قایق‌های ۴ هزار سالهای که در یکی از خشک‌ترین بیابان‌های دنیا دفن شده بودند
پژوهشی تازه به سرپرستی باستان‌شناس دکتر جینو کاسپاری، داده‌های نوینی درباره‌ی فرهنگ اسرارآمیز شیائوهه در حوضه تاریم ارائه داده؛ تمدنی خارق‌العاده از عصر برنز با آیین‌های تدفین بی‌همتا و حفظ‌شدگی بی‌مانند مواد آلی.
فرادید| فرهنگ شیائوهه که بین سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۹۵۰ پیش از میلاد در ناحیه‌ی «شین‌جیانگ» امروزی چین شکوفا بود، با ویژگی‌هایی مانند تابوت‌های چوبی قایق‌مانند، بقایای گاو و نشانه‌گذاری‌های خاص گورها، دهه‌هاست توجه باستان‌شناسان را به خود جلب کرده است. تمام این عناصر در گورستانی در یکی از خشک‌ترین مناطق زمین یافت شده‌اند.
به گزارش فرادید، این گورستان نخستین بار اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰ کشف شد و سال ۱۹۳۴ به‌شکل محدود باستان‌شناس سوئدی، فولکه برگمان آن را کاوش کرد. با این حال، تازه اوایل دهه ۲۰۰۰ بود که این گورستان با نظارت بنیاد باستان‌شناسی شین‌جیانگ به شکل گسترده حفاری شد. در مجموع، باستان‌شناسان ۱۶۷ گور جدید (افزون بر ۱۲ گور اولیه) کشف کردند، اما برآورد می‌شود این گورستان در آغاز تا ۳۵۰ گور را در خود جای داده که بسیاری از آن‌ها به دلیل فرسایش و آسیب‌های محیطی از بین رفته‌اند.
دکتر کاسپاری در پژوهشی تازه با تمرکز بر تفسیر نمادین این تدفین‌ها، به بررسی دوباره آن‌ها پرداخته است. او می‌گوید: «آیین‌های تدفینی این فرهنگ به‌شکل کامل با فرهنگ‌های پیرامونی متفاوت است و همین موضوع یکی از جنبه‌های جذاب آن است.» پژوهش دکتر کاسپاری از این دیدگاه پشتیبانی می‌کند که آیین‌های تدفین شیائوهه بازتاب یک جهان‌بینی معنوی پیچیده با محوریت نمادگرایی آب هستند. پژوهش دکتر کاسپاری متکی بر شواهد مادی و زمینه‌ی فرهنگی گسترده‌تر است.
تصویری از نوع تدفین قایقی در شیائوهه، همراه با دو نوع تیرک مرتبط با تابوت‌ها: چپ) انتهای بیضی‌شکل با برآمدگی‌های تخت، راست) انتهای گرد بدون برآمدگی
بارزترین ویژگی این آیین‌ها، تابوت‌های چوبی باریک و قایق‌مانندی است که در گودال‌های شنی دفن شده و کنار بیشترشان تیرک‌های چوبی عمودی نصب شده است. این تیرک‌ها بیشتر به شکل نمادین طراحی شده‌اند. با این حال، این نشانه‌های جنسیتی همواره با جنسیت متوفی همخوان نیستند؛ گاه تیرک‌های نماد مردانه روی قبور زنان و برعکس دیده می‌شود، موضوعی که بیشتر حامل مفهومی نمادین است تا معنایی واقعی.
تجسمی هنری از دنیای آینه‌ای شیائوهه
در بستری شکل‌گرفته پیرامون واحه‌های رودخانه‌ای فصلی و وابسته به مدیریت دقیق منابع آبی، جامعه شیائوهه اقتصادی ترکیبی از کشاورزی و دامداری را توسعه داد. پیوند فرهنگی عمیق آن‌ها با آب به باورهای دینی‌شان نیز راه یافته است. تابوت‌های قایق‌مانند و تیرک‌های نصب‌شده شاید نماد پاروها و میله‌های مهار قایق بوده‌اند؛ ابزاری برای هدایت و لنگراندازی متوفی در سفر او به دنیای پس از مرگ، مفهومی که در فرهنگ‌های باستانی دیگر نیز دیده می‌شود، مانند عصر برنز اسکاندیناوی یا مصر باستان.
در یکی از سازه‌های عجیب این محوطه، سکویی مستطیلی که با لایه‌هایی از جمجمه‌ها و پوست‌های گاو پوشیده شده بود، هیچ‌گونه بقایای انسانی یافت نشد که احتمال دارد نشان‌دهنده کاربردی غیر از آیین‌های تدفینی باشد. استفاده گسترده از بقایای گاو در سراسر گورستان نیز بر اهمیت نمادین و اقتصادی این حیوان برای جامعه شیائوهه تأکید دارد.
با وجود اکتشافات و پژوهش‌های جاری، هنوز جنبه‌های بسیاری از فرهنگ شیائوهه ناشناخته باقی مانده، برای نمونه، هنوز روشن نیست چرا این تمدن حدود ۱۴۰۰ پیش از میلاد از میان رفت. با این حال، محوطه شیائوهه همچنان یکی از مهم‌ترین راه‌های درک شیوه‌های نمادین و عملی زندگی مردمانی از عصر برنز در شرایط خشن حوضه تاریم است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
