کاشفان گمنام؛ چه کسانی واقعاً قاره آمریکا را کشف کردند؟

گرگ‌های دریا: وایکینگ‌ها در سرزمین نو

در مقابل، «حماسه‌ی گرینلندی‌ها» روایت می‌کند که لیف اریکسون، پسر اریک سرخ، نخستین وایکینگی بود که در اواخر همان سده به آمریکای شمالی رسید و چندین سفر به آن مکان داشت. بااین‌حال، روایت‌های نورس تأکید دارند که هر تلاشی برای تشکیل مستعمره در آن سرزمین ناکام ماند، زیرا وایکینگ‌ها با گروه‌های بومی آمریکا درگیر شدند و از نظر جمعیتی به‌شدت در اقلیت بودند.

در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، لیف اریکسون از گرینلند به سوی غرب دریانوردی کرد و به منطقه‌ای رسید که در اساطیر نورس «وینلند» نامیده شده است. در دهه‌ی ۱۹۶۰، باستان‌شناسان در لانس او میدوز در نیوفاندلند کانادا بقایای یک سکونتگاه وایکینگی یافتند که حضور اسکاندیناویایی‌ها در آمریکای شمالی را تأیید کرد. پژوهش‌های اخیر با بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته‌ی تاریخ‌گذاری، نشان داده‌اند این مکان حدود سال ۱۰۲۱ میلادی مسکونی بوده است.

افزون‌بر روایت‌های یادشده، نظریه‌ای دیگر هم وجود دارد: شاید مردم پولینزی قرن‌ها پیش از کلمب به نیم‌کره‌ی غربی رسیده باشند. پژوهشی ژنتیکی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که حدود ۸۰۰ سال پیش، میان مردم پولینزی و بومیان آمریکای جنوبی، احتمالاً از منطقه‌ای که امروزه کلمبیاست، تبادل ژنتیکی رخ داده است. هنوز معلوم نیست این ارتباط نتیجه‌ی سفر پولینزی‌ها به آمریکا بوده یا برعکس، اما نشان می‌دهد اقیانوس آرام سدی عبورناپذیر نبوده است.

از سوی دیگر، گیاهانی بومی قاره‌ی آمریکا، مانند سیب‌زمینی شیرین، در بسیاری از جزایر پولینزی یافت شده‌اند. این مسئله موجب بحثی طولانی شده که آیا این گیاهان را انسان‌ها به جزایر برده‌اند یا جریان‌های اقیانوسی.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ که بقایای گیاهی از جزیره‌ی راپا نویی (جزیره‌ی ایستر) را بررسی کرد، نشان داد مردم آنجا حدود هزار سال پیش گیاهانی از آمریکای جنوبی مصرف می‌کردند که نشانه‌ای قوی از تماس انسانی میان دو سوی اقیانوس است.

و سرانجام نوبت به کریستف کلمب می‌رسد؛ مردی که به‌سبب سفرهایش شهرتی جهانی یافت، اما تا پایان عمر باور داشت به آسیا رسیده است. به گفته‌ی آیدا آلتمن، استاد بازنشسته‌ی تاریخ در دانشگاه فلوریدا، او شهرت و اعتبارش را بر این فرض بنا کرده بود که با سفرش به آسیا می‌رسد. همین باور موجب شد سرمایه‌گذاران از او حمایت کنند و عقب‌نشینی از آن برایش غیرممکن شود.

کلمب انگیزه‌ی مالی هم داشت، چون دولت اسپانیا به او وعده‌ی لقب‌های بزرگ و سهمی از سود تجارت با آسیا داده بود، البته فقط در صورتی که واقعاً مسیر تازه‌ای به آن قاره یافته باشد. در اواخر عمر، دیدگاه او تا حدی تغییر کرد. به گفته‌ی آنا سورانی، استاد تاریخ از کالج اندیکات در ماساچوست، کلمب در نوشته‌های پایانی‌اش از سرزمین‌هایی که دیده بود به‌عنوان نوعی «بهشت» یاد می‌کرد؛ توصیفی که نشان می‌دهد شاید در نهایت پذیرفته بود دنیایی تازه یافته است.

اگرچه کریستوف کلمب دنیای جدیدی را به روی اروپاییان گشود، قاره‌ی تازه کشف‌شده به نام او نام‌گذاری نشد. در اوایل قرن شانزدهم، نقشه‌سازان اروپایی از گزارش‌های آمریگو وسپوچی، کاوشگر ایتالیایی، بهره گرفتند. او نخستین کسی بود که دریافت این سرزمین بخشی از آسیا نیست، بلکه قاره‌ای ناشناخته است. در نتیجه، در نقشه‌های بعدی، سرزمین‌های نو به افتخار او «آمریکا» نام گرفتند.

صرف‌نظر از باور شخصی کلمب، تأثیر سفرهایش بر تاریخ جهان انکارناپذیر است. ارتباط اروپا با قاره‌ی آمریکا آغازگر موجی از استعمار، تبادلات فرهنگی و البته، فجایع انسانی شد؛ بومیان قاره بر اثر بیماری‌ها و جنگ‌ها نابود شدند و مهاجران اروپایی سرانجام کشورهایی تازه در دو سوی قاره‌ی آمریکا بنا کردند؛ جهانی نو که از خاک و خون جهان کهن زاده شد.

در پایان، مفهوم «کشف» نیز در زمینه‌ی قاره آمریکا محل بحث است. قاره‌ای که میلیون‌ها نفر پیش از ورود اروپاییان در آن زندگی می‌کردند، چگونه می‌تواند «کشف» شده باشد؟ وقتی کریستوف کلمب و همراهانش در سال ۱۴۹۲ به سواحل باهاما رسیدند، تمدن‌های پیشرفته‌ای در سراسر قاره شکوفا بودند؛ از امپراتوری‌های آزتک و اینکا گرفته تا جوامع شهری و کشاورزی در شمال قاره. از این منظر، سفر کلمب بیش از آنکه کشفی نو باشد، آغازگر عصری از تماس میان دو دنیای جدا از هم بود؛ تماسی که پیامدهای عمیقی بر هر دو سو گذاشت.

ورود اروپاییان به دنیای جدید تنها آغاز عصری از کاوش نبود، بلکه به‌زودی به دوران تسخیر و استعمار بدل شد. بیماری‌هایی چون آبله، سرخک و آنفلوآنزا که توسط مهاجران وارد قاره شدند، جمعیت‌های بومی را به‌شدت کاهش دادند. هم‌زمان، بسیاری از بومیان به بردگی گرفته شدند یا زمین‌هایشان را از دست دادند. این تحولات ساختار اجتماعی، فرهنگی و زیستی قاره را برای همیشه تغییر داد.

تا مدت‌ها، کریستوف کلمب در ایالات متحده به‌عنوان قهرمان ملی شناخته می‌شد و از سال ۱۹۳۷، روزی با نام «روز کلمب» در تقویم رسمی ثبت شد. با‌این‌حال، در سال‌های اخیر این مناسبت با انتقادهای گسترده‌ای روبه‌رو شده است. بسیاری از ایالت‌ها اکنون به جای آن «روز مردم بومی» را جشن می‌گیرند تا یاد و فرهنگ ساکنان اولیه‌ی قاره زنده بماند. این تغییر، نمادی از بازنگری تاریخی در روایت‌های کلاسیک اکتشاف و استعمار است.

شاید هیچ‌کس واقعاً آمریکا را کشف نکرد، زیرا این سرزمین پیش از هر پرچم و نامی، خانه‌ی انسان‌هایی بود که داستانشان هنوز کامل کشف نشده است.