( تصاویر) سفر به تهران قدیم؛ میدان هزار قصه تهران کجاست؟

میدان مشق را به‌واقع باید میدان هزار قصه تهران نامید. میدانی که درگذر تاریخ محل وقایع و اتفاق‌های خاص و متفاوتی بود.

 سال ۱۲۱۲ هجری شمسی فتحعلی شاه قاجار دستور ساخت میدانی باهدف آموزش، تمرین و رژه نظامیان را داد و این‌گونه بود که میدان مشق باهدف مشق نظامیان قاجار ساخته شد. اولین عمارتی که در این میدان ساخته شد عمارت قزاقخانه در دوره ناصرالدین‌شاه بود جدیدترین بنایی هم آنجا جا خوش کرد کتابخانه و موزه ملک بود که سال ۱۳۷۵ ساخته شد.

میدان مشق که قدیمی‌ترین نماد تهران نیز محسوب می‌شود در دوره پهلوی اول به باغ ملی معروف شد و عمارت ها و ساختمان‌های متعددی آنجا ساخته شد. آن‌چنان‌که دیگر چیزی به‌عنوان میدان به چشم نمی‌آید.

میدان مشق، مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نخستین زمین فوتبال تهران

فوتبال توسط انگلیسی‌ها برای نخستین بار در تهران رواج یافت. نصرالله حدادی، تهران شناس می‌گوید: «کارکنان سفارت انگلستان در تهران و دیگر انگلیسی‌های ساکن تهران در میدان مشق برای نخستین بار به بازی فوتبال پرداختند. واینگونه می‌توان این میدان تاریخی را نخستین زمین فوتبال تهران بنامیم.»

نخستین عکس خبری و اعدام میرزا رضای کرمانی

مرداد ۱۲۷۵، آنتوان سوریوگین معروف به آنتوان خان عکاس دوران قاجار معروف‌ترین عکس خود را در میدان مشق ثبت کرد. عکاس‌خانه خوش آوازه و پررونق آنتوان خان در جنب شرقی میدان مشق قرار داشت. برای همین او توانست نخستین عکس خبری تهران را از روز اعدام میرزا رضای کرمانی ضارب ناصرالدین‌شاه در میدان مشق ثبت کند.

ولادیمیر کاساکوفسکی فرمانده بریگارد قزاق در زمان ناصرالدین‌شاه که آن روز در میدان مشق حضور داشت درباره آن روز سرد در میدان مشق می‌نویسد: «میرزا را با پیراهن و شلوار نازکی، دست بسته برون آوردند. او می‌خواست خود را شجاع و خونسرد وانمود کند، ولی چون چشمش به دار افتاد ظاهرا روحیه‌اش سست شد ولی بازهم آن اندازه قوت قلب داشت تا بگوید: «مردم بدانید که من بابی نیستم و مسلمان خالص هستم.» و شروع کرد به ادای شهادتین. سپس گفت: «این چوبه دار را به یادگار نگه‌ دارید. من آخرین نفر نیستم.»

نخستین رزمایش نظامی

نخستین مانورها یا همان رزمایش‌های نظامی در میدان مشق انجام شد. به‌خصوص در دوره مظفرالدین شاه قاجار، تحولات نظامی متعددی در قشون قاجاری اتفاق افتاده و توپخانه نقش مهمی در استراتژی‌های نظامی داشت و مانورها نه‌تنها برای آموزش نیروها، بلکه برای نمایش قدرت و بازدارندگی در برابر دشمنان احتمالی انجام می‌شد. در سفرنامه جکسون این میدان چهارگوش با درازا و پهنای نزدیک به ۴۰۰ متر یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های نظامی تهران معرفی شده‌ است.

میدان توپ های جنگی بزرگ و عجیب

توپ مروارید معروف تهرانی‌ها که برخی آن را غنیمت شاه‌عباس صفوی از پرتغالی‌ها می‌دانند و برخی آن را توپی معرفی می کنند که به دستور فتحعلی شاه ساخته شد. بعد از سال‌ها خوش‌نشینی در میدان توپخانه قدیم در زمان ‌پهلوی اول به باشگاه افسران در میدان مشق برده شد توپی که برخلاف ظاهر جنگی‌اش باب خرافات و حر ف و حدیث مردم کوچه و بازار شده بود.

داریوش شهبازی، تهران شناس دراین‌باره می‌گوید: «تهرانی‌های قدیم به چشم تقدیس به توپ مروارید می‌نگریستند و در روزهایی نظیر چهارشنبه‌سوری و شب ۲۷ ماه رمضان و شب‌های قدر به آن دخیل می‌بستند و به‌ویژه دختران و زنان بی‌فرزند از زیر لوله آن دعاکنان با تنی لرزان می‌گذشتند تا بخت گشایی شود و یا صاحب فرزند شوند. جدا از این اعتقاد «توپ مروارید» کارکرد دیگری هم داشت، گاه این توپ پناهگاهی بود برای مجرمین و محکومین در بست‌نشینی و یا حاجت‌روایی گروهی گرفتار.»

توپ درکردن در میدان مشق به دلیل اینکه یک میدان نظامی بود رایج بود. به‌خصوص یک توپ بزرگی در وسط میدان قرار داشت که هرروز ساعت ۱۲ آن را شلیک می‌کردند و صدای توپ میدان مشق گواه ورود به سال جدید و آغاز نوروز بود.

رفت‌وآمد «مرکب شیطان» در میدان

میدان مشق محل آموزش و فعالیت‌های نظامی قاجار بود از این روز نظامیان انگلیسی برای آموزش به‌وفور آنجا دیده می‌شدند دو نوجوان انگلیسی دوچرخه‌سوار چشمان تهرانی‌ها را به دوچرخه روشن کرند. نخستین مسابقات ورزشی کارمندان سفارت انگلیس و مسابقه دوچرخه‌سواری هم در این میدان انجام شد. البته تهرانی‌های قدیم به دوچرخه لقب «مرکب شیطان» داده بودند. چراکه عوام باور داشتند که این وسیله نقلیه توسط شیاطین و پریان حرکت می‌کند چون‌که کسی نمی‌تواند روی دوچرخ حرکت کند.

نخستین فرودگاه تهران و سقوط هواپیمای لهستانی

کوزمینسکی یک خلبان لهستانی بود که در دوران سلطنت احمدشاه قاجار هواپیمایش را پرفراز تهران به پرواز درآورد.

او قطعات هواپیمایش را از روسیه و ا طریق بند رانزلی به ایران و با ماشین به تهران آورد و بعد از سرهم کردن همه قطعات سوارش شد و در آسمان تهران ‌پرواز کرد؛ اما او برای فرود جای مناسبی نداشت درنتیجه در میدان مشق فرود آمد. خبر این اتفاق به گوش احمدشاه رسید و او با درباریان راهی میدان مشق شد تا هواپیما را ببیند و با آن عکس یادگاری بگیرد.

نخستین بار تهرانی‌ها در میدان مشق بالون دیدند

تعدادی از فرانسوی‌های مقیم تهران ادعا کردند بالون درست کردند و قرار شد این بالون برای نخستین بار در میدان مشق هوا رود. هرچقدر چادر برزنتی بالون بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شد مردم هم با چشمان گشوده‌تر به آن می‌نگریستند. دهان‌ها باز و سرها روبه آسمان بود تا بالاخره بالون بالا رفت و بعد از مدتی درمیان سوت و فریاد مردم راه کج کرده و افتاد.

منبع: همشهری