ماهی ترسناکی که ۳۶۰ میلیون سال پیش در آب‌های کم عمق شنا می‌کرد
با طول بیش از ۴ متر و «تیغه‌های استخوانی» به جای دندان، دانکلئوستئوس موجودی کاملاً عجیب بود.
فرادید| اگر ۳۶۰ میلیون سال پیش در «کلیولند» بودید، باید برای نجات جانتان از دست این ماهی با همه قدرت شنا می‌کردید. تصور کنید در دریایی کم‌عمق هستید و ناگهان موجودی ترسناک و عظیم در آب پدیدار می‌شود: دانکلئوستئوس ترلی ( Dunkleosteus terrelli)، شکارچی ۴.۲ متری که هیچ ماهی زنده امروزی شبیه آن نیست.
به گزارش فرادید، در واقع، دانکلئوستئوس حتی نسبت به بیشتر ماهیان هم‌عصر خود هم متفاوت بود. این داده‌ها بر پایه مطالعه جدیدی است که برای نخستین بار در یک قرن، نگاه دقیقی به این گونه داشته است. این ماهی در دهه ۱۸۶۰ کشف شد و به «چهره‌ی شاخص» گروهی از فسیل‌ها به نام آرترودایرها (arthrodires) تبدیل شد، اما دانکلئوستئوس میان این گروه مانند یک موجود عجیب و غریب به نظر می‌رسد.
راسل اِنگِلمان، نویسنده اصلی این مقاله گفته: «آخرین مطالعه جامع درباره آناتومی فک دانکلئوستئوس سال ۱۹۳۲ منتشر شد، زمانی که آناتومی آرترودایرها هنوز به‌شکل کامل شناخته نشده بود. بیشتر مطالعاتِ آن زمان فقط تلاش می‌کردند بفهمند چگونه استخوان‌ها به هم متصل می‌شوند.»
«از دهه ۱۹۳۰ تاکنون، پیشرفت‌های زیادی در درک آناتومی آرترودایرها حاصل شده، به‌ویژه از فسیل‌های بسیار سالم استرالیا. مطالعات اخیر مدل‌سازی بیومکانیکی دانکلئوستئوس را امتحان کرده‌اند، اما هیچ‌کس نگاهی به خود استخوان‌ها و اطلاعات آن‌ها درباره محل اتصال و عملکرد عضلات نکرده است.»
انگلمان و همکارانش به این نتیجه رسیدند که باید به مخزن دانکلئوستئوس در موزه تاریخ طبیعی کلیولند بروند، جایی که بزرگ‌ترین مجموعه فسیل‌های دانکلئوستئوس جهان در آن قرار دارد. همان دریای کم‌عمق باستانی که پیش‌تر اشاره کردیم، مسئول حفظ عالی این مجموعه است؛ بقایای این ماهی در لایه‌ای از شیل سیاه دفن شده بودند که گه‌گاه با پروژه‌های ساختمانی در معرض دید قرار می‌گیرند.
«اُستِئوس» در نام دانکلئوستئوس به معنای «استخوان» است. این نام به صفحات زرهی سنگین روی جمجمه و قسمت جلویی بدنش اشاره دارد، اما مانند کوسه‌های امروزی، بخش زیادی از اسکلتش غضروف بود.
تحقیقات جدید نشان داده که کمابیش نیمی از جمجمه دانکلئوستئوس از غضروف ساخته شده بود، یعنی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌کردیم. این مطالعه همچنین ارتباط دیگری با کوسه‌ها کشف کرده: یک عضله فک، کانال استخوانی مخصوص به خود داشت، چیزی که شواهد کمی از آن در ماهیان باستانی یافته شده است.
یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های دانکلئوستئوس، جفت تیغه‌های استخوانی آن به جای دندان بود. این ویژگی در برخی خویشاوندان نزدیکش هم دیده می‌شود، اما از دید تکاملی در میان آرترودایرها عجیب است. بنابراین، ما نه‌تنها به درک بهتر این ماهی عجیب نزدیک می‌شویم، بلکه با آرترودایرها هم بیشتر آشنا می‌شویم.
به عقیده انگلمان: «این کشفیات نشان می‌دهند آرترودایرها نمی‌توانند موجوداتی ابتدایی و یکنواخت در نظر گرفته شوند، بلکه گروهی بسیار متنوع از ماهیان بودند که در طول تاریخ خود به نقش‌های بوم‌شناختی مختلف دست یافتند.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
