«آینههای فضایی» که قرار است شب را به روز تبدیل کنند
منتقدان این طرح میگویند این ماهوارههای آینهای که بهعنوان راهی برای بهرهبرداری از انرژی خورشیدی در شب معرفی شدهاند، میتوانند رصد آسمان را مختل کنند و حتی برای سلامت انسان و حیوانات خطرآفرین باشند.
فرادید| خورشید طلوع میکند و روز میشود؛ سپس غروب میکند و شب فرا میرسد. دستکم طی ۴.۵ میلیارد سال گذشته، روند به همین شکل بوده است. اما اکنون یک استارتاپ مستقر در کالیفرنیا قصد دارد این الگو را تغییر دهد.
به گزارش فرادید؛ شرکتی به نام «رفلکت اوربیتال» میخواهد هزاران ماهواره مجهز به صفحات بازتابنده (یا به عبارت دیگر آینههای غولپیکر فضایی) را به مدار نزدیک زمین بفرستد تا نور خورشید را به سمت نیمۀ شبِ زمین منعکس کند. این شرکت میگوید این نور اضافی میتواند برای تغذیه نیروگاههای خورشیدی، کمک به عملیات جستوجو و نجات و حتی کاهش افسردگی فصلی از طریق افزایش ساعات روشنایی استفاده شود. این شرکت برای دریافت مجوز به کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC) درخواست داده و اعلام کرده است ممکن است پرتاب این ماهوارهها را از سال آینده آغاز کند.
اما اخترشناسان درباره پیامدهای جانبی این پروژه نگران هستند. به گفته آنها، این ماهوارهها میتوانند چند برابر روشنتر از ماه کامل باشند و دید رصدگران را نسبت به اجرام آسمانی مختل کنند. همچنین نگرانیهایی درباره خطرات احتمالی برای اکوسیستمها و سلامت انسان و حیوانات وجود دارد.
جیمز لوونتال اخترشناس کالج اسمیت میگوید: «شب باید تاریک باشد، اما این ماهوارهها برای تبدیل شب به روز طراحی شدهاند». او اضافه میکند که تصور از بین بردن عمدی شب، بر خلاف تمام باورهای عمیق اوست.
سامانتا لاولر اخترشناس دانشگاه رجاینا در کانادا نیز میگوید هر زمان که یکی از این آینههای فضایی بالای افق باشد، آسمان آنقدر روشن میشود که انجام بیشتر پژوهشهای نجومی غیرممکن خواهد شد.
آینههای پیشنهادی به شکل مربع و از جنس «مایلار» ساخته میشوند تا بازتابپذیری بالایی داشته باشند. اندازه آنها بین حدود ۱۰ تا ۵۵ متر خواهد بود. نمونه اولیهای به نام Earendil-1 با طول حدود ۱۸ متر ممکن است طبق درخواست ثبتشده در FCC در آوریل ۲۰۲۶ پرتاب شود. این استارتاپ قصد دارد طی دو سال آینده دهها ماهواره دیگر نیز به فضا بفرستد و تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۰۰۰ ماهواره را وارد مدار کند. سال گذشته این ایده با آینهای بزرگ که با بالن هوای گرم به ارتفاع برده شده بود آزمایش شد و نور خورشید را روی پنلهای خورشیدی زمینی متمرکز کرد.
آزمایش یک آینۀ فضایی با بالن
از آنجا که این ماهوارهها در مدار نزدیک زمین قرار دارند، بهسرعت در آسمان حرکت میکنند و هرکدام تنها چند دقیقه یک منطقه خاص را روشن میکنند. برای روشنایی مداوم یک منطقه، باید چندین ماهواره همزمان با هم کار کنند؛ چیزی که شرکت میگوید از نظر فنی ممکن است.
پرتو نوری هر ماهواره هنگام برخورد با زمین، قطری در حدود ۵ کیلومتر خواهد داشت. سخنگوی شرکت به Space.com گفته این نور «درخششی ملایم شبیه نور ماه» ایجاد میکند، اما اخترشناسان معتقدند اثر آن بسیار شدیدتر خواهد بود. لوونتال میگوید اگر کسی دقیقاً زیر این پرتو بایستد، «مثل روز روشن خواهد شد و دیگر ستارهای دیده نمیشود».
حتی اگر کسی چند کیلومتر از مرکز پرتو فاصله داشته باشد هم منظرهای تکاندهنده خواهد دید: «اگر روی یک کوه بایستید و به دره نگاه کنید، یک ستون عظیم نور را میبینید که کل دره را روشن کرده است».
