زنانی که دنیا را تغییر دادند

ندا لهردی | اغلب ما می‌دانیم که صنعت تکنولوژی مانند بسیاری از صنایع دیگر اکوسیستمی مردانه دارد و حضور زنان در آن چندان پررنگ نیست. با این همه اما نباید فراموش کنیم که گاهی شاید قرار نیست که همه چیز درست همانطور که واقعیت دارد، روایت شود.

همین می‌شود که در پیش‌فرض ذهن همه ما اولین برنامه‌نویسان کامپیوتری و اولین متخصصان علوم کامپیوتر مرد بوده‌اند. حقیقت اما این نیست؛ زنان سهم بزرگی از رشد تکنولوژی دارند و البته بارها از کتاب‌های تاریخ بیرون گذاشته شده و نادیده گرفته شده‌اند. با این حال در سال‌های اخیر این روند کمی تغییر کرده است.

«آدا لاولیس» اولین برنامه‌نویس کامپیوتری و الهام‌بخش برنامه‌نویسی کامپیوتری امروزی است. حالا یک جایزه معتبر در حوزه تکنولوژی به نام او وجود دارد و البته روز تعطیلی که برای بزرگداشت میراثش در نظر گرفته شده است. «کاترین جانسون» هم مسوول امور کامپیوتری ناسا بوده و به خاطر موفقیتش در طراحی مسیرهای پروازی برای بعضی از اولین اکتشافات فضایی آمریکا، شناخته می‌شود.

او به سوژه یکی از فیلم‌های هالیوودی به نام «اعداد پنهان» (Hidden Figures) و کتابی به همین نام تبدیل شد. داستان‌های زیادی درباره بسیاری از این زنان که نوآوری و تکنولوژی را در قرن‌های نوزدهم و بیستم به پیش بردند، وجود دارد. این معماران صنعت تکنولوژی، با فعالیت‌هایشان زندگی مدرن امروزی را شکل داده‌اند، اما اغلب حتی نامی از آنها هم شنیده نشده است. حالا روز جهانی زن شاید بهترین بهانه باشد برای آنکه با قهرمانان نادیده گرفته شده دنیای تکنولوژی بیشتر آشنا شویم.

کامپیوترهای هاروارد
در اواخر دهه ۱۸۰۰ مردان در رصدخانه دانشگاه هاروارد مشغول بررسی آسمان به کمک تلسکوپ‌ها بودند واطلاعاتی درباره ستاره‌ها و سیارات جمع‌آوری می‌کردند. اما با این اطلاعات خام چه می‌توانستند بکنند؟ ادوارد پیکرینگ مدیر این رصدخانه به فردی نیاز داشت که آمار و ارقام مربوط به این اطلاعات ستاره‌شناسی را نظم داده و رابطه‌ها میان آنها را بیابد تا بتوانند مقیاس درست‌تری از جهان را به‌دست بیاورند.

مردان تمایلی به انجام چنین «کارهای دفتری» نداشتند، بنابراین او از خدمتگزار خانه‌اش یعنی «ویلیامینا فلمینگ» خواست تا به‌عنوان یک کامپیوتر در هاروارد مشغول به کار شود. فلمینگ این کار را پذیرفت و در نهایت مدیریت تیمی با بیش از ۸۰ زن را به عهده گرفت؛ تیمی که درک فعلی ما از جهان را شکل دادند.

اولین برنامه‌نویسان کامپیوتری
این تفکر که برنامه‌نویسی کاری خسته‌کننده و مخصوص زنان است تا قرن بیستم هم وجود داشت؛ درست تا زمانی که مردان متوجه شدند این عرصه چقدر درآمدزا خواهد بود. در نیمه اول قرن بیستم زنانی که کامپیوترهای هاروارد بودند، رشد کردند و به بخش زنان ریاضیدانی تبدیل شدند که بعدها یکی از مهم‌ترین لابراتوارهای ناسا را شکل دادند. آنها در طول جنگ جهانی دوم برای ارتش آمریکا هم کار کردند.

