موم ایرانی یا مومیایی مصری؛ چرا اروپایی‌ها دویست سال قبل اجساد مومیایی را «می‌خوردند»؟
شاید خوردن مومیایی‌ها باورنکردنی به نظر برسد، اما در اروپای قرن پانزدهم، این نوعی از آدم‌خواری پزشکی برای درمان سردرد، مشکلات معده و حتی سرطان بود.
فرادید| اجساد مومیایی‌شده قرن‌ها در سراسر قاره اروپا ارزشمند بودند، نه به دلیل اهمیت تاریخی‌شان، بلکه به دلیل باوری که مردم درباره فواید پزشکی آن‌ها داشتند. در ادامه، دلیل شگفت‌آور علاقه مردم به خوردن مومیایی‌ها را می‌خوانید.
به گزارش فرادید، تاریخ «پزشکی اجساد»، یعنی مصرف بخش‌هایی از مومیایی‌های مصر باستان و بعدها اجساد مومیایی‌شده از هر نوع، به قرن یازدهم بازمی‌گردد. به گفته کارل دانِن‌فِلت تاریخ‌دان، آغاز این ماجرا نتیجه یک‌سری ترجمه‌ها و برداشت‌های نادرست بود.
ماجرا بر سر یک واژه می‌چرخید: Mumia (مومیا). «مومیا» ماده‌ای با ارزش درمانی بود که تنها در دامنه کوهی در ایران (فارس) یافت میشد و از سنگ‌های قیری سیاه تراوش می‌کرد. نام آن از واژه محلی «موم» گرفته شده بود و برای اهدف گوناگون پزشکی استفاده میشد و در جهان عرب به عنوان ماده‌ای گران‌قیمت، کمیاب و مؤثر بر سر زبان‌ها افتاده بود. اما وقتی اروپای غربی با جهان اسلام آشنا شد و متون آن را ترجمه کرد، یک اشتباه در ترجمه موجب سردرگمی گسترده در معنای «مومیا» شد.
دانِن‌فِلت می‌گوید در قرن‌های یازدهم و دوازدهم، مترجمان به اشتباه مومیا را ماده‌ای می‌دانستند که از اجساد مومیایی‌شده در مقبره‌های مصر خارج می‌شود. بخشی از این اشتباه به شباهت واژه مومیا با «مومیایی» بازمی‌گشت و همچنین این واقعیت که برخی مومیایی‌های مصر باستان با قیر طبیعی مومیایی شده بودند، هرچند امروزه دانشمندان می‌دانند تنها برخی از مومیایی‌ها با این فرایند ساخته می‌شدند. اروپاییان غربی که شیفته یافته‌های باستانی مصر بودند، این ایده را پذیرفتند و مومیا به جای قیر ارزشمند کوهستانی ایران، به اجساد مومیایی‌شده نسبت داده شد.
با آن‌که روی این شئ واژهٔ «مومیا» (ماده‌ای دارویی که در دامنهٔ کوهی در ایران یافت می‌شود) حک شده، این ظرف داروسازی متعلق به سدهٔ هجدهم ممکن است در واقع حاوی مومیاییِ پودرشده باشد. در نتیجهٔ یک ترجمهٔ اشتباه، اروپاییان غربی که دربارهٔ مومیا می‌خواندند، گمان کردند این ماده از بدن‌های مومیایی‌شده به دست می‌آید
آدم‌خواری پزشکی چیست؟
ترجمه نادرست و برداشت‌های نادرست پزشکی با یک باور قدیمی و نادرست دیگر ترکیب شد: این‌که بدن انسان دارای نیروی درمانی است و می‌تواند بیماری‌های دیگران را «شفا» دهد.
انسان‌ها نسل‌ها نوعی از آدم‌خواری پزشکی را برای بهبود سلامت انجام داده بودند. از این باور که خون گلادیاتورها می‌تواند صرع را درمان کند تا استفاده از چربی انسان در داروهای خانگی، این عمل در اروپای قرون وسطی رواج داشت. حتی گفته می‌شود شاه چارلز دوم از محلولی موسوم به «قطره‌های شاه» که حاوی پودر جمجمه انسان بود، نوشیده است.
با ورود مومیا که حالا «مومیایی» هم نامیده میشد، پزشکان گمان کردند به منبع تازه‌ای از محصولات درمانی ساخته‌شده از اجزای بدن انسان رسیده‌اند. مومیا برای هرچیزی، از سردرد گرفته تا حمله قلبی تجویز میشد و موجی از غارت مقبره‌های مصری را موجب شد. حالا مردم نه تنها برای طلا یا سفال، بلکه برای بدست آوردن اجساد داخل مقبره‌ها به آن‌ها هجوم می‌بردند و فروشندگان فرصت‌طلب به جمع‌آوری و فروش مومیایی‌ها روی آوردند.
درخواست خیلی زود از عرضه پیشی گرفت و تجارت پررونقی از مومیایی‌های تقلبی شکل گرفت. دزدیدن جسد و فروشندگان بی‌اخلاق، اجساد تازه، مجرمان اعدام‌شده، بردگان و دیگران را به «مومیایی» تبدیل می‌کردند تا از این فرصت سوءاستفاده کنند.
یکی از ناظران نوشت: «دزدهای جسد شب‌ها بدن کسانی را که به دار آویخته شده بودند می‌ربودند» و افزود که سپس این اجساد را با نمک و دارو مومیایی می‌کردند، در تنور خشک می‌کردند و سپس آن را به پودر تبدیل می‌کردند تا عطاری‌ها آن را به داروهای خانگی خود بیفزایند.
ویکتوریایی‌ها و مصردوستی
با آن که تردیدها نسبت به مومیا در طول قرن‌ها افزایش یافت، شیفتگی نسبت به مومیایی‌ها باز هم بیشتر شد.
در دوران ویکتوریایی، علاقه به مصر باستان در انگلستان چنان شدید بود که «باز کردن مومیایی» به سرگرمی رایجی در تالارهای سخنرانی و بیمارستان‌ها تبدیل شد. حتی در قرن نوزدهم، این مراسم در خانه‌های شخصی هم برگزار میشد؛ زمانی که مردان بریتانیایی پس از بازگشت از حفاری‌های باستان‌شناسی، مأموریت‌های استعماری یا سفرهای تفریحی، مومیایی‌های انسانی غارت‌شده از مقبره‌های مصری را با خود می‌آوردند.
باوجود ممنوعیت صادرات اشیاء عتیقه، اروپاییان همچنان به جست‌وجوی مومیایی‌ها ادامه می‌دادند، هم برای ارضاء کنجکاوی خود و هم برای تهیه مواد اولیه داروهای درمانی. استفاده از مومیا در اواخر قرن نوزدهم سرانجام به پایان رسید.
با این حال، شیفتگی جهان به «درمان‌های» مصر باستان همچنان باقیست. برای اثباتش کافیست به قفسه محصولات مراقبت از پوست در فروشگاه محلی‌تان نگاه کنید، جایی که کرم‌های «جادویی» و سایر محصولات آرایشی با طرح‌های الهام‌گرفته از مصر باستان تبلیغ می‌شوند.
شاید دیگر برای سالم ماندن به خوردن مومیایی یا آدم‌خواری پزشکی متوسل نشویم، اما جذابیت اسرارآمیز مصر باستان هنوز به قوت خود باقیست.
مترجم: زهرا ذوالقدر
