چگونه کاروانسرای تاریخی به خانه مهاجران و اتباع تبدیل شد؟
همسایگی با محله بازار تهران باعث شده بود تا سنگلج محل تردد مسافران بی‌شماری باشد. چه آن‌هایی که برای دادوستد به تهران می‌آمدند و چه آن‌ها که برای استراحت، شب ماندگار می‌شدند کاروانسرا را برای اتراق انتخاب می‌کردند.
سنگلج کاروانسرا کم نداشت. به‌خصوص در محدوده دروازه محمدیه شهر کاروانسرا وجود داشت. این کاروانسرا‌ها مشهورترین کاروانسرا‌های سنگلج بودند. کاروانسرای حاج میرزا حسن در نزدیکی دروازه محمدیه و کاروانسرای میرزا موسای وزیر که در مرز محله بازار و شمال دروازه محمدیه ساخته شده بود.
البته در نزدیکی دروازه گمرک هم کاروانسرایی بود که به محله سنگلج منتهی می‌شد. ازآنجایی‌که کاروانسرا‌ها محل اتراق مسافران و چهارپایان بود و مسافران آنجا ساکن می‌شدند بیشتر در اطراف محله‌ها و در نزدیکی دروازه‌های شهر ساخته می‌شدند.
حمیدرضا نارنجی نژاد، عضو هیات مدیره انجمن محله سنگلج درباره کاروانسرا‌های این محله می‌گوید: «از کاروانسرا‌های سنگلج چیزی باقی نمانده است؛ اما کاروانسرایی در سنگلج در محدوده بازارچه شاپور قرار داشت که قبلاً صنف سماورساز‌ها آنجا فعال بودند و در حال حاضر صنف کفاش‌ها آنجا مشغولند. سمت بازارچه قوام الدوله، نرسیده به باغ معیر، نیز کاروانسرایی بود که در آنجا هم صنف کفاش‌ها کسب‌وکار می‌کنند، البته اکنون دیگر به شکل آن کاروانسرایی که قبلا بود نیستند.
نصرالله حدادی، تهران پژوه درباره اهمیت کاروانسرا‌ها در محله‌های قدیمی مثل سنگلج می‌گوید: «این بنا‌ها علاوه بر آنکه برای استراحت کاروان‌ها و مسافران در بین راه و مبادلۀ کالا در درون شهر ایجاد می‌شدند از نظر معماری نیز بسیار باارزش بودند. برای نمونه، اگر بخواهم یکی از خلاقیت‌های معماری در این بنا‌های بزرگ درون‌شهری را مثال بزنم، باید از دروازه‌های کاروانسرا بگویم.
کاروانسرا‌ها ورودی‌های باریک‌تر و خروجی‌های بزرگ‌تری داشتند. این موضوع دلیل داشت. چهارپایان اغلب بارزیادی داشتند برای همین درزمان ورود آرام‌تر حرکت می‌کردند. ولی درزمان خروج از کاروانسرا باری نداشتند پس ممکن بود حیوان تندتر حرکت کند و گاهی به خاطر ازدحام جمعیت به‌قول‌معروف رم کند، درنتیجه خروجی کاروانسرا‌ها را عریض‌تر می‌ساختند تا فضا بازتر و تردد راحت‌تر باشد.»
منبع: همشهری
