چرا زندگی در دنیای مدرن باعث آسیب به بدن و روان انسان میشود؟
انسان از لحاظ زیستشناختی برای زندگی در طبیعت و استرسهای کوتاهمدت تکامل یافته، اما محیطهای صنعتی امروزی با ایجاد فشارهای مداوم موجب استرس مزمن، کاهش باروری و افزایش بیماریهای التهابی شدهاند.
فرادید| زیستشناسی انسان برای جهانی شکل گرفته که در آن حرکت مداوم، حضور در طبیعت و دورههای کوتاهمدت استرس رایج بوده؛ نه فشار دائمی زندگی مدرن. محیطهای صنعتی، سیستم استرس ما را بیشازحد تحریک میکنند و به سلامت و توان تولیدمثل آسیب میزنند. شواهدی از کاهش باروری جهانی تا بیماریهای التهابی مزمن، گواه پیامدهای همین ناهماهنگی است. پژوهشگران میگویند بازطراحی فرهنگی و محیطی، بهویژه برنامهریزی مبتنی بر طبیعت، امری ضروری است.
به گزارش فرادید، تحلیل تازهای از انسانشناسان تکاملی کالین شا و دَنییِل لانگمَن نشان میدهد جهان مدرن با سرعتی بسیار بیشتر از توان سازگاری زیستی انسان تحول یافته است. آنان استدلال میکنند که استرس مزمن و بسیاری از مشکلات گسترده سلامت، از ناسازگاری بنیادی میان فیزیولوژی شکلگرفته در طبیعت و محیطهای صنعتیشدهای ناشی میشود که بیشتر انسانها امروز در آن زندگی میکنند.
انسانها صدها هزار سال تکامل یافتند تا با الزامات جسمی و روانی زندگی شکارچیگردآورنده سازگار شوند؛ شیوهای از زندگی که نیازمند حرکت مداوم، دورههای کوتاه استرس شدید و مواجهه روزانه با طبیعت بود. تنها در چند قرن اخیر، صنعتیشدن این شرایط را تغییر داده: افزایش آلودگی صوتی، هوایی و نوری، میکروپلاستیکها، آفتکشها، ورودیهای پیوسته حسی، نورپردازی مصنوعی، غذاهای فرآوریشده و ساعتهای طولانی نشستن.
شا که همراه لانگمَن گروه پژوهشی «فیزیولوژی بومتکاملی انسان» (HEEP) را سرپرستی میکند، میگوید: «در محیطهای نیاکانی، ما برای مقابله با استرسهای حاد، یعنی برای فرار از شکارچیان یا مواجهه با آنها سازگار شده بودیم. گاه شیر از راه میرسید و باید آماده دفاع یا فرار میشدیم. اما نکته کلیدی این بود که شیر دوباره ناپدید میشد.»
استرسزاهای امروزی همچون ترافیک، فشار کاری، رسانههای اجتماعی و سروصدای مداوم، همان مسیرهای زیستی را فعال میکنند که زمانی برای بقاء در برابر شکارچیان ضروری بودند. اما برخلاف شرایط نیاکانی که خطر بهسرعت رفع میشد، این استرسها بهندرت پایان مییابند. لانگمَن توضیح میدهد: «بدن ما با این رویدادها همانگونه برخورد میکند که گویی همه آنها شیر هستند. خواه یک گفتوگوی دشوار با رئیستان باشد یا صدای ترافیک، سیستم استرس شما همانطور واکنش نشان میدهد که اگر با شیر روبهرو میشد نشان میداد. نتیجهاش اینست که دستگاه عصبی واکنشی بسیار قدرتمند نشان میدهد، اما فرصتی برای بازیابی ندارد.»
صنعتیشدن و تأثیر آن بر سلامت و تولیدمثل
شا و لانگمَن پژوهشهایی را بررسی میکنند که نشان میدهد حرکت بهسوی زندگی صنعتی و شهری، تناسب تکاملی انسان را کاهش داده است. موفقیت تکاملی به بقاء و تولیدمثل وابسته است و نویسندگان استدلال میکنند هر دو از آغاز صنعتیشدن تاکنون با اثرات منفی روبرو بودهاند.
آنها به کاهش نرخ باروری در بسیاری از نقاط جهان و افزایش بیماریهای التهابی و خودایمنی بهعنوان شواهدی اشاره میکنند که نشان میدهد محیطهای مدرن، فشارهایی بر زیستشناسی انسان وارد میکنند. شا میگوید: «یک تناقض وجود دارد: از یکسو، ما ثروت، آسایش و مراقبت پزشکی قابلتوجهی برای بخش بزرگی از جمعیت جهان ایجاد کردهایم و از سوی دیگر، برخی از این دستاوردهای صنعتی اثرات زیانباری بر عملکرد ایمنی، شناختی، جسمی و تولیدمثلی ما دارند.»
یکی از نمونههای بسیار مطالعهشده، کاهش تدریجی شمار و تحرک اسپرم از دهه ۱۹۵۰ تاکنون است. شا اشاره میکند که بهنظر میرسد این روندها با عوامل محیطی مرتبط هستند: «گمان میرود این موضوع با آفتکشها و علفکشهای موجود در غذا و همچنین با میکروپلاستیکها مرتبط باشد.»
جستوجوی راهحلهایی برای حمایت از رفاه انسان
شرایط فناورانه و محیطی با سرعتی بسیار بیشتر از توان پاسخدهی تکامل زیستی انسان تغییر میکنند. شا میگوید: «سازگاری زیستی بسیار کند است. سازگاریهای ژنتیکی بلندمدت چندنسلی هستند؛ بین دهها هزار تا صدها هزار سال.»
به گفته پژوهشگران، این به آن معناست که ناسازگاری میان فیزیولوژی انسان و شرایط زندگی مدرن از طریق فرآیندهای تکاملی طبیعی قابلاصلاح نیست. در مقابل، آنها معتقدند جوامع باید گامهای فعالی برای کاهش این فشارها بردارند؛ از جمله تقویت ارتباط با طبیعت و ایجاد محیطهایی سالمتر و پایدارتر.
رفع این ناهماهنگی مستلزم تغییرات فرهنگی و زیستمحیطی است. شا پیشنهاد میکند که طبیعت باید بهعنوان عامل حیاتی سلامت عمومی تلقی شود و مناظری که شبیه زیستبومهای تکاملی انسان هستند، حفظ یا بازسازی شوند. او همچنین بر بازاندیشی در طراحی شهری برای همترازی بهتر با فیزیولوژی انسان و کاهش مواجهههای زیانآور تأکید میکند.
شا میگوید: «پژوهش ما میتواند نشان دهد کدام محرکها بیشترین تأثیر را بر فشار خون، ضربان قلب یا عملکرد ایمنی دارند و این دانش را در اختیار سیاستگذاران قرار دهد. ما باید شهرهایمان را درست طراحی کنیم و همزمان فضاهای طبیعی را احیا کنیم، برای آنها ارزش قائل شویم و زمان بیشتری را در آنها بگذرانیم.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