ایده آینههای فضایی بیش از یک قرن است که گهگاه مطرح میشود. در سال ۱۹۲۳ هرمان اوبرت پیشگام موشکی آلمان این ایده را در رساله دکتری خود مطرح کرد، اما دانشگاه آن را غیرواقعبینانه دانست. بعدها نیز طرحهایی برای استفاده نظامی یا تولید بیشتر انرژی خورشیدی مطرح شد، اما هیچیک عملی نشد. با این حال در سال ۱۹۹۳، یک ماهواره روسی به نام «زنامیا ۲» با آینهای حدود ۲۴ متری توانست این ایده را برای نخستین بار به واقعیت تبدیل کند و پرتو آن برای مدت کوتاهی در بخشهایی از اروپا دیده شد.
بن نواک مدیرعامل این استارتآپ بارها درباره اهدافش صحبت کرده است. او در اجلاس جهانی دولتها در امارات متحده عربی گفت که این فناوری را با اختراع سیستم آبیاری در دوران باستان مقایسه میکند و ادعا کرد: «این اولین بار است که بشر کنترل خورشید را به دست میگیرد».
او همچنین گفت که آینهها بهگونهای کنترل میشوند که نور فقط به جایی بتابد که مورد نیاز است. به گفته او، اگر کسی خارج از نقطه تابش بایستد، فقط نور روی زمین را میبیند و اگر عمداً به ماهواره نگاه نکند، نور آزاردهندهای نخواهد دید. او مدعی است اگر منطقهای بخواهد تاریک بماند، جهت ماهوارهها بهسادگی تغییر داده میشود تا نور به فضا منحرف شود.
اما لوونتال این حرفها را قابل باور نمیداند. او میگوید هر بار که ماهواره برای تغییر هدف تنظیم شود، پرتو نور از روی مناطق دیگر عبور میکند و «فلشهای نوری» در همهجا ایجاد میشود. همچنین از نظر او تقریباً غیرممکن است رضایت همه افرادی که تحت تأثیر قرار میگیرند جلب شود.
برخی دانشمندان حتی در مورد سودمندی این طرح برای تولید انرژی خورشیدی هم تردید دارند. لاولر میگوید: «وقتی محاسبه میکنید، مقدار انرژی در حد میلیوات است. باید صدها یا هزاران آینه به یک نقطه بتابند تا یک پنل خورشیدی فعال شود. این اصلاً منطقی نیست».
آرون بولی اخترشناس دانشگاه بریتیش کلمبیا میگوید راههای بسیار مؤثرتر و عملیتری برای افزایش انرژی خورشیدی وجود دارد، مثل نصب پنلهای بیشتر روی سقف خانهها.
دانشمندان همچنین نگران آسیب به چشم انسان هستند. لوونتال میگوید: «شما در تاریکی ایستادهاید و ناگهان یک فلش نور خورشید در آسمان ظاهر میشود. اگر در حال نگاه کردن با تلسکوپ باشید، ممکن است کور شوید. اگر خلبان هواپیما باشید، ممکن است برای لحظهای بیناییتان مختل شود».
نور ناخواسته برای حیوانات نیز مشکلساز است. میشل ووتن اخترشناس دانشگاه آلاباما میگوید آلودگی نوری کنونی هم باعث اختلال در مهاجرت پرندگان میشود و نورهای فضایی میتواند همین اثر را تشدید کرده و موجب مرگ بیشتر پرندگان شود. او یادآور میشود که گیاهان نیز برای سالم ماندن به هم نور و هم تاریکی نیاز دارند.
هنوز زمان تصمیمگیری FCC مشخص نیست و معلوم نیست با این طرح موافقت میکند یا نه. با این حال گزارشها نشان میدهد این نهاد در حال حرکت به سمت روند سریعتر صدور مجوزهاست.
اگر آینههای فضایی پرتاب شوند، به دهها هزار شیء دیگر در مدار نزدیک زمین خواهند پیوست؛ مدارهایی که هماکنون نیز بهشدت شلوغ هستند. این اجرام همین حالا هم کار اخترشناسان حرفهای و آماتور را با مشکل روبهرو کردهاند.
پروژه آینههای فضایی تنها یکی از طرحهای جاهطلبانه برای پرتاب ماهوارههای جدید است. یک استارتاپ روسی از ساخت نمونه اولیه ماهوارههای تبلیغاتی فضایی خبر داده و یک شرکت ژاپنی نیز قصد دارد بارش شهابی مصنوعی ایجاد کند.
با شلوغتر شدن خطرناک مدار نزدیک زمین، لوونتال نگران است که روزی سقوط یک ماهواره یا زباله فضایی باعث فاجعه شود. او میگوید شاید «لحظه بحرانی واقعی» زمانی فرا برسد که ماهوارهای روی خانه یک نفر سقوط کند یا حتی باعث مرگ کسی شود.
بسیاری از دانشمندان معتقدند راهحل در قانونگذاری بهتر است. لاولر میگوید: «عجیب است که یک شرکت کوچک در کالیفرنیا، با مجوز یک نهاد مرتبط با امواج رادیویی، بتواند آسمان کل جهان را تغییر دهد».
