاورزان ماقبل‌تاریخی با استقلال و خودمختاری بیشتری نسبت به نخبگان و حکومت می‌زیستند، درست مانند همتایان امروزی‌شان.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
