کشف مجسمۀ 7 هزارسالۀ «انسان مارنما» در کویت

فرادید| کاوش‌های هیئت باستان‌شناسی کویتی-لهستانی در محوطه‌ای در صحرای السبیه در شمال کویت منجر به کشف یک سر سفالی با ظاهری عجیب شده که نمایانگر فرهنگ مردم ماقبل تاریخی است که بین سال‌های ۵۵۰۰ تا ۴۹۰۰ پیش از میلاد در این منطقه می‌زیستند. 

به گزارش فرادید، این مجسمه کوچک با جمجمه‌ی کشیده، بینی صاف، بدون دهان و چشمان لوچ و باریک، انگار در مسیر تبدیل شدن به نمونه دیگری از مجسمه‌های «انسان مارنما» است که معمولاً مردمان «فرهنگ عبید» در حدود 7 هزارسال قبل در بین‌النهرین آن‌ها را می‌ساختند. 

این قطعه‌ی هنری یافته‌ای بی‌همتا در محوطه «بحرا ۱» است که به شواهد حیاتی درباره گسترش عادات و عقاید عبیدی در غرب آسیا کمک می‌کند. 

پیوتر بیلینسکی باستان‌شناس توضیح می‌دهد: «وجود آن پرسش‌های جالبی را درباره هدف و ارزش نمادین یا احتمالاً آیینی آن برای مردم این جامعه باستانی ایجاد می‌کند.» 

سر مرد مارنما که در بحرا ۱ پیدا شد

مدت‌ها پیش از اینکه سومری‌ها تمدنی بسازند که امروزه به عنوان یکی از نخستین تمدن‌های بشری شناخته می‌شود، فرهنگ عبید بسیاری از پایه‌های این تمدن را بنا نهاد. 

شبکه‌های تجاری، سیستم‌های آبیاری و حتی مکان‌های شاخصی مانند معابد در تمام عراق و کویت کنونی پدیدار شدند و فرهنگی که امروزه با سبک بی‌نظیر سفالگری‌شان شناخته می‌شوند، آن‌ها را توسعه دادند. 

از سال ۲۰۰۹، محوطه اولیه دوره عبید معروف به بحرا ۱ به دلیل ویژگی‌های باستان‌شناختی منحصربه‌فردی که دارد توجه‌ها را به خود جلب کرده است، مثلاً ساختاری که «ساختمان مذهبی» توصیف می‌شود و طرح اولیه‌ی معماری که برای آن عصر غیرمنتظره است. 

مصنوعات کشف‌شده در این محوطه نیز به حل معمای سفال‌های قرمز کمک کردند. خود این مصنوعات به طور گسترده در سراسر منطقه یافت شدند، اما هنوز مکان‌های ساخت آن‌ها کشف نشده است. به همین دلیل، بقایای یک کارگاه سفالگری در بحرا ۱ کشف بسیار مهمی است. 

سفال‌های فرهنگ عبید

یافتن نمونه‌هایی از سفال و بقایای آثاردستی عبیدی که هر دو حاوی مواد گیاهی در خاک رس خود هستند، نه تنها به محققان اجازه می‌دهد این محوطه را به داستان بزرگ‌تری از شبکه فرهنگی عبید متصل کنند، بلکه به آن‌ها در درک بوم‌شناسی بیش از هفت هزار سال پیش اطراف منطقه کمک می‌کند. 

رومَن هاوسپیان، باستان‌گیاه‌شناس می‌گوید: «تحلیل‌های اولیه منجر به آشکار شدن آثاری از گیاهان وحشی، به‌ویژه نی درون سفال‌های تولیدشده‌ی محلی شد، در حالی که بقایای گیاهی کشت‌شده، از جمله غلاتی مانند جو و گندم، در ظروف وارداتی عبیدی یافت شده‌اند». 

سفال‌های قرمز محلی به نام ظروف قرمز درشت عربی

میان بشقاب‌ها و گلدان‌های تزئین‌شده توسط صنعتگران عبید، پیکرهای عجیب باریک و زنانه، معمولاً با سر پرندگان یا مارمولک‌ها وجود دارد. 

این مجسمه‌های سفالی که به دلیل ظاهر مارمانندشان به مجسمه‌های اُفیدی (ماری) معروف شدند، معمولاً چشم‌هایی شبیه دانه قهوه دارند و نقطه‌هایی روی بدنشان نقش بسته که گویی نمایانگر فلس است.

این که تصاویر این خزندگان چه معنایی دارد، در حال حاضر پرسش و موضوع فکر همه است. باستان‌شناسان بر اساس محل اکتشاف‌شان، درباره اهمیت آن‌ها بحث می‌کنند. بیشتر آن‌ها تا به امروز در محیط‌های خانگی یا در گورهایی با کالاهای دیگر یافت شده‌اند. 

باستان‌شناسان با کشف آنچه می‌تواند یک قطعه اُفیدی (ماری) در قدیمی‌ترین کارگاه سفالگری عبید در خلیج فارس باشد، می‌توانند زمان‌بندی و رابطه میان مجسمه‌ها و این فرهنگ جذاب را در قلمرو جدیدی بسط دهند.

مترجم: زهرا ذوالقدر