بعدها دو مرد تصمیم گرفتند ماشینی بسازند که بتواند این محاسبات را انجام بدهد. این ماشین که ENIAC نامیده شد، به‌عنوان اولین کامپیوتر الکتریکی دنیا شناخته می‌شود. با این حال این زنان ریاضی‌دان بودند که واقعا برای ENIAC برنامه‌نویسی کردند. در واقع سازندگان ENIAC شش زن را استخدام کردند که اولین کدنویسان جهان شدند. کارهایی که آنها برای ارتش آمریکا در دهه ۱۹۴۰ انجام دادند، به شکل‌گیری اولین برنامه نرم‌افزاری، توسعه حافظه ذخیره‌سازی کامپیوتری و ایجاد مقدمات زبان‌های برنامه‌نویسی منجر شد.

مادر علوم کامپیوتری
مادر محاسبات کامپیوتری هم کارش را در ارتش آغاز کرد. در اواخر دهه ۱۹۴۰ «گریس هوپر» در آزمایشگاه علوم کامپیوتری دانشگاه هاروارد به‌عنوان عضوی از نیروی دریایی کار می‌کرد. او برای کامپیوتر مارک یک برنامه‌نویسی می‌کرد؛ دستگاهی که سرعت و دقت عملیات ارتش را بالا می‌برد.

بعدها او به شرکت کامپیوتری Eckert-Mauchly رفت و به‌عنوان ریاضی‌دان ارشد مشغول به‌کار شد. یکی از موفقیت‌های او ایجاد اولین کامپلایر یا گردآورنده بود؛ نرم‌افزاری که محاسبات ریاضی را به زبانی خاص ترجمه کرده و ساختار برنامه را یکسان می‌کرد. او یکی از معماران زبان برنامه‌نویسی کامپیوتری مدرن به نام COBOL بود که هنوز هم استانداردی برای پردازش اطلاعات است. در حقیقت هوپر بیشتر به خاطر ایده تبدیل کدهای کامپیوتری به زبانی که قابل خواندن و نوشتن باشد، شناخته و تقدیر می‌شود.

مبدع کامپیوترهای شخصی و دورکاری
«ماری آلن وایکز» علاوه بر آنکه به توسعه اولین کامپیوتر شخصی کمک کرد، اولین شخصی هم بود که یک کامپیوتر شخصی در خانه‌اش داشت. وایکز به‌عنوان برنامه‌نویس روی کامپیوتر LINC کار می‌کرد. از او به خاطر نوشتن سیستم عامل قابل‌تنظیم دستی LINC تقدیر می‌شود. او همچنین برنامه‌نویس سیستم‌عامل LAP۶ برای کامپیوتر LINC بود.

او در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۱۱ از این راز پرده برداشت که کامپیوتر LINC را با خودش به خانه برده بود تا آن سیستم‌عامل را بنویسد و در نهایت بتواند از راه دور کار کند؛ همان ایده‌ای که امروز در تمام جوامع پیشرفته واقعیت پیدا کرده است.

الگوی استیو جابز
بدون «آدل گولدبرگ»، ممکن بود کامپیوترهای اپل هرگز تولید نشوند. گلدبرگ در دهه ۱۹۷۰ یکی از محققان مرکز تحقیقات شرکت زیراکس بود. او تنها زن در گروه محققان این مرکز بود؛ گروهی که زبان برنامه‌نویسی Smalltalk-۸۰، زیرساخت‌های لازم برای طراحی همپوشانی‌های ویندوز و آنچه را که امروز به آن رابط کاربری گرافیکی (GUI) می‌گوییم، ایجاد کردند. گلدبرگ سال‌ها بعد در یک شوی تلویزیونی اعلام کرد که تحت فشار یکی از مقامات شرکت مجبور شده بود تا Smalltalk و GUI را به استیو جابز و تیمش نشان بدهد. در همان شو استیو جابز اعتراف کرد که مبهوت زبان برنامه‌نویسی Smalltalk شده بود و می‌دانست تکنولوژی GUI گولدبرگ آینده دنیای کامپیوتر و اپل را در دست دارد.

زبانی برای گوگل کردن
موتورهای جست‌وجویی که هر روز از آنها استفاده می‌کنیم، به نوعی پردازش زبان طبیعی متکی هستند که توسط یک زن دانشمند علوم کامپیوتری به نام «کارن اسپارک جونز» ایجاد شده است. او در بخش تحقیقات زبان دانشگاه کمبریج در کنار یک خانم پروفسور «زبان‌های کامپیوتری به نام «مارگارت مسرترمن» کار می‌کرد. مهم‌ترین دستاورد جونز پایه انتخاب و بازیابی اطلاعات است که امروزه بسیار از آن استفاده می‌کنیم. او کاربرد و شیوه استفاده از مجموعه اطلاعات پردازش زبانی را معرفی کرد که تشخیص واژه‌های مشابه را در پردازش‌های کامپیوتری، امکان‌پذیر می‌کند.

مادر آدرس‌های وب
پیش از آنکه اینترنت به‌طور جدی شکل بگیرد، ARPAnet وجود داشت که تحت نظارت وزارت دفاع آمریکا فعالیت می‌کرد و موسسات تحقیقاتی مختلف را با یکدیگر مرتبط می‌کرد. موسسه تحقیقاتی استنفورد کار نظارت بر تمام دایرکتوری اینترنت تازه شکل گرفته را از طریق شبکه‌ای به نام NIC، به عهده داشت. NIC را محققی به نام «الیزابت (ژاکلین) فینلر» اجرا می‌کرد.

بسیاری فینلر را به‌عنوان «گوگل انسانی» می‌نامند؛ کسی که صفحات سفید و زرد هر نام‌دامنه روی اینترنت را سازمان‌دهی می‌کرد. در واقع اگر فردی به یک آدرس اینترنت نیاز داشت یا می‌خواست یک آدرس اینترنتی را بازیابی کند، باید به سراغ فینلر می‌رفت. فینلر در نهایت به شکل‌گیری سیستم نام‌دامنه‌های اینترنتی و پروتکل نام‌گذاری دامنه‌های اینترنتی کمک کرد.

پیشرو بازار موبایل هوشمند
پیش از آنکه آی‌فون وجود داشته باشد، بلک‌بری بود و پیش از آن Palm Pilot وجود داشت. مسوول معرفی دستیارهای دیجیتالی شخصی یا PDAها به دنیا یک تاجر زن به نام «دونا دابینسکی» بود. اگرچه Palm Pilot توسط جف هاوکینز ساخته شد، اما دابینسکی آن را به بازار آورد. او که دانش آموخته هاروارد بود، اولین کمپانی ساخت دستیارهای دیجیتال شخصی را با نام Palm به راه انداخت.

دابینسکی بعد از ترک شرکت Palm، شرکت Handspring را تاسیس کرد و دستیارهای دیجیتال شخصی Visor را روانه بازار کرد که می‌توانستند اطلاعات را ذخیره کنند و امکان دسترسی به برنامه‌هایی به جز ماشین‌حساب و بازی‌های ساده را برای کاربران فراهم کنند.

یاور اوباما برای نجات اینترنت
سومین مدیر ارشد تکنولوژی کاخ سفید یکی از مدیران میانی سابق گوگل با نام «مگان اسمیت» بود. او که در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما در کاخ سفید فعالیت می‌کرد، متوجه شد در سال ۲۰۱۵ هنوز بخشی‌های از اطلاعات دولتی روی فلاپی دیسک‌ها ذخیره می‌شود. با مشاوره‌های اسمیت، اوباما تصمیم گرفت تا همچنان بی‌طرفی شبکه‌ای را حفظ و اینترنت باز و آزاد را تایید کند. او همچنین یک منبع آنلاین را برای بزرگداشت و روایت داستان‌های زنان فعال در حوزه علوم و تکنولوژی ایجاد کرد.